qoshida shaxsiy tarkib hujjatlarini idoralararo xo‘jalik hisobidagi
arxivlami tashkil qilish keng avj oldi. Bu arxivlar vazifasi ularga
tashkilotlar shartnoma asosida topshirgan shaxsiy tarkib
hujjatlarini markazlashtirib saqlash va fuqarolarga ular asosida
ma’lumotnomalar berish edi. Bunday arxivlar shaxsiy tarkib
hujjatlarini saqlashni ta’minlashda va tuman, shaharlarda arxiv
ishini umumiy ahvolini yaxshilashda, fuqarolarga arxiv
ma’lumotnomalari berishda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.
1971-1975-yillarda respublika davlat arxivlari saqlash uchun
598019 yig‘majildni qabul qildilar, 65 ming suratli hujjat
komplektlashtirildi. Lekin shuni ta’kidlashimiz kerakki, 70 yillarning
o‘rtalarida davlat arxivlarining ko‘pchilik qismi noqulay sharoitdagi
binolarda faoliyat ko‘rsatar edi, uch mingga yaqin tashkilotlar bunday
binolarga umuman ega emas edilar. Masalan, ko'pcliilik
sud, prokuratura, ijtimoiy-ta’ininot tashkilotlari arxivlari tartibsiz
ahvolda edi. 1974-yil 13 dekabrida 0 ‘z SSR Ministrlar Soveti “Yagona
davlat tuzilishida arxiv ishini tuzish to‘g‘risida”gi qarorini chiqardi. Unga
asosan tashkilotlardagi va uyushmalardagi arxiv ishlari yig‘majildli arxiv
tizimiga o‘tib ishlashlari ta’kidlandi. 1976-1978-yillarda davlat
arxivlari 580021 saqlov birligidagi boshqaruv hujjatlarini, 7 mingga
yaqin shaxsiy tarkib hujjatlarini, mingta ilmiy-texnika, 2 mingga
yaqin turli kasalliklar tarixi bilan bog‘liq hujjatlami qabul qildilar.
1977-yil 10 martda “Bosh arxiv davlat arxivlarini 1-3
guruhlarga bo‘lish va tartibga solish” haqida qaror qabul
qildi. Yangi qoidalarga ko‘ra MDA tarkibiga: ilmiy
tadqiqot va metodik ishlar, idoraviy arxivlari, qimmatli
hujjatlami ekspertiza qilish va komplelctlashtirish,
ma’lumot qidirish tizimi ma’lumotnoma va hujjatlardan
ilmiy maqsadlarda foydalanish, arxiv saqlanmalari
jamg‘armasi, sho'rolar davri tashkilotlari inqilobigacha
bo‘lgan davr, kichik suratli nusxalar, matbuot nashrlari
boiimlari tashkil qilindi. 1979-yilda hukumat qarori bilan 0
‘zbekiston Bosh arxiv direksiyasi tashkil etilib, 1980-yil
sentabrida u respublika Bosfi arxiv kollegiyasi deb, 1984-
yil mayida esa yaha Bosh direksiyaga aylantirildi.
Arxiv hujjatlaridan foydalanishda arxiv hujjatlaridan
nusxa olish o‘z-o‘zidan muammolami lceltirib chiqarar,
hujjatlami saqlash va qimmatli arxiv hujjatlami
restavratsiyasida ham qiyinchiliklar mavjud edi. Bu
masalalami hal etishda Bosh arxiv boshlig‘i A.A.
Mirzabayev va uning o‘rinbosari L.Vayslar tomonidan
o‘tkazilgan majlislarda bu masalalar muhokama qilindi.
Buning natijasida qimmatli hujjatlar uchun sug‘urta
jamg‘armalari tuzildi. Bu ish 0 ‘zbekiston Markaziy davlat
arxivi, Buxoro davlat arxivi, Samarqand va Farg‘ona
viloyatlarida ham jadal amalga oshirildi. Asosiy kamchilik
ximikat va mikrofilmli apparatlar uchun plyonkalaming
yetishmasligi edi, yana shuningdek, proyavka (yuvish)
mashinalarining ehtiyot qismlari yetishmasligidan doimiy
ishlay olmaganligidir.
1980-yilda Respublikada davlat arxivlari nazoratidagi 8733
ta tashkilotdan 3472 (40%)tasida ish yuritish bo‘yicha
yo‘riqnoma, 85% ida yig‘majildlar nomenklaturasi mavjud
edi. Biroq, 1976-1985-yillarda arxivlarida ilmiy
tadqiqot olib borayotganlar soni oldingi o‘n yillikka
qaraganda bir yarim barobarga qisqardi. 0 ‘zbekiston arxiv
ishi qurilishidagi yangi bir muhim hujjat, 0 ‘zSSR Ministrlar
Soveti tomonidan 1986-yil 19 yanvarida “Respublikada
arxiv ishlarini rivojlantirish”ga oid qarori katta ijobiy
o‘zgarishga sabab bo‘ldi. 1986-yildan boshlab respublika
davlat arxivlari tashkilotlarda idoraviy arxiv va ish yuritishni
tashkil qilinishini, tekshirishni odatda idoraviy tizimlar
bo‘yicha kompleks tarzda amalga oshirdilar. 1986-yilda 0
‘zbekiston teleko‘rsatuvlar, radioeshittirishlar davlat
qo‘mitasi tizimi kompleks tekshirilgan.
0 ‘z SSR Ministrlar Soveti 1988-yil oktabr oyida “Respublika
arxiv ishlarini boshqarish tizimi” to‘g‘risida qaror qabul qildi.
Ungaasosan Bosh arxivdan 5 kishidan iborat kollegiya va
jamoatchilik kengashi tuzildi. Bir vaqtning o‘zida ilmiy-
metodik arxiv bo‘limlari kengashi va respublika davlat
arxivlari direksiyasi ham ishlay boshladi. Yirik arxiv
tashkilotlarida mehnat kollektivlari Soveti tuzilib,
lavozimlar konkurs asosida egallanadigan bo'ldi. Kadrlar
tayyorlashga e’tibor kuchaydi. Arxiv sohasida xizmat
qiluvchi xodimlarga, albatta. О ‘z SSR Gosplan va
Respublika Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi bilan Bosh
arxiv 1988-yilda shartnoma imzoladi. Shartnomaga ko‘ra
TOSH DU har yili Tarix fakultetida 15 tadan bitiruvchi tarixchi-
arxivchi mutaxassislar tayyorlab berishi
kerak edi.
1986-1990-yillarda 0 ‘zbekistondan 17 kishi Moskvadagi
Tarix-Arxiv Institutida (MTIAI) malaka oshirish kursini
tugallashdi.Bir vaqtning o‘zida Bosh arxiv bazasida 124 ta
respublika tashkiloti arxivi xodimlari stajirovka o‘tashdi. Arxiv
hujjatlaridan qishloq xo‘jaligini rivojlantirishda foydalanishga
katta e’tibor qaratildi.1990-yil mayidan 0 ‘z SSR Ministrlar
Soveti iqtisodiy reformalar o‘tkazib, “0 ‘z SSR arxiv
tashkilotlarini xo‘jalik hisobiga o‘tib ishlashlarini ma’qulladi”.
1991-yilning boshida yangi xo‘jalik hisobiga
0 ‘z SSR MDA, Samarqand viloyati davlat arxivi, Buxoro,
Namangan viloyatlari davlat arxivlari, Toshkent shahri Davlaf
arxivlari ham xo‘jalik hisobiga o‘tishdi. Ular pullik xizmat
ko‘rsatish tizimiga o‘tib, qo‘shimcha dafomadlar ola
boshlashdi.
Arxiv tashkilotlarining texnik material jihatidan
mustahkamlanishiga ham e’tibor berildi. Masalan:
Namangan Markaziy davlat Arxivi, Qashqadaryo viloyati
davlat arxivlari uchun binolar qurilishi boshlab yuborildi.
Yangi binoga Andijon viloyati filiali, Sirdaryo viloyati Yangi
yer filiali, Qashqadaryo viloyati Shahrisabz filiallari
o‘tishdi. 1990-yilda Farg‘ona viloyati davlat arxiviga bino
ajratish muammosi ijobiy hal qilindi. 1986-1990-yillarda
texnikalar bilan ta’minlash ishlari 63229 rubl miqdorida
bajarildi. Biroq, shunga qaramasdan arxivlar uchun
binolar (zamonaviy sharoitga ega bo‘lgan) qurish ishlari
oqsab, arxiv tashkilotlari faoliyatida markazga tobelik va
buyruqbozlik illatlari ko‘rinib turardi. 1986-1990-yillarda 9
ta rejalashtirilgan respublika viloyat arxivlari uChun
quriladigan yangi binolardan faqat bittasi - Urganch
shahrida qurildi.
Jaini arxiv qurilishi ishlari 25 % dan kam hisobda bajarildi.
Qayta qurish yillari munosabati bilan 1991-yilning aprel va
noyabr oylarida butun ittifoq davlat arxiv
boshqarmalarining majlisi bo‘lib o‘tdi. 0 ‘z SSR dan Bosh
arxivning yangi rahbari P.N.Ne’matov qatnashdi. U
tomonidan respublikaga mustaqil arxiv huquqini
berilishimasalasi, 0‘zbekiston xalqining qiziqishlarini hisobga
olish masalalari qo‘yildi. Shuningdek, arxiv sohasida olib
borilayotgan boshqa kamchiliklar ham ko‘rsatib o‘tildi.
Afsuski, Moskvadagi rahbarlar
o‘zlarining imperik rejalari asiri bo‘lib qolaverdilar.
E’lon qilingan qayta qurish o‘z mavqeini jamiyat hayotida
yo‘qotib, jamiyat taraqqiyotini to‘xtatishga sabab bo‘ldi.
Amaldagi
chuqur yangilanish va o‘zgarishlar 0 ‘zbekistonning o‘z
mustaqilligini qo‘lga kiritilishi bilan amalda ro‘yobga chiqa
boshladi.
E’tiboringiz uchun rahmat
| 