|
Additiv va multiplikativ ekonometrik modellarni tuzish
|
| bet | 3/3 | | Sana | 18.12.2023 | | Hajmi | 68,6 Kb. | | #122942 |
Bog'liq Additiv va multiplikativ ekonometrik modellarni tuzisht
|
y
|
x
|
yx
|
yt
|
xt
|
x2
|
t2
|
1
|
30
|
100
|
3000
|
30
|
100
|
10000
|
1
|
2
|
35
|
103
|
3605
|
70
|
206
|
10609
|
4
|
3
|
39
|
105
|
4095
|
117
|
315
|
11025
|
9
|
4
|
44
|
109
|
4796
|
176
|
436
|
11881
|
16
|
5
|
50
|
115
|
5750
|
250
|
575
|
13225
|
25
|
6
|
53
|
118
|
6254
|
318
|
708
|
13924
|
36
|
∑=21
|
251
|
650
|
27500
|
961
|
2340
|
70664
|
91
|
O’zgaruvchilarning qiymatlarini normal tenglamalar sistemasiga qo’ysak u quyidagi ko’rinishni oladi:
sistemani echib, parametrlarning a = ‑5,42; b = 0,322; c=3,516 qiymatlarini topamiz va natijada quyidagi regressiya tenglamasini olamiz:
Parametr b = 0,322 y va x lar orasidagi bog’lanish kuchini ko’rsatadi. Uning qiymati bir oila a’zosiga daromadning 1foizga o’sishi bilan tendentsiya o’zgarmagan holda A mahsulotga harajatlar o’rtacha 0,322 ming so’mga oshishini bildiradi.
3-misol.
Oxirgi uch yilda hududdagi nikohlar soni haqidagi oylar bo’yicha ma’lumotlar asosida dinamik qatorning additiv modeli tuzilgan. Mos oylar uchun mavsumiy komponentalarning tuzatilgan qiymatlari jadvalda keltiriladi. 4.3-jadval
Oylar
|
Mavsumiy komponentalarning tuzatilgan qiymatlari
|
Oylar
|
Mavsumiy komponentalarning tuzatilgan qiymatlari
|
Yanvar
|
-1,0
|
Iyul
|
3,0
|
Fevral
|
2,0
|
Avgust
|
1,0
|
Mart
|
-0,5
|
Sentyabr
|
2,5
|
Aprel
|
0,3
|
Oktyabr
|
1,0
|
May
|
-2,0
|
Noyabr
|
-3,0
|
Iyun
|
-1,1
|
Dekabr
|
?
|
Trend tenglamasi quyidagi ko’rinishga ega:
.
Trend parametrlarini hisoblashda haqiqiy vaqt hisobga olingan, ya’ni t=1,2,….,36.
Topshiriq:
Dekabr oyi uchun mavsumiy komponenta qiymatini toping.
Tuzilgan model asosida keyingi yilning birinchi choragi davomida qayd etilgan nikohlarning umumiy sonini prognozlang.
Yechish
1. Mavsumiy komponentalarning bir davr ichidagi qiymatlarini yig’indisi (dinamik qatorlar additiv modelini tuzish metodikasiga asosan) nolga teng bo’lishi kerak. Bundan kelib chiqib dekabr oyi uchun mavsumiy komponentaning qiymati quyidagiga teng:
2. Additiv modelda Ft dinamik qator darajasining prognoz qiymati Tt ‑trend qiymati va St ‑mavsumiy komponentaning mos qiymatlari yig’indisiga teng.
Keyingi yilning birinchi choragida qayd etilgan nikohlar soni yanvar –F37 , fevral ‑F38 va mart ‑F39 oylaridagi nikohlar soni yig’indisidan iborat.
Trend qiymatlarini hisoblash uchun masala. shartida ko’rsatilgan trend tenglamasidan foydalanamiz:
.
.
.
Mavsumiy komponentalarning mos qiymatlari:
S1 = -1 – yanvar
S2 = 2 – fevral
S3 = -0,5 – mart.
Shunday qilib:
Keyingi yilning birinchi choragida qayd etilgan nikohlar soni :
2,61+5,64+3,17=11,42 ming kishini tashkil etadi.
|
| |
