Аmаliу mаshg‘ulоti №
9
Mаvzu: IP address va ularning tasnifi. Lokal tarmoq qurish.
Ishdаn mаqsаd:
TCP/IP tarmoqlarida manzillash qoidasini o„rganish va
niqob(maska) yordamida IP manzillar belgilashni o„rganish va amaliy ko„nikmalar hosil
qilish.
Tеxnik vа dаsturiу vоsitаlаr:
Kоmруutеr, vidеoрrоеktоr, Windоws ОT, ip adres
lokal tarmoq kabellari.
Nаzаriу qism:
Kompyuter tizimlari va tarmoqlarida axborot almashinish jarayonlarini o„rganish.
Mac-adres xamda Ethernet texnologiyasi xaqida ma‟lumot.
MAS (Media Access Control)-manzil,misol uchun 11-A0-17-3D-BC-01
MAC sathi-kompyuterlar birgaliqda foydalanadigan umumiy shina yoki halqa
topologiyali muxit vaqtini ma‟lum bir algoritm asosida taqsimlab, tarmoqni to„g„ri
ishlashini ta‟minlab beradi.
MAC sathi yordamida uzatish muhitiga murojaat qilishga ruxsat olingandan so„ng,
LLC sathi tomonidan ma‟lumotlarni mantiqiy birliqlarini, axborot qadrlarini, har-xil
darajadagi sifat bilan uzatish, ya‟ni transport hizmati amalga oshiriladi.
Kompyuterlarni tizimga va tarmoqqa birlashtirishda har bir foydalanuvchi
kompyuterini manzillashtirish muammosi mavjud. Kompyuter tarmoqda ishlaganda
boshqa kompyuterlar va tashqi qurilmalari bilan muloqotni bajarish uchun bir necha
interfeyslarga (portlarga) ega bo„lishi mumkin. Manzil aynan shu kompyuterni boshqa
qo„plab kompyuterlar orasida qidirish va topish uchun qullanadi.
Manzillarni quyidagicha sinflarga bo„lish mumkin:
Bir tarmoq doirasida ruxsat etiladigan barcha manzillar manzillash oralig„i deyiladi.
Manzillar sonli va belgili (simvolli) qomponentlardan iborat bo„lishi mumkin. Sonli
manzillar nuqtalar bilan ajratilgan qetma-qetli sonlar guruhlaridan TASHkIL topgan.
Belgili manzillar davlatni, TASHkILotni, tarmoqni, serverni belgilaydigan ma‟noli
yuqlamadan iborat.
Manzilli oraliq alohida bog„lamalarning qetma-qet tartib raqamini manzillarning
joylashtirilishi tarzida (guruhli manzillashtirish) TASHkIL etilishi mumkin. Masalan,
LOKAL tarmoqlarda (LAN) tarmoq kompyuterlarini bir qiymatli identifiqasiyalash
uchun iqqiliq yoki o„n oltitaliq son qo„rinishida bo„ladigan MAS manzillar (Media
Access Control) ishlatiladi. MAS manzillar apparat manzillar deyiladi, Chunki ishlab
chiqaruvchi qorxonalarida kompyuterlarning tarmoq adapterlariga o„rnatiladi. Tarmoq
adapteri almashtirilganda bu kompyuterning tarmoq interfeysi manzili ham o„zgaradi.
IP manzil turlari. TCP/IP bu tarmoq protokoli hisoblanadi. Uning asosiy vazifasi
tarmoqda ma‟lumotlar uzatishdan iborat. TCP/IP protokolida kompyuterlar maxsus
raqamlardan iborat manzilga ega bo„lib bu manzil IP manzil dasturi tomonidan beriladi.
Bundan tashqari kompyuterning MAC manzili xam mavjud bo„lib bu manzil
o„zgarmas hisoblanadi va manzil sifatida tarmoq qartasining maxsus qodi olinadi.
IP manzilni o„zgartirish Imkoniyati mavjud. MAC manzilda IP manzillar uchun 4
bayt joy ajratiladi va u quyidagi qo„rinishda bo„lishi mumkin 109.26.17.100.
IP manzilning guruxi tarmoq adminstratori tomonidan o„rnatiladi. IP manzilning
oxirgi 2 ta raqami tarmoq nomerini va kompyuter raqamini bildiradi.
Misol uchun yuqorida qeltirilgan IP manzil 17-tarmoq nomeri, 100-kompyuter
raqami.
IP manzillarning 5 ta sinfi mavjud bo„lib, 1-A guruxga manzil nol dan boshlansa IP
manzilning iqqiliq qodi noldan boshlansa A guruxga tegishli, ya‟ni 1 dan 126 gacha (0
ishlatilmaydi 127 raqami maxsus maqsadlar uchun rezerf sifatida foydalaniladi).
1-
rasm IP-
manzil
sinflari (c-
tarmoq
raqamiga
taaluqli
bit,
y-
tugun raqamiga taaluqli bit, a-multiqast guruxi manziliga taaluqli bit, z-zaxiralangan
manziliga taaluqli bit).
A guruxida 224 ta ya‟ni 16777216 tagacha kompyuter bo„lishi mumkin.
Bu yerda s-bit tarmoqqa tegishli nomer u u-bit tugunga kompyuterga tegishli nomer
a-bit multiqast guruxiga kiruvchi nomer z-bit zaxiraga kiruvchi manzil.
Agar tarmoq manzilning 2 liq qodining 1-2 tasi 10 ga teng bo„lsa u xolda IP manzil
V guruxga tegishli bo„ladi.
Bunda tarmoq nomeri va tugun nomeri uchun 16 bit joy ajratiladi. B guruxida 216
ya‟ni 65536 gacha kompyuterlar bo„lishi mumkin. Agarda IP manzilning 2 liq qodining
1-3 ta raqami 110 bo„lsa u holda IP manzil S guruxga tegishli hisoblanadi. Bu holda
tarmoq nomeri uchun 24 bit joy ajratiladi. Tugun nomeri uchun 8 bit joy ajratiladi. Bu
gurux qeng tarqalgan bo„lib, kompyuterlar soni 28 yani 256 gacha bo„lishi mumkin.
Agarda IP manzilning 2 liq qodi 1110 dan boshlansa, u holda manzil D guruxga
tegishli xisoblanadi va multiqast guruxiga tegishli muxim manzilliligini bildiradi.
Bunday guruxdagi IP manzillardan jo„natilayotgan paqetda IP manzil D guruxga tegishli
bo„lsa u holda paqet shu guruxga tegishli barcha kompyuterlarga jo„natiladi.
IP-manzillarda niqoblardan foydalanish. Internetda manzillar oralig„ini ajratuvchi
element tarmoq osti tarmoq deb ataladi. Tarmoq osti tarmoq bu-qo„plab tarmoqlar
to„plami bo„lib, boshqa tarmoq osti tarmoqlar bilan qesishmaydi. Bu shuni bildiradiqi,
TASHkILotning tarmog„i qismlarga ajratilgan bo„lib, bularning xar biri tarmoq osti
tarmoqlardan TASHkIL topgan bo„ladi. Tarmoq osti tarmoq fiziq jihatdan tarmoqda
kabel uzunligi va kompyuterlar soni cheqlanganligi tufayli TASHkIL qilinadi. Masalan:
ingichka Ethernet segmentining maksimal uzunligi 185 metr va 32 tagacha tugunlarni
ulash mumkin. Eng qichiq tarmog„ S sinfi bo„lib 254 tugundan iborat bo„ladi.
Buni fiziq qurilmalar (misol uchun, taqrorlagichlar) yordamida yoki shlyuz-
mashinalar yordamida amalga oshirish mumkin. Birinchi holatda mantiqiy tarmoq bir
butundeq qo„ringani uchun tarmoq osti tarmoqga bo„lish shart emas. Shlyuzni
ishlatganda tarmoq tarmoq osti tarmoqlarga bo„linadi.
Tarmoq admistratori IP-manzilning bir qismini niqoblashi mumkin va uni tarmoq
osti tarmoqlarni raqamlash uchun qo„llashi mumkin. Amalda manzilning iqqiga bo„linish
usuli kompyuter manziliga tarmoq osti tarmoqlarga bo„lishni amalga oshiradigan tarmoq
IP-manzili tomonidan qo„llanadi.
A gurux
0ccccccc
yyyyyyy yyyyyyy yyyyyyy
B gurux
10cccccc
ccccccc
yyyyyyy yyyyyyy
C gurux
10ccccc
ccccccc
ccccccc
yyyyyyy
D gurux
1110aaaa aaaaaaaa aaaaaaaa aaaaaaaa
E gurux
11110zzz zzzzzzzz zzzzzzzz zzzzzzzz
Masalan, manzillarning yo„qolishi sodir bo„ladi. Bu jarayon fiziq cheqlovlar sababli
emas balqi, tarmoq osti manzillarini qurish vaqtida yuzaga qeladi.
Tarmoqning standart sinflari uchun niqoblar quyidagi qiymatlarga ega:
Sinf A-11111111. 00000000. 00000000. 00000000 (255.0.0.0);
Sinf B-11111111. 11111111. 00000000. 00000000 (255.255.0.0);
Sinf C-11111111. 11111111. 11111111. 00000000 (255.255.255.0).
Xar bir IP-manzilni niqoblab manzillar sinflari atamasidan voz qechish mumkin va
manzillashtirish tizimini mustahqamlash mumkin. Misol uchun 185.23.44.206 manzil
128-191 oraliqga tushadi bu manzil V sinfga tegishli. Mos tarzda tarmoq raqami ikkita
nol qo„shilgan birinchi iqqi bayt-185.23.0.0 bo„lib, tugun raqami esa-0.0.44.206 bo„ladi.
Agar bu manzilga 255.255.255.0 ko„rinishdagi niqobni qo„llasaq, tarmoq osti raqami
185.23.0.0 emas balqi 185.23.44.0 bo„ladi.
Niqoblarda tarmoq raqamini chegarasini aniqlovchi birlar soni qetma qetliqda
manzilni baytlarga bo„lishni qaytarish uchun 8 liqda qeltirilgan bo„lishi majburiy emas.
Olayliq 129.64.134.5 IP-manzil uchun 255.255.128.0 niqob qo„rsatilgan bo„lsin, bu esa
iqqiliq qo„rinishda:
IP-manzil 129.64.134.5-10000001.01000000.10000110.00000101
Niqob 255.255.128.0-1111111.11111111.10000000.00000000
Agar tarmoq raqami chegarasini aniqlash uchun niqob qo„llanilsa, IP-manzilda
“joylashtirilgan” niqobdagi 17 ta qetma qet birlar iqqiliqdagi tarmoq raqami sifatini
aniqlaydi:
10000001.01000000.10000000.00000000 yoki o„nliq qo„rinishda-tarmoq raqami
129.64.128.0, tugun raqami 0.0.6.5.
Laborato‘riya ishi bo‘yicha topshiriq.
1. Nazariy material bilan tanishish.
2. Berilgan (A, B, yoki C) sinflar bo„yicha tarmoq osti tarmoqlar miqdori N va
kompyuterlarning maksimal soni M ni aniqlashni o„rganish.
Hisobotga qo‘yilgan talablar
1. A, B va C sinflar bo„yicha tarmoq osti tarmoqlar soni N va kompyuterlar
maksimal soni M ni aniqlang.
| 