«axborot texnologiyalari»

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI

«AXBOROT TEXNOLOGIYALARI»

KAFEDRASI

MUXLISOV SODIQJON SAIDJONOVICH

Buxoro - 2017

1 - Mavzu

Operatsion tizim to’g’risida umumiy tushuncha.
Reja.

1.Operatsion tizim to’g’risida tushuncha.

3. Windows operatsion tizimining foydalanuvchi interfeysi.

1.Operatsion tizim to’g’risida tushuncha.

Operatsion tizim – kompyuter yoqilganida yuklanadigan dasturdir. U foydalanuvchi bilan muloqotga kirishadi, kompyuterning resurslari (tezkor xotira, disklardagi joylar va hokazolar)ni boshqarishni amalga oshiradi, boshqa dasturlarni bajarish uchun ishga tushiradi. Operatsion tizimi foydalanuvchiga va amaliy dasturlarga kompyuterning uskunalari bilan aloqa qilishning qulay usuli (interfeys)ni ta’minlaydi.

Masalan, magnit disklardagi axborot to‘plovchi diskovodning dvigatelini qanday qilib yoqish, o‘chirishni, ma’lum silindrga o‘quvchi boshchani o‘rnatish, ma’lum o‘quvchi boshchani tanlash, kompyuterdagi diskning yo‘lakchasidagi axborotni o‘qish va hokazo kabi amallarni "tushunadi". Hatto bir disketdan ikkinchisiga faylning nusxasini ko‘chirish, kabi murakkab bo‘lmagan amalni bajarish uchun ham (fayl – bu diskdagi yoki boshqa mashinaviy axborot tashuvchidagi axborotlar to‘plami) diskovodlarga taalluqli buyruqlarni ishga tushirish, ularning ijrosini tekshirish, disklardagi fayllarni joylashtirish, jadvallaridan axborotni izlash hamda ularga ishlov berish va hokazolar bo‘yicha minglab amallarni bajarish lozim bo‘ladi. Vazifalar quyidagilar tufayli murakkablashadi:

• disketalarning o‘nga yaqin formatlari mavjud va operatsion tizimi ularning hammasi bilan ishlay olishi kerak. Foydalanuvchi uchun turli formatdagi disketalar bilan ishlash mutlaqo bir xil bo‘lishi kerak;

Operatsion tizim foydalanuvchidan bu murakkab va unga kerak bo‘lmagan tafsilotlarni yashiradi va unga ishlashi uchun qulay bo‘lgan interfeysni taqdim etadi. Tizim, shuningdek, turli yordamchi harakatlar, masalan, fayllarni ko‘chirish yoki chop etishni ham bajaradi. Operatsion tizim tezkor xotiraga hamma dasturlarni yuklashni amalga oshiradi, ular ishlay boshlashi bilan boshqarishni ularga topshiradi, bajarilayotgan dasturlarning so‘rovi bo‘yicha turli harakatlarni bajaradi va tezkor xotirani yakunlangan dasturdan tozalaydi.

Dasturiy interfeys – xisoblash tizimi doirasida qurilma va dasturlar o’zaro ta’sirini ta’minlovchi vositalar yig’indisidir.

Foydalaniluvchi interfeys- foydalanuvchining dasturiy yoki EXM bilan uzaro ta’siridagi dasturiy va apparat vositalaridir.

Xar bir kompyuter albatta operatsion tizim turkumiga ega buladi, ularning xar biri uchun amaliy dasturlarning uz turkumi yaratiladi. Operatsion tizimlar quyidagi omillar bo’yicha tavsiflanadi:

Bir vaqtda ishlaydigan foydalanuvchilar: bir (kishi) foydalanuvchi, ko’p (kishi) foydalanuvchilar soniga ko’ra;

Tizim boshqaruvi ostida bir vaqtda foydalaniluvchi jarayonlar: bir vazifali, ko’p vazifalilar soniga ko’ra;

Qo’llab-quvvatlovchi jarayonlar: bir protsessorli, ko’p protsessorlilar soniga ko’ra;

OT kodi razryadliligi: 8 razrayadli, 16 razrayadli, 32 razrayadli, 64 razrayadliligiga ko’ra;

Interfeys turi: buyruq (matnli) va ob’ektli-yunaltirilgan (grafik)ligiga ko’ra;

Foydalaniluvchining EXMga kirishi turi: paketli qayta ishlash, vaqt bilan bo’linishi, real vaqtga ko’ra;

Zaxiralardan foydalanish turi: tarmokli, lokalliligiga ko’ra.

Hozirgi paytda operatsion tizimlarning DOS; OS/2;UNIX; Windows oilalari keng tarkalgan. DOS oilasidagi operatsion tizimlarning birinchi vakili-MS DOS tizimi 1981 yilda IBM PC paydo bo’lishi munosabati bilan chikarilgan. DOS oilasining operatsion tizimlari bir vazifali bo’lib, kuyidagi uziga xos xususiyatlarga ega:

EXMli interfeys foydalanuvchi kiritadigan buyruk yordamida amalga oshiriladi; Tizimning EXMning boshqa turlariga utishini soddalashtiradigan tuzilma mavjudligi;

Operativ xotiraga kirish xajmining uncha katta emasligi (640 Kbayt);