Mijoz-server arxitekturasi
Mijoz-server arxitekturasi (client-server architecture) – bu arxitekturada resurslar asosan mijozlarga xizmat ko’rsatuvchi serverlarda bo’ladi (1.6-rasm).
1.6-rasm. Mijoz-server arxitekturasi.
Server - bu boshqa tarmoq ob’ektlariga ularning talabiga binoan xizmat ko’rsatadigan ob’ekt. Servis - bu mijozlarga xizmat ko’rsatish jarayoni.
Server mijozlarning buyurtmalari asosida ishlaydi va ularning vazifalarini bajarilishini boshqaradi. Har bir ishni tugatgandan so’ng, server natijalarni ishni yuborgan mijozga yuboradi.
Mijoz-server arxitekturasidagi xizmat funktsiyasi amaliy dasturlarning kompleksi bilan tavsiflanadi, unga muvofiq turli xil amaliy jarayonlar bajariladi.
Muayyan operatsiyalar yordamida xizmat funktsiyasini bajaradigan jarayon mijoz deb nomlanadi. Bu dastur yoki foydalanuvchi bo’lishi mumkin. 1.7-rasmda mijoz-server arxitekturasidagi xizmatlarning ro’yxati keltirilgan.
1.7-rasm. Mijoz-server modeli.
Mijozlar - bu server resurslaridan foydalanadigan va foydalanuvchilar uchun qulay interfeyslarni ta’minlaydigan ish stantsiyalari. Foydalanuvchi interfeyslari - bu foydalanuvchining tizim yoki tarmoq bilan o’zaro aloqasi uchun protseduralar.
Mijoz elektron pochta yoki boshqa server xizmatlarini boshlaydi va foydalanadi. Ushbu jarayonda mijoz xizmatni so’raydi, sessiya o’rnatadi, kerakli natijalarni oladi va ish tugaganligi haqida xabar beradi.
Maxsus fayl serveri bo’lgan tarmoqlarda server tarmog’i operatsion tizimi ajratilgan yakka kompyuterda o’rnatiladi. Ushbu kompyuter serverga aylanadi. Ish stantsiyasiga o’rnatilgan dasturiy ta’minot (DT) unga server bilan ma’lumot almashish imkoniyatini beradi. Eng keng tarqalgan tarmoq operatsion tizimlari:
• NetWare;
• Microsoft tomonidan Windows NT;
• AT&T tomonidan UNIX;
• Linux.
Tarmoqning afzalliklaridan foydalanish uchun tarmoq operatsion tizimidan tashqari tarmoq dasturlari ham zarur.
Serverga asoslangan tarmoqlar yaxshi ishlaydi va ishonchli hisoblanadi. Serverga boshqa ish stantsiyalari murojaat qiluvchi asosiy tarmoq resurslari egasi hisoblanadi.
Zamonaviy mijoz-server arxitekturasida to’rtta ob’ektlar guruhi mavjud:
mijozlar;
serverlar;
ma’lumotlar;
tarmoq xizmatlari.
Mijozlar foydalanuvchi ish stantsiyalaridagi tizimlarda joylashgan. Ma’lumotlar asosan serverlarda saqlanadi. Tarmoq xizmatlari umumiy serverlar va ma’lumotlardir. Bundan tashqari, xizmatlar ma’lumotlarni qayta ishlash tartiblarini boshqaradi.
Mijoz-server tarmoqlari quyidagi afzalliklarga ega:
ko’p sonli ish stantsiyalari bilan tarmoqlarni tashkil etishga ruxsat berish;
tarmoq boshqaruvini soddalashtiradigan foydalanuvchi akkauntlari, xavfsizligi va kirishini markazlashtirilgan boshqaruvini ta’minlash;
tarmoq resurslaridan samarali foydalanish;
foydalanuvchiga tarmoqqa kirish va foydalanuvchi huquqlariga bo’ysunadigan barcha manbalarga kirish uchun bitta parol kerak.
Mijoz-server arxitekturasining afzalliklari bilan bir qatorda ular bir qator kamchiliklarga ham ega:
serverning ishlamay qolishi tarmoqni ishlamay qolishi, hech bo’lmaganda tarmoq resurslarini yo’qotishi mumkin;
ma’muriyat uchun malakali kadrlarni talab qilish;
tarmoqlar va tarmoq uskunalarining narxi yuqori bo’lishi kerak.
Kompyuter tarmoqlarini avtonom kompyuterlardan ajratib turadigan asosiy xususiyat bu ma’lumotlar uzatish liniyalari bilan bog’langan tarmoq tugunlari o’rtasida ma’lumot almashishdir.
Kompyuterlarni kompyuter tarmoqlariga birlashtirish umumiy kompyuter tizimidan foydalanish samaradorligini sezilarli darajada oshirishi mumkin.
Samaradorlikning oshishiga tarmoq kompyuterlari o’rtasida ma’lumot almashish imkoniyati, shuningdek, har bir kompyuterda umumiy tarmoq resurslaridan (axborot, tashqi xotira, dasturiy ta’minot dasturlari, tashqi qurilmalar) foydalanish imkoniyati tufayli erishiladi.
Shuni ta’kidlash kerakki, so’nggi yillarda simsiz kompyuter tarmoqlari, xususan simsiz lokal tarmoqlar WLAN (Wireless Local Area Network)jadal rivojlanmoqda.
Zaifliklar va hujumlar.
Simli va simsiz tarmoqlarda keng tarqalgan zaiflik - bu tarmoqqa “ruxsatsiz kirish”. Buzg’unchi o’z qurilmasini xavfsizligi ta’minlanmagan kommutator porti orqali tarmoqga ulashi mumkin. Shu sababli simsiz tarmoq simli tarmoqdan kamroq xavfsizligi ta’minlangan hisoblanadi, chunki simsiz tarmoqga hech qanday fizik ulanishsiz osonlikcha kirish mumkin.
Kirish huquqini qo’lga kiritgandan so’ng, buzg’unchi ushbu zaiflikdan foydalanib quyidagi hujumlarni amalga oshirishi mumkin:
qimmatli ma’lumotlarni o’g’irlash uchun sniffing (hidlash).
tarmoqdagi qonuniy foydalanuvchilarga xizmat ko’rsatishni rad etish, tarmoq ommaviy axborot vositalarini yolg’on paketlar bilan to’ldirish (DDoS).
qonuniy hostlarning fizik identifikatorlarini (manzillarini) (MAC) soxtalashtirish, so’ngra ma’lumotlarni o’g’irlash yoki “o’rtada odam” hujumini boshlash.
3.Tarmoq protokoli
Tarmoq protokoli - bu tarmoqqa ulangan qurilmalar o’rtasidagi aloqani tartibga soluvchi qoidalar to’plami. Ularga ulanishlarni yaratish mexanizmlari, shuningdek yuborilgan va qabul qilingan xabarlar uchun ma’lumotlarni qadoqlash formatlash qoidalari kiradi.
Kompyuter tarmog’ining bir nechta protokollari ishlab chiqilgan, ularning har biri ma’lum maqsadlar uchun mo’ljallangan. Ommabop va keng qo’llaniladigan protokollar TCP/IP bo’lib, ular bilan bog’liq yuqori va quyi qatlam protokollari mavjud.
|
