NAZORAT SAVOLLARI
Tizim blokining vazifasi nima?
Tizim blokda qanday qurilmalar joylashgan?
Sistema blokning asosiy tarkibiy qismlariga nimalar kiradi?
Sistema bloki o‘lchamlari haqida ma’lumot bering.
Ona plata uchun periferik qurilmalar qanday ulanadi?
Javoblar
1) Asosiy plata yaxlit asosga yig'ilgan elektron sxemalar bo'lib, unga ba'zi qurilmalar axborot almashish sistema magistrali - shinalar (simlarning o'ramlari) yordamida bog'lanadi. Shinalar kompyuterning hamma qurilmalariga parallel holda ulanadi. Kompyuter ishida uch xil shina xizmat ko'rsatadi: berilganlar (berilgan ma'lumotlar) shinasi, Asosiy plata adreslar shinasi, boshqarish shinasi. Asosiy platada mikroprotsessor, xotira qurilmalari va mikrosxemalar, ovoz, video va tarmoq platalari ham joylashadi. Ular asosiy plataning maxsus slot (qirqim)lariga ulanadi.
Diskyurituvchi, printer, flash-xotira kabi qurilmalar portlar deb yuritiluvchi asosiy platadagi maxsus joylarga ulanadi. Bu qurilmalarni boshqarish uchun asosiy platada kontrollerlar deb ataluvchi elektron sxemalar mavjud. Portlar parallel (LPT), ketma-ket (COM) va universal ketma-ket (USB) turlarga bo'linadi. Ketma-ket port protsessordan ma'lumotlarni baytlarda oladi va qurilmalarga bitlarda uzatadi, parallel port esa baytlarda olib baytlarda uzatadi. Odatda, sichqoncha va modem ketma-ket portlarga, printer parallel portga ulanadi. Juda ko'p asosiy platalarda sichqoncha va klaviatura doiracha shaklidagi PS/2 bo'lmaga ulanadi. Hozirgi kunda universal ketma-ket portga sichqoncha, klaviatura va boshqa qurilmalarni ulash imkoni bor.
Odatda, asosiy plataning ajralmas qismi sifatida qaraladigan doimiy xotira qurilmasi (DXQ, ing. ROM - Read Only Memory - faqat o'qish uchun xotira) mikrosxema ko'rinishida tashkil etilgan bo'lib, quvvat manbaiga bog'liq bo'lmagan holda ma'lumotlarni saqlash uchun xizmat qiladi. Doimiy xotira qurilmasida kompyuterning kiritish- chiqarish asosiy sistemasi (BIOS - Basic Input-Output System) haqidagi doimiy axborot saqlanadi.
Protsessorni mikroprotsessor yoki CPU (ya'ni, Central Processing Unit - markaziy protsessor) deb ham atashadi. Protsessor arifmetik va mantiqiy amallarni bajaradi, xotira bilan bog'lanadi va barcha qurilmalar ishini boshqaradi.
2)Sistema bloki, asosan, korpus, asosiy plata (ona plata yoki sistema platasi), protsessor, xotira qurilmalari va mikrosxemalar, quvvat blokidan iborat.
3) Asosiy plata yaxlit asosga yig'ilgan elektron sxemalar bo'lib, unga ba'zi qurilmalar axborot almashish sistema magistrali - shinalar (simlarning o'ramlari) yordamida bog'lanadi. Shinalar kompyuterning hamma qurilmalariga parallel holda ulanadi. Kompyuter ishida uch xil shina xizmat ko'rsatadi: berilganlar (berilgan ma'lumotlar) shinasi, Asosiy plata adreslar shinasi, boshqarish shinasi. Asosiy platada mikroprotsessor, xotira qurilmalari va mikrosxemalar, ovoz, video va tarmoq platalari ham joylashadi. Ular asosiy plataning maxsus slot (qirqim)lariga ulanadi.
Diskyurituvchi, printer, flash-xotira kabi qurilmalar portlar deb yuritiluvchi asosiy platadagi maxsus joylarga ulanadi. Bu qurilmalarni boshqarish uchun asosiy platada kontrollerlar deb ataluvchi elektron sxemalar mavjud. Portlar parallel (LPT), ketma-ket (COM) va universal ketma-ket (USB) turlarga bo'linadi. Ketma-ket port protsessordan ma'lumotlarni baytlarda oladi va qurilmalarga bitlarda uzatadi, parallel port esa baytlarda olib baytlarda uzatadi. Odatda, sichqoncha va modem ketma-ket portlarga, printer parallel portga ulanadi. Juda ko'p asosiy platalarda sichqoncha va klaviatura doiracha shaklidagi PS/2 bo'lmaga ulanadi. Hozirgi kunda universal ketma-ket portga sichqoncha, klaviatura va boshqa qurilmalarni ulash imkoni bor.
Odatda, asosiy plataning ajralmas qismi sifatida qaraladigan doimiy xotira qurilmasi (DXQ, ing. ROM - Read Only Memory - faqat o'qish uchun xotira) mikrosxema ko'rinishida tashkil etilgan bo'lib, quvvat manbaiga bog'liq bo'lmagan holda ma'lumotlarni saqlash uchun xizmat qiladi. Doimiy xotira qurilmasida kompyuterning kiritish- chiqarish asosiy sistemasi (BIOS - Basic Input-Output System) haqidagi doimiy axborot saqlanadi.
Protsessorni mikroprotsessor yoki CPU (ya'ni, Central Processing Unit - markaziy protsessor) deb ham atashadi. Protsessor arifmetik va mantiqiy amallarni bajaradi, xotira bilan bog'lanadi va barcha qurilmalar ishini boshqaradi. Tezkor xotira qurilmasida (TXQ) ishlash jarayonida protsessor foydalanadigan barcha axborot va dasturlar saqlanadi. Uni tezkor deyilishiga sabab boshqa xotiralarga nisbatan axborot almashinuvi minglab yoki millionlab marotaba tezdir. Tezkor xotira qurilmasida saqlanayotgan ma'lumotlar kompyuter elektr manbaidan uzilganda yoki qayta yuklanganda o'chib ketadi.
4) Sistema bloklarining o'lchamlari, umumiyatda ma'lumotlar bilan ishlash, ma'lumotlarni saqlash va o'zaro aloqalarni tuzish uchun foydalaniladigan asosiy qurilmalardir. Bu bloklar ma'lumotlarni qayta ishlash uchun aloqador ma'lumotlar yig'ish xotirasi bilan birga ishlaydi.
O‘lchamli bloklar tizimi (Raqamli logika yoki PLC) avtomatlashtirilgan tizimlarda va kichik mikrokontrollerlarning boshqa turlarida ishlatiladi. Bu bloklar boshqarish to'g'risida ma'lumotlarni olish, ishlash va chiqarish uchun ularga elektr qurilmalar (masalan, sensorlar, davlatlantiruvchilar, motorlar va boshqalar) bilan bog'liq bo'lgan interfeyslar mavjud bo'lishi kerak.
Sistema bloklari o'zlarining o'lchamlarini bilish uchun bir nechta xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin. Ba'zi o'lchamli bloklar quyidagi xususiyatlarni o'z ichiga olishi mumkin:
Kirish o'lchami: Bu o'lcham, blokning boshqarilayotgan tizimga kiritilgan ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Misol uchun, bir davlatlantiruvchi bloki uchun kirish o'lchami davlatlantiruvchi uchun berilgan komanda (masalan, "yoq" yoki "yo'q") bo'lishi mumkin.
Chiqish o'lchami: Bu o'lcham, blokning o'z ichida ishlayotgan tizimdagi natijalarni ifodalovchi ma'lumotlarni oladi. Misol uchun, bir sensor bloki uchun chiqish o'lchami sensor tomonidan o'qilgan ma'lumot (masalan, temperatur) bo'lishi mumkin.
Xotira o'lchami: Bu o'lcham, blokning ichida ma'lumotlarni saqlash vaqtinchi xotirani ifodalaydi. Bu xotira o'lchami odatda blokning ichida ishlayotgan ma'lumotlar va ularning o'zaro aloqalari uchun saqlanadi.
Vaqt o'lchami: Bu o'lcham, blokning ishga boshlash va tugash vaqtini ifodalaydi. Bu o'lcham avtomatik boshqaruv tizimlari uchun juda muhimdir, chunki ular ma'lum bir vaqtda ishlayotgan amallarni bajarish va to'xtatish uchun foydalaniladi.
Kuch o'lchami: Bu o'lcham, blokning ishga tushiriladigan kuch darajasini ifodalaydi. Bu kuch o'lchami avtomatik tizimlarda ishlatiladi, masalan, motorlarni boshqarish uchun.
Ushbu o'lchamlar, bloklar tizimining tarkibiy qismi bo'lib, bloklarni boshqarish va o'zaro aloqalarini tuzishga yordam beradi. Har bir blokning o'lchamlari o'ziga xos bo'lishi mumkin va ulardan foydalanish usuli o'zaro aloqalar tizimining maqsadiga bog'liq bo'ladi.
5) Periferik qurilma bu – kompyuterga tashqi tomondan ulanib, uning imkoniyatlarini kengaytiradigan qurilmalarga aytiladi.
Periferik qurilmalar kompyuterga ma'lum bir portlar yoki simsiz ulanishi mumkin. Misol uchun, Kiritish qurilmalari. Bu qurilmalar biror narsa(rasm, yozuv, komanda, video, ovoz)larni kompyuterga kiritish uchun ishlatiladi. Klaviaturani xam shu guruhga kiritish mumkin, lekin u periferik qurilma emasda. Bu guruhga quyidagi qurilmalar misol bo'la oladi: trekbol, skaner, raqamli fotoapparat, kodlovchi qurilma, shtrix-kodlarni o'quchi qurilmalar, mikrofon,… Chiqarish qurilmalari. Biror narsa(rasm, matn, ovoz,..)ni kompyuterdan chiqarish uchun ishlatiladi. Bu guruhga quyidagilar misol bo'la oladi: printer, plotter, naushnik, kolonka, sambufer,… Saqlash qurilmalari. Bu qurilmalar ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi. Vinchester, kompyuter ichida joylashgani va asosiy qurilmasi bo'lgani uchun periferik qurilmaga kirmaydi. Bu guruhga quyidagilar misol bo'la oladi: qo'shimcha qattiq disklar, CD-DVD disklar, fleshkalar, floppi disketalar, disk massivlari,…
|
