Barcha dasturlar, ular tayyorlashning qanday bosqichidaligiga qarab tegishli kutubxonada
saqlanishi mumkindir. Dasturli modulning har bir tipi o’z kutubxonasiga ega: dastlabki modullar
kutubxonasi va yuklovchi modullar kutubxonasida dasturli fazoli ko’rinishda operatsion tizim
o’zining komponentlari va shuningdek foydalanuvchilarning bajarishiga
tayyor ish dasturlari
saqlanadi. Bu kutubxona albatta bo’lishi shart. Chunki har qanday dastur navbatdagi bajarilish
uchun operativ hotiraga faqat yuklovchi modul kutubxonasidan keladi; qolgan 2 ta kutubxona
bo’lmasligi ham mumkin.
Yuqorida kompyuterda foydalaniladigan asosiy dasturlar majmuasi bilan tanishib
chiqdingiz. Lekin o’z-o’zidan ma’lumki ushbu dasturlar xali kompyuter bilan ishlash uchun
unchalik etarli emas. U xolda foydalanuvchining ishini engillashtirish maqsadida yana qanday
turdagi dasturlar ishlatilishi kerak bo’ladi? Bu muammoni xal qilish uchun tashqi qurilmalarga
xizmat
qiluvchi, disklar bilan ishlovchi, ma’lumotlarni ximoyalash uchun mo’ljallanilgan va
boshqa bir qancha turdagi dasturlar ham bo’lishi mumkinligi xaqida fikrlab ko’ring.
Kompyuterning ishlashini ta’minlash uchun turli qo’shimcha dasturlar zarur bo’ladi.
Masalan, kattik disk (vinchester) bilan turli ishlarni amalga oshirish uchun maxsus dasturlar zarur.
Vinchesterni bo’laklarga bo’lish, uning ma’lum bo’laklarini parol bilan ximoyalash uchun Disk
Manager deb ataluvchi dastur ishlatiladi.
Diskning xolatini tekshirish uchun esa NDD (Norton disk doctor) dastursi ishlatiladi. Bu
dastur yordamida disk segmentlari tekshirilib, undagi xatoliklar topiladi va bartaraf etiladi.
Diskdagi ma’lumotlarni optimizatsiya qilish, ya’ni bir tartib bilan joylashtirib chiqishga
xizmat qiluvchi SD (Speed Disk) dastursi mavjuddir. Uning yordamida diskdagi ma’lumotlar
tartibga keltiriladi, bu esa diskdagi ma’lumotlarga murojaat qilishni engillashtirib,
kompyuter
ishini tezlatadi.
Yuqorida sanab o’tilgan dasturlarni ishlatish qulay bo’lib, dialog darchasida hosil bo’ladigan
menyu punktlaridan mosini tanlash va ishlatishdan iboratdir.
Utilitlar guruhlarga birlashtirilib, ularning eng ko’p ishlatiladiganlari Norton Utilities, PC
Tools Deluxe, Mace Utilities lar bo’lib hisoblanadi. Utilitlarni quyidagi tartibda guruhlarga bo’lib
chiqish mumkin:
- Upakovka qiladigan dasturlar maxsus usullarni qo’llagan xolda ma’lumotlarni siqilgan
xolda joylashtirib, ularning arxiv nusxalarini xosil qilishga yordam beradilar. Masalan, PKZIP,
PKUNZIP va ARJ dasturlari bularga misol bo’la oladi.
- Disklardagi ma’lumotlarning rezerv nusxalarini xosil qiladigan dasturlar qattiq diskka
yozilgan ma’lumotlarni tezlik bilan disketlarga yoki strimmerlarga nusxalash uchun yordam
beradilar. Masalan, Norton Backup, Fast Back Plus.
- Antivirus dasturlari, ular xilma-xil turdagi viruslarga qarshi
samarali kurashish uchun
xizmat qiladilaryu
- Kommunikatsion dasturlar kompyuterlararo ma’lumotlarni almashinish uchun
ishlatiladilar. Masalan, Brooklin Bridge, DeskLink, LapLink, Fast Link. Telemate, Procomm,
Dataline dasturlari kompyuterlarning telefon qanallari orqali muloqot qilinishiga yordam bersa,
WinFax Pro, Bit Fax, Fax It dasturlari telefon ma’lumotlarini
faks modem orqali uzatish
imkoniyatini yaratadilar.
- Kompyuterni diagnostika qilish dasturlari uning konfiguratsiyasini va ishga layoqatliligini
tekshirishga imkon beradi. Masalan, Cheeck It, ND lags, Control Room, System Sleuth
dasturlarini shu dasturlar turkumiga kiritish mumkin. Disklarni tekshirish uchun Disk Technician
Advance, Calibrate dasturlari qo’llanilishi mumkin.
- Disk uchun mo’ljallanilgan dastur-kesh diskdan ma’lumot o’qishni ancha tezlashtirishga
imkon beradi, chunki ushbu xolda operativ hotirada diskning tez-tez ishlatilib turadigavn
bo’laklarini o’z ichiga olgan kesh-bufer xosil qilinadi. Masalan, Smart Drive, NKache, Super PC
Kwik.
- Disklarni optimizatsiya qilish dasturlari disklarda saqlanadigan ma’lumotlar xajmini ancha
oshirishga va ma’lumotlarni tezroq topishga yordam beradi. Masalan, Speed Disk yoki Fast Trax
dasturlari.
- Disklarni dinamik siqishtirishga imkon beruvchi dasturlar disklarda saqlanilishi mumkin
bo’lgan informatsiya xajmini ancha oshirishga yordam beradi. Masalan, Stacker, Double Space,
Super Stir dasturlari.
- Avtonom ravishda chop qilish dasturlari (skulerlar) fayllarni chop qilishni boshqa ishlar
bilan bir vaqtda amalga oshirishga imkon beradi. Masalan, Print Cashe dastursi.
- Xotirani boshqarish uchun mo’ljallanilgan operativ xotirani yaxshiroq boshqarish uchun
ishlatiladi. Masalan, Software Carousel va Switch It dasturlari xotiraga bir qancha dasturlarni
yuklashga va biridan ikkinchisiga osonlik bilan o’tishga yordam beradi.
