8-Mavzu. ICCS, ICILS, PIAAC-halqaro baholash tadqiqotlari. (2-soat).
Hisoblash fanlari bo'yicha xalqaro konferentsiyalar, kattalar (voyaga etganlar)
kompetentsiyalarini xalqaro baholash;
Reja: Xalqaro baholash dasturlarining me’yoriy asoslari. Xalqaro baholash
dasturlari metodologiyasi
Tayanch so`z va iboralar . Xalqaro
baholash dasturi
, PIRLS, TIMSS, PISA,
TALIS, PIAAC, ICCS, SITES, IALS, ALL, ETS, IEA ,DPS IEA, NIER
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
murojaatnomasida davlat va jamiyat ahamiyatiga molik dolzarb masalalar qatorida
taʼlim sifatini oshirishga, 2021-yildagi xalqaro baholash jarayonlariga munosib
tayyorgarlik
koʻrish
masalasiga
alohida
eʼtibor
qaratildi.
Qayd
etish lozimki
, Prezidentimiz farmoni bilan “Oʻzbekiston Respublikasi Xalq
taʼlimi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi” tasdiqlangan boʻlib, unda
Oʻzbekiston Respublikasining 2030-yilga kelib PISA xalqaro baholash dasturining
reytingi boʻyicha jahonning birinchi 30 ta ilgʻor mamlakati qatoriga kirishiga
erishish
ustuvor
vazifa
etib
belgilangan
edi.
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirining 2017-yil 16-sentabrdagi
“2017-2018 o‘quv yilida ta’lim sifati monitoring tizimini yanada takomillashtirish
va
tashkil
etish
to‘g‘risida”gi
299-sonli
buyrug‘idan:
3-band 2-xatboshida: Monitoring jarayonini tashkil etish, nazorat materiallari va
turlarini ishlab chiqishda ilg‘or xalqaro tajribalar(PISA, TIMSS va h.k.)ni o‘rgangan
holda milliy monitoring tizimini takomillashtirish va uning natijalari asosida o‘quv-
metodik
jarayonni
yanada
rivojlantirish
choralarini
ko‘rish
4-bandida:Monitoring jarayoni uchun nazorat (testlar,
yozma ishlar
, so‘rovnoma,
og‘zaki savollar, audio(video) materiallarini tayyorlashda ularning umumiy hajmiga
nisbatan 20 % gacha o‘quvchilarning psixofiziologik
xususiyatlariga mos keladigan
,
o‘quv dasturi va darsliklardan tashqari, xalqaro tajribalarda (PISA, TIMSS va h.k.)
qo‘llanilgan materiallardan foydalanish mumkinligi belgilab qo‘yilgan.
Xalqaro
baholash
dasturlarining
ahamiyati
nimada?
So‘nggi yillarda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida ulkan
iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlariga erishilayotganligi barcha sohalarda malakali
kadrlar va yetuk mutaxassilarga bo‘lgan talabni yanada oshirmoqda.
Bu o‘z-o‘zidan o‘quvchilarimizning darslarga qiziqish xususiyatini oshirish va
o‘qituvchilarning har tomonlama ta’lim tarbiyaga e’tiborini kuchaytirishni talab
etadi.Yuqoridagi talablarning ta’lim tizimi
uchun juda muhim ekanligi
, aksariyat
xorijiy davlatlardagi kabi ta’lim va fan sohalari rivojlanishini baholash va
monitoring qilish orqali ta’lim sifatini oshirishga qaratilgan ilg‘or tajribalarni sohaga
jalb qilish kerakligini anglatadi.
Xalqaro standartlar darajasida yuqori iqtisodiy samaraga asoslangan milliy baholash
tizimini yaratish imkonini bеradi
.
•
Xalqaro standartlar darajasida yuqori iqtisodiy samaraga asoslangan milliy
baholash tizimini yaratish imkonini bеradi.
•
O‘zbеkistonda turli tashkilotlarning yеtakchi mutaxassislarini jalb qilgan
holda xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish orqali mahalliy mutaxassislarimizda
monitoring tadqiqotlarini o‘tkazish madaniyati
rivojlanadi
, ta’lim sifatini
baholashning xalqaro standartlarga moslashuviga olib kеladi.
•
Milliy ta’lim sifatini baholashdagi nazorat matеriallarini xalqaro
tadqiqotlarda qo‘llaniladigan nazorat matеriallari sifati darajasida ishlab
chiqish imkonini bеradi.
Ayni davrga kelib globallashuv jarayoni jamiyatning barcha sohalarida avj olmoqda
va o’z
navbatida
, fan
va texnikaning rivojlanishiga
, iqtisodiyotning yuqori darajada
o’sishiga hamda ta’lim sohasidagi integrasiya jarayoning yanada chuqurlashishiga
olib kelmoqda. Ta’limning sifati,
uning kompetentligi
, mamlakatning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishining muhim omili sifatida raqobatga chidamli malakali
mutaxassislarni tayyorlash globallashuv davrining muhim xususiyatlariga
aylandi.
Shuningdek
, globallashuv jarayoni kelajak egalari sifatidayosh avlodni
tayyorlashda dunyo mamlakatlarining maqsadlarini umumiylashishiga olib keldi.
Dunyo davlatlari ta’limning jamiyat taraqqiyoti va inson rivojlanishidagi muhim
o’rnini e’tiborga olib, ta’lim sifatiga e’tibor qaratdi. Ayni davrda ta’lim sohasida
sifat tushunchasi global fenomen sifatida ko’rilmoqda.Yoshavlodning intelektual
faolligini shakllantirish nafaqat muayyan bir mamlakat balki xalqaro hamjamiyat
uchun ham muhim masalaga aylandi.Shuning uchun ta’lim sifati, ta’lim sifatini
baholash kabi masalalar bilan ko’pgina xalqaro tashkilotlar davlatlarida ta’lim
sohasida baholashning quyidagi kabi xalqaro baholash dars turlari amaliyotga tatbiq
etilgan:
PIRLS,
TIMSS,
PISA,
TALIS,
PIAAC,
ICCS,
SITES,
IALS,
ALL.
Ta’lim sifatini baholash xalqaro tadqiqotlarida ishtirok etish O‘zbekistonga nima
beradi?
Milliy ta’lim tizimini isloh qilish, ta’lim
mazmunini
, pеdagog kadrlar tayyorlash va
ularning malakasini oshirish dasturlarini takomillashtirish hamda mutaxassislar
tomonidan darsliklarning
yangi
avlodini
yaratishda
qo‘llaniladi.
Tadqiqotlarda olingan natijalar mamlakatdagi ta’lim sifati va uning xalqaro
standartlarni hisobga olgan holda egallagan o‘rnito‘g‘risida xulosalar chiqarish
imkonini bеradi.
Xalqaro tadqiqotlar ta’lim sohasidagi milliy tadqiqotlarni sifatli o‘tkazishga ijobiy
ta’sir ko‘rsatadi.
Ayni davrga kelib globallashuv jarayoni jamiyatning barcha sohalarida avj olmoqda
va o‗z navbatida, fan va texnikaning rivojlanishiga, iqtisodiyotning yuqori darajada
o‗sishiga hamda ta‘lim sohasidagi integrasiya jarayoning yanadachuqurlashishiga
olib kelmoqda. Ta‘limning sifati, uning kompetentligi, mamlakatning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishining muhim omili sifatida raqobatga chidamli malakali
mutaxassislarni tayyorlash globallashuv davrining muhim xususiyatlariga
aylandi.Shuningdek, globallashuv jarayoni kelajak egalari sifatidayosh avlodni
tayyorlashda dunyo mamlakatlarining maqsadlarini umumiylashishiga olib keldi.
Dunyo davlatlari ta‘limning jamiyat taraqqiyoti va inson rivojlanishidagi muhim
o‗rnini e‘tiborga olib, ta‘lim sifatiga e‘tibor qaratdi. Ayni davrda ta‘lim sohasida
sifat tushunchasi global fenomen sifatida ko‗rilmoqda.Yoshavlodning intelektual
faolligini shakllantirish nafaqat muayyan bir mamlakat balki xalqaro hamjamiyat
uchun ham muhim masalaga aylandi.Shuning uchun ta‘lim sifati, ta‘lim sifatini
baholash kabi masalalar bilan ko‗pgina xalqaro tashkilotlar davlatlarida ta‘lim
sohasida baholashning PIRLS, TIMSS, PISA, TALIS, PIAAC, ICCS, SITES, IALS,
ALL kabi xalqaro baholash dars turlari amaliyotga tatbiq etilgan. Zamonaviy
globallashuv va o‗sib borayotgan xalqaro raqobat sharoitida ―Har tamonlama
rivojlanish konsepsiyasi‖ yosh avlodning bilim darajasiga bog‗liq bo‗lib qolmoqda.
Shu maqsadda O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 8-
dekabrdagi 997-son qaroriga muvofiq Xalq ta‘limi tizimida ta‘lim sifatini baholash
sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil qilish, xalqaro aloqalarni o‗rnatish
o‗quvchi-yoshlarning ilmiy-tadqiqot va innovatsiya faoliyatini, eng avvalo, yosh
avlodning ijodiy g‗oyalari va ijodkorligini har tomonlama qo‗llab-quvvatlash
hamda rag‗batlantirish maqsadida qaror qabul qildi. O‗zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta‘lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi
(keyingi o‗rinlarda Ta‘lim inspeksiyasi deb ataladi), Xalq ta‘limi vazirligi, Tashqi
ishlar vazirligi hamda Moliya vazirligining quyidagi xalqaro baholash dasturlari
bo‗yicha xalqaro tadqiqotlarni (keyingi o‗rinlarda xalqaro tadqiqotlar deb ataladi)
tashkil etish:
•Progress in International Reading and Literacy Study (PIRLS) — boshlang‗ich 4-
sinf o‗quvchilarining matnni o‗qish va tushunish darajasini baholash uchun;
•Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS) — 4 va 8-sinf
o‗quvchilarining matematika va tabiiy yo‗nalishdagi fanlardan o‗zlashtirish
darajasini baholash uchun;
•The Programme for International Student Assessment (PISA) — 15 yoshli
o‗quvchilarning o‗qish, matematika va tabiiy yo‗nalishdagi fanlardan savodxonlik
darajasini baholash uchun;
•The Teaching and Learning International Survey (TALIS) — rahbar va pedagog
kadrlarning umumiy o‗rta ta‘lim muassasalarida o‗qitish va ta‘lim olish muhitini
hamda o‗qituvchilarning ish sharoitlarini o‗rganish uchun kabi xalqaro baholash
dasturlari taahkil etilmoqda. Xo‗sh, Progress in International Reading and Literacy
Study (PIRLS), Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS),
The Programme for International Student Assessment (PISA), The Teaching and
Learning International Survey (TALIS) kabi xalqaro baholash dasturlari o‗zi qanday
baholash turi? Bu kabi xalqaro tadqiqotlar mamlakatimiz ta‘lim tizimida qanday
ahamiyati bor? Bizga shu kabi xalqaro baholash dasturlari nima uchun kerak degan
savollar tug‗iladi. Progress in International Reading and Literacy Study (PIRLS)
ning mazmun va mohiyati. PIRLS (Progress in International Reading Literacy
Study-Xalqaro o‗qish savodxonligini o‗rganishdagi taraqqiyot) bu 4-sinf
o‗quvchilarning matnni o‗qish va tushunishdarajalarini baholab beruvchi xalqaro
qiyosiy baholash mezonidir.
PIRLS- (inglizcha – Progress in International Reading Literacy Study – matnni
o‗qish va tushunish darajasini aniqlovchi xalqaro tadqiqot) mazkur xalqaro
tadqiqotning maqsadi turli xil ta‘lim tizimidan iborat bo‗lgan davlatlarda
boshlang‗ich maktab o‗quvchilarining matnni o‗qish va qabul qilish bo‗yicha
tayyorgarligi hamda o‗quvchilarning har xil yutuqlarga erishishga sabab bo‗luvchi
ta‘lim tizimidagi o‗ziga xos xususiyatlarni aniqlash va baholashdan iborat. Albatta,
bunday tadqiqot xalq ta‘limi sohasidagi ishchilar, olimlar, metodistlar,
o‗qituvchilar, ota-onalar va jamoat vakillari uchun katta ahamiyatga egadir. PIRLS
tadqiqotlari Xalqaro ta‘lim institutlari assosiatsiyasi (IEA) tomonidan
muvofiqlashtiriladi.
Ta‘lim
yutuqlarini
baholash
xalqaro
assosasiyasi
(IEAInternational Association for the Evaluation of Educational Achievement)
tomonidan tashkil etilgan. Xalqaro tadqiqotni tashkil etish uchun barcha mas‘uliyat
Chestnut Hill (Maccachucetc, AQSH) Boston kollejiga yuklatilgan.Tadqiqot uchun
topshiriqlarni tayyorlash Germaniya (Gamburg) ma‘lumotlar markazida amalga
oshiriladi.Ilk bora tadqiqot 2001-yilda o‗tkazilgan.Tadqiqot har 5 yilda bir marotaba
o‗tkaziladi.PIRLS tadqiqotda ishtirok etuvchi turli mamlakatlarda boshlang‗ich
sinfga maktab o‗quvchilarini qabul qilish yoshi turlicha. Ko‗plab mamlakatlarda
maktabga olti yoshdan qabul qilishadi va to‗rtinchi sinfni 10.5 yoshda
tugatishadi.Biroq, Angliya, Yangi Zelandiya, Trinidad Tobagoda- maktabga 5
yoshdan qabul qilishadi va ahamiyatli jihati PIRLS xalqaro tadqiqotida ushbu
mamlakatlarning 5-sinf o‗quvchilari xalqaro tadqiqotda ishtirok etishadi.Shvesiya,
Daniya va ko‗plab Sharqiy davlatlarda- maktabga 7 yoshdan qabul boshlanadi va
ushbu mamlakatlarning o‗quvchilari qolgan tengdoshlariga nisbatan eng katta
(10,7-10,9) yoshni tashkil etadi. Trends in International Mathematics and Science
Study (TIMSS). TIMSS xalqaro tadqiqotining asosiy maqsadi boshlangʻich va oʻrta
maktablarda matematika va tabiiy fanlar boʻyicha ta‘lim sifatini qiyosiy
baholashdan iborat.Tadqiqotda 4-8-sinf oʻquvchilarining ta‘limdagi yutuqlari,
jumladan, ularning nafaqat bilim va koʻnikmalari, balki fanlarga boʻlgan
munosabati, qiziqishlari va oʻqishga boʻlgan motivatsiyasi ham baholanadi.
Tadqiqot shunday tuzilganki, uning natijalari 4-sinf oʻquvchilari 8-sinfga
oʻtganlarida, har 4 yilda ishtirokchi mamlakatlarda matematika va tabiiy fanlar
boʻyicha taʼlim tendentsiyalarini kuzatib boradi. Shunday qilib, boshlang‗ich va
o‗rta maktab o‗quvchilarining ta‘lim yutuqlari, shuningdek, boshlang‗ich
maktabdan o‗rta maktabga o‗tish davrida matematika va tabiatshunoslik ta‘limidagi
o‗zgarishlar nazorat qilinadi. Tadqiqotning har toʻrt yillik davriyligida uzluksiz
ravishda ishtirok etish global miqyosda mamlakatimiz taʼlim tizimining
samaradorligini kuzatib borish imkonini beradi. Ushbu dasturlar Oʻzbekiston
Respublikasi milliy baholash tizimini takomillashtirish, kompetensiyaviy baholash
tizimini joriy qilish orqali taʼlim sifatini oshirishga xizmat qiladi. Umuman olganda,
adabiyotlarda keltirilishicha, kreativlik mashq qilish yoki bilim olish bilan orttirilishi
mumkin. Xalqaro baholash dasturida o‘quvchilarni kreativ fikrlashni baholash biror
ishni amalga oshirish uchun kerakli bo‗lgan tug‗ma qobiliyatga ega bo‗lish
kreativlikka oid berilgan topshiriqlarga qaratilgan bo‗lib, o‗quvchilarning kreativ
fikrlashiga imkon beradigan o‗zgaruvchan iqtidorlariga katta e‘tibor qaratadi.
Bunday turdagi kreativ fikrlash nafaqat san‘at yoki ijodiy bayon kabi
o‗quvchilarning ichki dunyolarini ifoda qilishlarini talab etadigan ilmiy
kontekstlarda, balki g‗oyalar umumlashuvi keng miqyosdagi ijtimoiy muammolar
va murakkabliklarni tahlil qilishga qaratilgan bo‗lishi kerak. Boshlang‘ich sinflarda
o`quvchilar bilimini baholashning Xalqaro tadqiqotlaridan yana bir muhimi TIMSS
dasturidir. TIMSS – ham jahon mamlakatlari ta‘lim tizimida keng tadbiq etilmoqda.
TIMSS dasturi Ta‘lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro assotsiatsiyasi IEA
(InternationalAssociation for the Evaluation of Educational Achievements)
tomonidan tashkil etilgan bo`lib, TIMSS (Trends in International Mathematics and
Science Study) testi birinchi bo`lib 1995 yilda amalga oshirilgan. Uning maqsadi
matematika va tabiiy fanlar sohasida o`qitish sifatini qiyosiy tahlil qilish edi. 1995
yilda uchinchi, to'rtinchi, ettinchi, sakkizinchi va o'n birinchi sinf o'quvchilari
o'qishga taklif qilindi. Bugungi kunda unda faqat to'rtinchi va sakkizinchi sinf
o'quvchilari qatnashmoqda. Mazkur tadqiqotda o`quvchilar orasida matematika va
tabiiy fanlar bo`yicha ta‘limning sifati, darajasi, fanga bo`lgan munosabati,
qiziqishini aniqlaydi. Tadqiqotning yana bir afzal tarafi shuki, o`quvchilar, maktab
ma‘muriyati va o`qituvchilari orasida qo`shimcha so`rovnomalar o‗tkazadi va fan
sohasida to`sqinlik qilayotgan asosiy sabablarni aniqlaydi, tahlil qilinadi va shu
omillar yechimi yuzasidan ish olib boriladi. Har 4 yilda bir marotaba olib boriladi.
Xulosa qilib aytadigan bo`lsak, Xalqaro baholash dasturi o`quvchi va talabalarni
nafaqat bilimli qilibgina qolmay, kelajakda hayot yo`lida, kundalik turmush
jarayonida uchraydigan muammolarni qiyinchiliklarsiz hal etishga, faqatgina o`zi
tanlagan bir yo`nalishda kasb egasi bo`libgina qolmay, aqliy salohiyatidan kelib
chiqib bir vaqtning o`zida turli xil hunar egallashiga zamin yaratadi. REFE
| 