Sirt faol modallarning suvli eritma sistemasiga ega neft maydoni.
SFM bilan bir qatorda turli polimerlar va yuqorida aytib o'tilgan fizik usullar qo'llaniladi. Bugungi kunda sanoatda ikkilamchi ishlab chiqarishning ulushi asosan konlarni ochish va o'zlashtirishga bog'liq, ammo yangi texnologiyalar (masalan, takomillashtirilgan seysmik usullar) paydo bo'lishi bilan allaqachon tashlab ketilgan quduqlarda ishlarning qayta tiklanishi kuzatilmoqda.
Neft sanoatida sirt faol moddalar boshqa maqsadlarda ham qo'llaniladi. Lignosulfonatlar, ba'zan esa polifosfatlar burg'ulash suyuqliklarida loyni tarqatish uchun ishlatiladi. Demulsifikatorlar ko'pincha moyni sho'rdan ajratish uchun talab qilinadi. Bu katyon sirt faol moddalar bo'lishi mumkin. Loy va loy ham samarali tarzda pastga tushishi va yen hosil bo'lishining oldini olishi kerak. Yana bir jiddiy muammo yer osti quvurlarining korroziyasidir. Bunday holda, korroziya ingibito’rlari - aminlar yoki yog' kislotalari ishlatiladi. Quduq burg'ulash kompaniyalari juda ko'p turli xil reagentlarni sotadilar, ammo ularning murakkab formulalari tijorat sirlari bo'lib, bu erda tahlil qilish juda qiyin.
Sirt-faol moddalarni ishlab chiqarish. Sintetik materiallarni ishlab chiqarish uchun aromatik uglevodorodlar kerak bo’ladi - benzol, toluol, ksilol, naftalin va boshqalar. Stirol va fenol ishlab chiqarishda benzol qo’llaniladi. Past molekulyarli olefinlarga ta‘sir qilish asosida (etilen, propilei, butilen) yuvuvchi moddalar, smola va moylarga qo’shiladigan qo’shmalarni ishlab chiqarishda fenoldan oraliq mahsulotlari olinadi. Ksilol esa sintetik tolalarni (lavsan) ishlab chiqarishda qo’llaniladi. Uzoq vaqtlar davomida aromatik uglevodorodlarni olishda neftni piroliz qilish usuli qo’llanilgan. Hozirgi vaqtda aromatik uglevodorodlarni ishlab chiqarishda qisqa benzin fraksiyalari katalitik riforming qilinadi.
Neft kimyosining asosiy maxsuloti “SFM”
Sirt – faol moddalar. SFM – sanoatning har xil tarmoqlarida qishloq xo’jaligida va maishiy sohada keng qo’llaniladi. Neft qazib olishda SFMlardan neftni qazib yer ustiga olib chiqishda va uni kon quvurlari orqali harakatlanishida paydo bo’ladigan suvneft deemulsiyalarini
parchalashda qo’llaniladi. SFMlar suvga qo’shiladi va rezervuarlarni va tankerlarni bo’linmalarini yuvishda jarayonni jadallashtirishda qo’llaniladi. Yuqori qovushqoqlikka ega bo’lgan neftni haydashda SFM larni eritmasi bilan ishlangan suv yordamida haydaladi. Bunda suv metallni yaxshi namlantiradi, neft esa ichki suvli halqa orqali harakatlanadi.
SFM lar ko’p shaklli bo’lishiga qaramasdan ular ikki guruhga bo’linadi: iopogepli SFM suvda eritilganda ionlarni dissotsiatsiya qiladi, psionogenli SFM esa ionlar dissotsiya qilmaydi.
Ionogenli moddalar qanday sirt faolligiga ega bo’lishiga bog’liq holda – anionli yoki kationli bo’ladi. Ionogenli moddalar - anioioaktiv, kationoaktiv va amfolitli guruhlarga bo’linadi. Amfolitli moddalar nordon eritmalarda o’zini kationaktiv SFM, ishqorli eritmada – anionaktiv bo’ladi. SFM lar eritmalarda yoki boshqa muhitlarda suvda eruvchan, suv-moyda eruvchan va moyli erituvchan bo’ladi.
Xulosa
Men bu mustaqil ishni bajarish jarayonida SFM lardan yuqori qovushqoqlikka ega bo’lgan neftni haydashdan tashqari Ulardan sintetik yuvuvchi moddalar, kosmetik preparatlar, los‘onlar, tish pastasi, tualet sovuni, terilarga ishlov berishda, yunglarni bo’yashda, non-pecheniyalarda, yong’inga qarshi ko’piklarni olishda, konditer mahsulotlarini tayyorlashda va muzqaymoqlarda, kvas va pivoda ko’pik hosil qiluvchi sifatida keng qo’llanilishini bilib oldim.
Foydalanilgan Adabiyot.
T.R.Yuldashev, E.N.Do‗stqobilov, X.B.Rahmatov, N.T.Yuldashev, I.E.Abdiraximov.
5321300 ―Neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun .
―Neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ fanidan tayyorlangan darslik. Darslik .
―Texnologik mashinalar va jihozlar‖ bakalavriat ta‘lim yo‗nalishi va magistr mutaxassislar hamda shu sohada faoliyat olib borayotgan mutaxassislar uchun mo‗ljallangan. Qarshi-2019.- 645 bet.
|
