6-lekciya: Maǵliwmat informaciya xizmetin ko’rsetiwde baspa tipologiyasi tiykarlari
Ma'lumot axborot xizmatlari ko'rsatishida bir nechta nashriyot tipologiyalari mavjud. Ba'zi asosiy nashriyot tipologiyalari quyidagilardir:
1. Ixtisoslashtirilgan (Specialized) nashriyotlar:
Bu tip nashriyotlar, ma'lumot axborot xizmatlariga xo'jalik qilgan, axborotni mahalliy tashkilotlarga yoki mahalliy sohalarga taqdim etadigan specialistlar yoki tashkilotlar tomonidan yaratiladi. Ular ma'lumotni mavzu va sohalar bo'yicha ixtisoslashtiradi, masalan, tibbiyot, ta'lim, muhandislik, iqtisodiyot kabi sohalarni qamrab oladi.
2. Umumiy (General) nashriyotlar: Bu tip nashriyotlar, keng doiradagi ma'lumotlar va axborotni ommalashtirish uchun yaratilgan va ko'rsatadi. Ular umumiy audiensiyaga yo'naltirilgan va umumiy axborotni taqdim etadigan nashriyotlar hisoblanadi. Masalan, BBC, CNN, The New York Times kabi kabi dunyoning keng qo'llanadigan nashriyotlari bu tipga misol bo'lishi mumkin.
3. Akademik (Academic) nashriyotlar: Bu tip nashriyotlar, ilmiy sohalarda yuqori xonalarda kasb olingan akademik tizimlar va o'quv markazlari tomonidan o'zlarining sohalarda yangiliklar, ilmiy maqolalar, tadqiqotlar,
tezislarni chop qilish, akademik konferensiyalar haqida ma'lumotlar va boshqa akademik resurslar taqdim etish uchun yaratilgan. Bu nashriyotlar, ilmiy jurnallar, konferensiyalar, akademik maktablar va universitetlar tomonidan ishlab chiqiladi.
4. Sektoral (Industry-specific) nashriyotlar: Bu tip nashriyotlar, ma'lumot axborot xizmatlari orqali belgilangan sohalar yoki sektorga oid axborotlarni taqdim etadigan nashriyotlar hisoblanadi. Masalan,
texnologiya sohasi, jismoniy salomatlik sohasi, turizm sohasi, biznes sohasi kabi axborotlarni o'z ichiga olgan nashriyotlar bu tipga kiradi.
5. Masofaviy (Digital) nashriyotlar: Bu tip nashriyotlar, internet va boshqa elektron kommunikatsiya vositalari orqali tarqatiladigan nashriyotlar hisoblanadi. Bu nashriyotlar,
veb-saytlar, bloglar, videolar, podcastlar, ijtimoiy tarmoqda tarqatishlar va boshqa tuzilmalarda taqdim etiladi.
Bu faqat ba'zi asosiy nashriyot tipologiyalari. Boshqa hamda ingliz tilida ma'lum shakl va turlarga ko'ra ma'lumot axborot xizmatlarini taqsimlash mumkin. Saralanganda, har bir nashriyot tipologiyasi o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lib, ma'lumotlar axborot xizmatining maqsadlarini va yo'l-yo'riqnoma usullarini o'z ichiga oladi.
Maǵlıwmat informaciya xızmetlerin kórsetiwinde bir neshe baspa tipologiyalari bar. Birpara tiykarǵı baspa tipologiyalari tómendegiler bolıp tabıladı:
1. Qánigelestirilgen (Specialized) baspalar :
Bul tip baspalar, maǵlıwmat informaciya xızmetlerine xojalıq etken, informaciyanı jergilikli shólkemlerge yamasa jergilikli tarawlarǵa usınıs etetuǵın specialistlar yamasa shólkemler tárepinen jaratıladı. Olar maǵlıwmattı tema hám tarawlar boyınsha qánigeliklestiredi, mısalı,
medicina, tálim, injenerlik, ekonomika sıyaqlı tarawlardı óz ishine aladı.
2. Ulıwma (General) baspalar : Bul tip baspalar, keń sheńber degi maǵlıwmatlar hám informaciyanı ǵalabalastırıw ushın jaratılǵan hám kórsetedi. Olar ulıwma audiensiyaga jóneltirilgen hám ulıwma informaciyanı usınıs etetuǵın baspalar esaplanadı. Mısalı, BBC, CNN, The New York Times sıyaqlı sıyaqlı dúnyanıń keń qollanılatuǵın baspaları bul tipga mısal bolıwı múmkin.
3. Akademikalıq (Academic) baspalar : Bul tip baspalar, ilimiy tarawlarda joqarı bólmelerde kásip alınǵan akademikalıq sistemalar hám oqıw orayları tárepinen ózleriniń tarawlarda jańalıqlar, ilimiy maqalalar,
izertlewler, tezislerdi baspadan shıǵarıw, akademikalıq konferensiyalar haqqında maǵlıwmatlar hám basqa akademikalıq resurslar usınıw ushın jaratılǵan. Bul baspalar, ilimiy jurnallar, konferensiyalar, akademikalıq mektepler jáne onıversitetlar tárepinen islep shıǵıladı.
4. Sektoral (Industry-specific) baspalar : Bul tip baspalar, maǵlıwmat informaciya xızmetlerin arqalı belgilengen tarawlar yamasa sektorǵa tiyisli informaciyalardı usınıs etetuǵın baspalar esaplanadı. Mısalı, texnologiya tarawı, fizikalıq salamatlıq tarawı, turizm tarawı, biznes tarawı sıyaqlı informaciyalardı óz ishine alǵan baspalar bul tipga kiredi.
5. Aralıqtan (Digital) baspalar : Bul tip baspalar, internet hám basqa elektron kommunikatsiya quralları arqalı tarqatiletuǵın baspalar esaplanadı. Bul baspalar, veb-saytlar, bloglar, videolar, podcastlar, social tarmaqta tarqatıwlar hám basqa strukturalarda usınıs etiledi.
Bul tek birpara tiykarǵı baspa tipologiyalari. Basqa hám de anglichan tilinde málim forma hám túrlerge kóre maǵlıwmat informaciya xızmetlerin bólistiriw múmkin. Saralanganda, hár bir baspa tipologiyasi ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye bolıp, maǵlıwmatlar informaciya xızmetiniń maqsetlerin hám jol-jobanoma usılların óz ishine aladı.
