6-7-amaliy ish
Mavzu: Yo‘l to‘shamasi konstruksiyasi ko‘ndalang kesimini asoslash,
yo‘l to‘shamasini qurish uchun mashina-mexanizmlarning otryadini
shakllantirish, etakchi yo‘l qurilish mashinalarini tanlash va ularning ish
unumdorligni aniqlash
Ishdan maqsad: Talabalarga berilgan topshiriqqa asosan yo‘l to‘shamasining
konstruksiyasini tanlash va asoslashni o‘rgatishdan iborat.
Nazariy qism
Yo‘l to‘shamasini konstruksiyasini tanlash tadbirlari o‘z ichiga
quyidagilarni oladi:
- qoplama turini tanlash;
- qatlamlarni qurish uchun materiallarni tanlash bilan konstruktiv qatlamlar
sonini
belgilash, qatlamlarni joylashtirish va ularning taxminiy qalinligini
tayinlash;
- yo‘l-iqlim kichik mintaqalarni, yo‘l poyi ishchi qatlamining turi va turli
uchastkalarda ishchi qatlamning namlanish sxemasini hisobga olib qo‘shimcha
sovuqdan himoyalash chora-tadbirlarni tayinlash zaruriyatini dastlabki baholash;
-
konstruksiyani
quritish
shuningdek,
konstruksiyaning
yoriqqa
bardoshligini oshirish bo‘yicha chora-tadbirnilarni belgilash zaruriyatini dastlabki
baholash;
- yo‘l poyi ishchi qatlami yuqori
qismini mustahkamlash yoki
yaxshilashning maqsadga muvofiqligini baholash;
- ishning mahalliy, tabiiy va loyihaviy sharoitlarini hisobga olib,
raqobatbardosh variantlarni tanlab olishdan iborat.
Yo‘l to‘shamasi konstruksiyasini tanlashda quyidagi qoidalarga amal qilish
lozim:
1. Yo‘l to‘shamasi va qoplama turi, to‘shama
konstruksiyasi umuman
yo‘lning tegishli toifalariga talab etiladigan va ma’lum ta’mirlashlararo
muddatlar, ta’mirlash va saqlashning taxminiy sharoitlari davomida harakat
jadalligi o‘zgarishini hisobga olib, istiqbolda harakat tarkibi va jadalligidan
kutiladigan transport-foydalanish talablarini qoniqtirishi zarur;
2. to‘shama konstruksiyasi andozaviy tarzda qabul
qilinishi yoki bir xil
hisoblanadigan zo‘riqishli o‘xshash tabiiy sharoitlar (yo‘l poyi ishchi qatlami
grunti, uni namlantirish sharti, iqlim, mahalliy yo‘l-qurilish materiallari bilan
ta’minlanganlik va boshqalar) bilan xususiyatlanuvchi har bir uchastka yoki yo‘l
uchastkalari uchun individual ishlab chiqilishi mumkin. Mazkur sharoitlar uchun
to‘shama konstruksiyasi tanlanayotganda ushbu sharoitlarda amaliyotda sinalgan
andozaviy konstruksiya afzal ko‘rilishi lozim;
3. standart toshli materiallar bilan yetarlicha ta’minlanmagan mintaqalarda
ularga bog‘lovchilar bilan (syement, bitum, ohak, faol uchuvchan kullar va b.)
ishlov berilganda xususiyatlari yaxshilanishi mumkin bo‘lgan
mahalliy tosh
materiallari, sanoatning ikkilamchi mahsulotlari va gruntlarni qo‘llashga yo‘l
qo‘yiladi.
Bir paytning o‘zida imkoni boricha material sarfi kamroq bo‘lgan
konstruksiya yaratishga intilish lozim;
4) konstruksiya
texnologik asoslangan bo‘lishi va yo‘l-qurilish
jarayonlarining maksimal mexanizasiyalanishi va sanoatlashishi imkonini
ta’minlashi lozim. Bu maqsadlarga erishish uchun konstruksiyadagi qatlamlar
soni va materiallar turlari minimal bo‘lishi kerak;
5) to‘shama tuzilmasini tanlashda qurilish ishlari o‘tkazishning real
sharoitlarini hisobga olish zarur (yozgi va qishki texnologiya va b.).
Yo‘l qurilish ishlarining
texnologiyasi materiallarga, yarim tayyor
maxsulotlarga, yo‘l inshootlarining bo‘lak va qismlarini tayyorlash, xamda sifat
ko‘rsatkichlarini ta’minlashga qaratilgan. Yo‘l kurilishi
jarayonlarini keng
ko‘llamli mexanizasiyalashgan va avtomatizasiyalashgan usulda bajarilishini
rejalashtirish kerak.
Transport g‘ildiraklaridan ta’sir etuvchi kuchni va iqlim ta’sirini uzluksiz
qabul qila turib, yo‘l to‘shamasi
mustahkam, edirilish va xaroratga chidamli,
hamda xarakat xavfizligini ta’minlash uchun ravon va g‘adir budir yuzali bo‘lishi
lozim. To‘shama qatlamlari qalinligi pastdan yuqoriga qarab kamayib boradi (6, 7,
rasmlar), bunga sabab yuqori qatlam materiallari narxining ortib borishi va unga
bo‘lgan talab kuchayishidadir. Shuning uchun qoplama o‘ta mustahkam
materiallardan qurilib, 1, 2 qatlamdan iborat bo‘ladi.
6- rasm. Ekvivalent modullari
Eye=60-70 MPa. Li yuqori toifali nobikir
yo‘l to‘shamalarining tuzilishi: 1- ikki
qatlamli asfaltobeton; 2- saralangan
chaqilgan tosh; 3- qum; 4- shlak; 5-
bog‘lovchilar bilan ishlov berilgan grunt; 6-
kam miqdorda bog‘lovchilar bilan ishlov
7- rasm. Ekvivalent modullari
Eye=50-35 MPa. Li quyi toifali nobikir
yo‘l to‘shamalarining tuzilishi: 1-bir
qatlamli asfaltobeton;2-kuyindi; 3-qum;
4-chaqiq tosh; 5-shag‘al; 6-ustki ishlov
qatlami; 7-saralangan chaqiq tosh; 8-
uncha mustahkam bo‘lmagan tosh.
1
