6 – LABORATORIYA ISHI
TAQSIMLOVCHI TARMOQDA KUCHLANISH OG‘ISHINI TADQIQ
QILISH.
Ishdan maqsad: tarmoq elementlarida kuchlanish
isrofini aniqlash va
ta’minlovchi transformator shinasida ruxsat etilgan kuchlanish og‘ish diapazonini
hisoblashda amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘lish.
6.1. Qisqacha nazariy ma’lumot
Elektr tarmog‘ida o‘rnatilgan kuchlanish og‘ishi uzoq muddatli ravon
kuchlanish o‘zgarishi deb nomlanadi. Ishchi kuchlanishni darajasi elektr energiya
iste’molchilarining texnik–iqtisodiy ko‘rsatgichlariga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi.
Kuchlanish og‘ishi uchun ikki turdagi normallangan qiymati o‘rnatilgan: normal
ruxsat etilgan (±5%) va oxirgi ruxsat etilgan (±10%).
Bu ko‘rsatgichlar shuni ko‘rsatadiki, elektr energiya har bir sutkaning 95 %
davomida normal ruxsat etilgan og‘ishdan ko‘p bo‘lmagan holda uzatiladi (22 soat
28 minut). Qolgan 5% (1 soat 12 minut) davomida og‘ish ±5% dan oshishi, lekin
±10% dan oshmasligi kerak.
Elektr ta’minoti shartnomasi elektr energiyani sotuvchi (energiya ta’minlovchi
birlashma) va sotib oluvchi (abonent, iste’molchi) o‘rtasidagi munosabatlarni
o‘rnatadi. SHartnoma elektr energiya nuqtasi uchun (hisoblash asboblari
o‘rnatiladigan nuqta) elektr energiyaning sifat ko‘rsatgichlari
talablarini hisobga
oladi. Elektr energiyani qabul qiluvchi abonentlar chiqishlarigacha bo‘lgan ushbu
nuqta orqali bir necha iste’molchilar joylashgan bo‘lib, undan turli masofada
ta’minot oladi.
SHuni ta’kidlaymizki, GOST asosan, 0,4 kV kuchlanishli tarmoqlardagi elektr
iste’molchilar chiqishlaridagi kuchlanish og‘ishini me’yorlarini o‘rnatadi.
SHuning uchun standartga mos ravishda tarmoq nuqtasining yuqori bo‘lgan
kuchlanishida hisobga olish nuqtasi zaruriy kuchlanish og‘ishini hisoblash, ushbu
iste’molchilarning chiqishlaridagi kuchlanish og‘ishini me’yorlashtirishni
ta’minlash zaruriyligidan kelib chiqadi.
Iste’molchi va hisoblash nuqtasi orasida joylashgan tarmoq turli elektrik
xarakteristikalarga ega bo‘lishi mumkin, shuning uchun 0.4 kV tarmoq va undan
yuqori bo‘lgan kuchlanishli tarmoq uchun standartda o‘rnatilgan
kattaliklarning
farqi bo‘lganda, bunga yo‘l qo‘yilishi mumkin. Aniq bir vaqt uchun bitta liniya va
yuklamadan tashkil topgan tarmoqning biror nuqtasi uchun kuchlanishni hiqiqiy
og‘ishini hisoblash unchalik qiyin emas.
SHunday bo‘lsada, amaliy hisoblashlarni bajarishda u quyidagilarga bog‘liq
bo‘lgan ma’lum qiyinchiliklarni keltirishi mumkin:
– murakkab ko‘rinishga ega tarmoq va abonentning ichki tarmog‘iga qabul
qilgichlarni xilma–xil nuqtalari ulanishi, ularning kuchlanish isrofi turlicha.
– liniyada hisob nuqtasi va elektr qabul qilgichlarni ulanish nuqtalari orasida
kuchlanishni rostlash qurilmasini mavjudligi. 0,4 kVli taqsimlovchi transformatorlar
(RT) beshta rostlovchi shaxobchadan (0±2,5% va ±5%) iborat.
Ushbu
transformatorlar uzoq vaqt intervali davomida o‘zgarmas shaxobchada ishlaydi va
ishchi shaxobchani o‘zgartirish uchun ularni tarmoqdan uzish kerak. Agar
iste’molchiga tegishli bo‘lgan hisob nuqtasi transformatorning 35–220 kV tomonida
joylashgan bo‘lsa, u holda 10 kV li shinada kuchlanishni rostlash uni o‘chirishsiz
amalga oshiriladi. Bunaqa rostlash yuklama ostida rostlash (RPN) deb nomlanadi.
110 kV kuchlanishli transformator uchun diapazon ± 16% tashkil etadi.
– yuklamani sutkali o‘zgarishi, bu elektr energiyani hisob nuqtasi va
iste’molchilarni ulanish nuqtasi orasida kuchlanish isrofini keltirib chiqadi. Buning
natijasida kuchlanish og‘ishining umumiy diapazoni hisob nuqtasi uchun to‘liq
bo‘lmaydi. Bu esa sutkaning turli davri uchun kuchlanish og‘ishining diapazonini
aniqlash talab etadi.
Kuchlanish og‘ishining ruxsat etilgan chegaraviy diapazoni sifatida
quyidagilarni qabul qilamiz: yuklama eng katta bo‘lgan rejimda V
b1
(quyi) va V
b2
(yuqori), yuklama eng kichik bo‘lgan rejimda V
m1
(quyi) va V
m2
(yuqori)
belgilaymiz.
Keyin esa hisoblash uchun metod ishlatamiz, unga muvofiq avvalo tarmoqning
tugunlaridagi ma’lum yuklamalari asosida kuchlanish
isroflari hisoblanadi, keyin
esa olingan natijalar asosida talabga muvofiq hisoblash nuqtasida kuchlanish
og‘ishini darajasini aniqlaymiz.
Taqsimlovchi tarmoq misolida kuchlanish og‘ishining ruxsat etilgan diapazonini
hisoblash metodini ko‘rib chiqamiz, uning sxemasi 6.1–rasmda keltirilgan.
6.1–rasmdagi sxema uchun yuklama minimal rejimda va ushbu rejimda
kuchlanish isrofi tarmoq maksimal yuklamasidan 30% tashkil etadi.
6.1–rasm. 10/0,4 kV li taqsimlovchi tarmoq sxemasi
Taqsimlovchi tarmoqning kuchlanish og‘ishini ruxsat etilgan diapazonini
hisoblashning ketma–ketligi.
1. YUklama eng katta bo‘lgan rejimda asosiy pasaytiruvchi transformatorning
10 kVli shinasidan har bir RT ning 0,4 kVli shinasigacha kuchlanish isrofi quyidagi
formuladan aniqlanadi
(7.1)
2. Hisobiy nuqtada kuchlanishning maksimal darajasi hisoblanadi, ya’ni hisobiy
nuqtada kuchlanish og‘ishining isrofi eng kichik bo‘ladigandagi talab aniqlanadi.
Hisobiy nuqtada kuchlanishning og‘ishi +5% dan oshirmasa, agarda hisobiy nuqtada
u quyidagidan katta bo‘lmaydi
(7.2)
3. YUklama eng katta bo‘lgan rejimda RT1–RT5 ning 0,4 kV li shinasida
kuchlanish og‘ishi quyidagi formuladan aniqlanadi
(7.3)
4. YUklama eng katta bo‘lgan rejimda hisobiy
nuqta uchun kuchlanish
og‘ishining quyi chegarasi aniqlanadi, u ushbu rejimda 0,4 kV li tarmoqning eng
uzoqdagi nuqtasining kuchlanish darajasi uchun talab aniqlanadi. Ushbu nuqtalar
uchun kuchlanishning og‘ishi daraja bo‘yicha aniqlanadi
(7.4)
minimal bo‘ladigan tarmoq kuchlanish og‘ishini ruxsat etilgan
diapazonining quyi chegarasini topishning
aniqlovchisi hisoblanadi, u quyidagi
formula
orqali hisoblanadi
(7.5)
5. YUklama eng kichik bo‘lgan rejimda hisobiy nuqtadan RT1–RT5 ning 0,4 kV
li shinasigacha oraliqda kuchlanish isrofi maksimal rejimning isrofidan 30 % gacha
kamayadi, u quyidagi formuladan aniqlanadi
(7.6)
ning minimal qiymati kuchlanishning eng yuqori darajasini ko‘rsatadi,
shuning uchun aynan ushbu qiymat yuklama eng kichik bo‘lgan rejimda ruxsat
etilgan kuchlanish og‘ishining yuqori chegarasini aniqlaydi, u quyidagi formuladan
aniqlanadi
(7.7)
6. YUklama eng kichik bo‘lgan rejimda RT1–RT5 ning 0,4 kV li shinasida
kuchlanish og‘ishining qiymati quyidagi formula orqali hisoblanadi
(7.8)
РТk
k
i
i
k
U
U
U
+
=
=1
'
'
min
1
2
5
→
+
=
k
б
U
V
'
1
2
'
U
V
V
б
k
−
=
ck
k
ky
U
U
U
−
=
'
'
'
ky
U
'
min
1
2
1
5
→
+
−
=
k
б
б
U
V
V
'
''
3
,
0
k
k
U
U
=
''
k
U
''
min
2
5
→
−
=
k
м
U
V
''
2
''
k
м
k
U
V
U
−
=
