ABDULLA QODIRIY NOMIDAGI JIZZAX
DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI 224-23-GURUH
TALABASI TO’RAYEVA OZODANING
MEDIASAVODXONLIK VA AXBOROT MADANIYATI
FANIDAN
REFERAT
JIZZAX 2024
Mavzu:Kiberterrorizm
Reja:
1.Kiberterrorizm haqida umumiy tushuncha
2. Kiberterrorizm salbiy oqibatlari
3. Kiberterrozimga hozirgi kunda kurashish choralari
Bugun har bir inson axborot texnologiyalari bilan chambarchas bog„liq,
internetdan foydalanuvchilar soni kundan-kunga ortib bormoqda, Yer yuzining
deyarli istalgan nuqtasida internetga ulanish imkoni mavjud. Biroq bu "virtual
dunyo" turli kuchlar uchun terroristik, ekstremistik tashviqotlar va g„oyalar, о„z
qarashlarini ommaga targ„ib qilish, har xil jinoiy tо„dalar faoliyatini amalga
oshirish yо„lida asosiy qurol sifatida ham qо„l kelmoqda. О„z navbatida global va
mintaqaviy xavfsizlikka nisbatan yangi tahdidlar, muammolar yuzaga kelayapti.
Qayd etish о„rinli, kiberterrorizm yangi va о„rganilmagan jinoiy sohadir. Internet
tarmog„idagi ochiq manbalar orqali biologik, kimyoviy, hattoki yadro qurollarini
tayyorlash texnologiyalarini о„rgangan holda amalga oshirilayotgan terrorchilik
harakatlari huquqni muhofaza qiluvchi organlar e‟tiborini tortmoqda. Saytlarni
noqonuniy yо„llar bilan buzish orqali kiberterrorchilar turli maxfiy ma‟lumotlarni
olish imkoniga ham ega bо„layotganini aytish joiz.
Kiberterrorizm aslida axborot texnologiyalari ichki faoliyatiga noqonuniy
aralashish, kompyuterda mavjud dasturlar yoki ma‟lumotlarni maqsadli ravishda
yо„q qilish, zarar keltirish, davlat organlarining muhim qismlari faoliyatini izdan
chiqarish, shu bilan birga, insonlar hayotiga xavf solish, moddiy zarar keltirish
yoki ommaviy qо„rqitish, harbiy nizolar kabi turli zararli oqibatlarni keltirib
chiqarishga qaratilgan xatti-harakatdir.
Kiberterrorizm shiddat bilan о„sib borishining yana bir sababi, u qurol-
yarog„ yordamida amalga oshiriladigan terrorchilik harakatidan arzonga tushadi,
jangovar harakatlar, xunrezliklar bо„lmaydi. Buzg„unchi harakatlar internet va
ijtimoiy tarmoqlardan foydalangan holda amalga oshiriladi.
Internet tarmog„i о„zining ochiqligi, tezkorligi va tejamkorligi, nazoratning sustligi
yoki umuman yо„qligi, dunyo bо„ylab foydalanuvchilari borligi, axborotlarning tez
va arzon yо„l bilan tо„liqligicha tarqalishi, hamfikr guruhlarni tashkil etish
mumkinligi, aloqalarning anonim ekani, asl manbani aniqlash imkoni yо„qligi,
strategik obyektlar, harbiy tashkilotlar kompyuterlariga noqonuniy ulanish imkoni
mavjudligi, tarmoqlarning yashovchanligi bilan terrorchi tashkilotlarni о„ziga jalb
qilayotir.
Bugun terrorizm jangarilar yashirinib yurgan yoki bosh qarorgohlari
joylashgan muayyan davlat hududi bilan chegaralanib qolayotgani yо„q. Ular
allaqachon kiberolamga kо„chib ulgurishgan. Terrorchi tashkilotlar о„z saflarini
kengaytirish hamda maqsadlariga erishishda texnika va internetning sо„nggi
imkoniyatlaridan ustomonlik bilan foydalanayapti. Shu yо„l bilan terrorchilik
harakatlari, maqsad va vazifalari haqida ma‟lumot berish, о„z g„oya va mafkurasini
omma orasida tarqatish bilan birga internet foydalanuvchilariga axborot-psixologik
ta‟sir о„tkazish, odamlar о„rtasida vahima uyg„otish, terrorchilik harakatlarini
qо„llab-quvvatlash uchun mablag„ yig„ish, zaharli moddalar, portlovchi vosita va
qurilmalar hamda ularni tayyorlash texnologiyasini о„rgatish, terrorchilik tashkiloti
safiga yangi a‟zolarni qabul qilish singari harakatlarni amalga oshirishmoqda.
Ushbu jihat keyingi 5-6 yilda dahshatli oqibatlar keltirgan ISHID terrorchilik
tashkiloti faoliyatida yaqqol kо„rindi. Ular о„z tizimida g„oya va maqsadlarni
targ„ib qilish bilan shug„ullanuvchi mutaxassislarni birlashtirgan alohida tuzilma
tashkil etishdi. Bugungi kunda internetda tarqatilayotgan bu kabi ma‟lumotlarning
80 foizi Yaqin Sharq hududlarida faoliyat yuritayotgan terrorchi tashkilotlarga
tegishlidir.
OAV ma‟lumotlari tahlili hamda jabrlanuvchilarning iqrorlariga kо„ra, radikal
g„oyalarning tarqatilishi va tashkilotlarga yollash harakatlarining aksariyati
"Facebook", "Odnoklassniki", "Vkontakte", "Twitter", "Youtube" kabi ijtimoiy
tarmo qlarda amalga oshirilmoqda. Hozir psixologik jihatdan ishlov berilgan,
jangarilarning ekstremistik, aqidaparastlik g„oyalari bilan yо„g„rilgan videoroliklari
bilan bir qatorda mobil ilovayu, terrorchilar belgisi aks ettirilgan buyumlarni sotib
olish imkonini beruvchi elektron dо„konlar kо„payib borayotgani ham
kiberterrorizmning tarkibiy unsurlariga aylangan.
Kiberterrorchilik bu tahdid yoki qoʻrqitish orqali, internetdan foydalangan
holda, siyosiy yoki mafkuraviy muvaffaqiyatga erishish maqsadida uyushtiriluvchi
kiberhujumlardir. Kompyuter viruslari, kompyuter qurtlari, fishing, zararli
dasturlar, apparat usullari, dasturlash skriptlari kabi vositalar yordamida kompyuter
tarmoqlarini, xususan, Internetga ulangan shaxsiy kompyuterlarni qasddan, keng
miqyosda buzish harakatlari internet terrorizmining koʻrinishi boʻlishi mumkin.
Kiberterrorizm munozarali atamadir. Baʼzi mualliflar maʼlum terroristik
tashkilotlar tomonidan signalizatsiya, vahima yoki jismoniy buzilishlarni yaratish
maqsadida axborot tizimlariga qarshi hujumlarni buzish bilan bogʻliq juda tor
taʼrifni tanlaydilar. Boshqa mualliflar esa kiberjinoyatni oʻz ichiga olgan kengroq
taʼrifni afzal koʻrishadi. Kiberhujumda ishtirok etish, hatto zoʻravonlik bilan
amalga oshirilmagan boʻlsa ham, terror tahdidi idrokiga taʼsir qiladi. Baʼzi
taʼriflarga koʻra, onlayn faoliyatning qaysi holatlari kiberterrorizm yoki
kiberjinoyat ekanligini farqlash qiyin boʻlishi mumkin.
Kiberterrorizmni shaxsiy maqsadlar yoʻlida vayron qilish va zarar yetkazish
uchun kompyuterlar, tarmoqlar va ommaviy internetdan qasddan foydalanish
sifatida ham eʼtirof etish mumkin. Tajribali kiberterrorchilar, buzgʻunchilik
boʻyicha juda malakali boʻlganlar hukumat tizimlariga katta zarar yetkazishi va
keyingi hujumlardan qoʻrqib, mamlakatni tark etishi mumkin. Bunday
terrorchilarning maqsadlari siyosiy yoki mafkuraviy boʻlishi, bu esa terrorning bir
koʻrinishi deb hisoblanishi mumkin.Hukumat va ommaviy axborot vositalarida
kiberterrorizm yetkazilishi mumkin boʻlgan ziyon haqida xavotirlar talaygina. Bu
esa Federal Qidiruv Byurosi (FQB) va Markaziy Razvedka Boshqarmasi (CIA)
kabi davlat idoralarini kiberhujumlar va kiberterrorizmga chek qoʻyishga unday
boshladi.Kiberterrorizmning bir necha asosiy va kichik holatlari boʻlgan. Al-Qoida
internetdan tarafdorlari bilan muloqot qilish va hatto yangi aʼzolarni yollash uchun
foydalangan. Estoniya, Boltiqboʻyi mamlakati, texnologiya jihatidan rivojlanib
borishmoqda, 2007-yil aprel oyida Estoniya poytaxti Tallinda joylashgan Ikkinchi
Jahon urushi davridagi sovet haykali koʻchirilishi bilan bogʻliq tortishuvlardan
soʻng kiberterror uchun kurash maydoniga aylanib qoladi.
Kiberterrorizm koʻlamining asosiy taʼrifi boʻyicha munozaralar mavjud.
Ushbu taʼriflar tor boʻlishi mumkin, masalan, Internetdagi boshqa tizimlarga
hujum qilish uchun Internetdan foydalanish, bu odamlar yoki mulkka nisbatan
zoʻravonlikka olib keladi. Ular, shuningdek, axborot texnologiyalari
infratuzilmalariga odatiy hujumlar uchun terrorchilar tomonidan Internetdan
foydalanishning har qanday shaklini oʻz ichiga olgan keng boʻlishi mumkin. Ishda
motivatsiya, maqsadlar, usullar va kompyuterdan foydalanishning markaziyligi
boʻyicha malakaning oʻzgarishi mavjud. AQSh davlat idoralari ham turli xil
taʼriflardan foydalanadilar va ularning hech biri hozirgacha oʻz taʼsir doirasidan
tashqarida majburiy boʻlgan standartni joriy etishga urinmagan.
Kontekstga qarab, kiberterrorizm kiberjinoyat, kiberurush yoki oddiy
terrorizm bilan sezilarli darajada mos kelishi mumkin. Kasperskiy laboratoriyasi
asoschisi Yevgeniy Kasperskiy hozirda „kiberterrorizm“ „ kiberurush“dan koʻra
aniqroq atama ekanligini his qilmoqda. Uning taʼkidlashicha, „bugungi hujumlar
bilan siz buni kim qilgani yoki ular yana qachon zarba berishini bilmaysiz. Bu
kiber-urush emas, balki kiberterrorizmdir“. U, shuningdek, oʻz kompaniyasi kashf
etgan Flame Virus va NetTraveler Virus kabi keng koʻlamli kiber qurollarni
biologik qurollarga tenglashtirib, bir-biriga bogʻlangan dunyoda ular bir xil
darajada halokatli boʻlish potentsialiga ega ekanligini taʼkidlaydi.Agar
kiberterrorizmga anʼanaviy terrorizmga oʻxshash munosabatda boʻlsa, u faqat mulk
yoki hayotga tahdid soladigan hujumlarni oʻz ichiga oladi va jismoniy, haqiqiy
zarar yoki jiddiy buzilishlarni keltirib chiqarish uchun maqsadli kompyuterlar va
maʼlumotlardan, xususan, Internet orqali foydalanish infratuzilmasi sifatida
taʼriflanishi mumkin.
Terrorizmni oʻrganish boʻyicha ixtisoslashgan koʻplab akademiklar va
tadqiqotchilar kiberterrorizm mavjud emasligini va haqiqatan ham xakerlik yoki
axborot urushi masalasi ekanligini taʼkidlamoqda. Hozirgi hujum va himoya
texnologiyalarini hisobga olgan holda, elektron vositalardan foydalangan holda
aholida qoʻrquv, jiddiy jismoniy zarar yoki oʻlim paydo boʻlishi ehtimoli yoʻqligi
sababli uni terrorizm deb belgilashga rozi emaslar.Umuman kiberjinoyatda
boʻlgani kabi, kiberterrorizm aktlarini amalga oshirish uchun talab qilinadigan
bilim va koʻnikmalar chegarasi erkin foydalanish mumkin boʻlgan xakerlik
toʻplamlari va onlayn kurslar tufayli doimiy ravishda pasayib bormoqda. Bundan
tashqari, jismoniy va virtual olamlar jadal sur‟atlar bilan birlashib, yana koʻplab
imkoniyatlar maqsadlariga erishmoqda, buni Stuxnet, 2018-yildagi Saudiya neft-
kimyosi sabotaj urinishi va boshqalar kabi eʼtiborga molik kiberhujumlar
tasdiqlaydi.
Kiberhujumni dunyoning istalgan nuqtasida har kim amalga oshirishi
mumkin. Chunki u nishondan minglab mil uzoqlikda boʻlgan holda ham amalga
oshirilish imkoniyati egadir. Hujum muhim infratuzilmaga jiddiy zarar yetkazishi
mumkin.Siyosiy boʻlmagan qo'poruvchilik harakatlari moliyaviy va boshqa
zararlar keltiriladi. 2000-yilda norozi xodim Vitek Boden Avstraliyaning
Maroochy Shire shahridagi suv yoʻllariga 800 000 litr tozalanmagan oqova suvni
chiqarishiga sabab boʻladi.
2007-yilning may oyida Estoniyaning Tallin shahri markazidan Ikkinchi
jahon urushi yodgorligi olib tashlanganidan keyin mamlakat ommaviy
kiberhujumlar hurujiga uchraydi. Hujum DoS hujumlar huruji tarzida
tashkillashtirilgan boʻlib, bundatanlangan saytlarni oflayn rejimga oʻtkazishga
majbur qilish uchun trafik bilan bombardimon qilingan. Estoniya hukumatining
deyarli barcha vazirliklar tarmoqlari, shuningdek, Estoniyaning ikkita yirik bank
tarmoqlari oflayn rejimda oʻtadi va ishlamay qoladi. Bundan tashqari, Estoniya
bosh vaziri Andrus Ansipning siyosiy partiya veb-saytida Ansipning yodgorlik
haykalini olib tashlagani uchun soxta uzr soʻragan xati joy olgan. Hujum Rossiya
hukumati tomonidan muvofiqlashtirilganligi haqidagi taxminlarga qaramay,
Estoniya mudofaa vaziri kiberhujumlarni Rossiya rasmiylari bilan bogʻlaydigan
ishonchli dalillarga ega emasligini tan oladi. Rossiya oʻzining ishtiroki haqidagi
ayblovlarni „asossiz“ deya iddao qiladi va na NATO, na Yevropa komissiyasi
ekspertlari Rossiya hukumatining rasmiy ishtiroki haqida hech qanday ishonchli
dalil topa olishmaydi. 2008-yil yanvar oyida mamlakat fuqarosi Estoniya islohotlar
| 