O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
SAMARQAND FILIALI
MUSTAQIL ISH
Mavzu:O’zgarmas tok zanjirlari va ularni tavsifloivchi kattaliklar
Bajardi:Abdullayev Sanjarbek
Qabul qildi:Rahmatullayev I.
SAMARQAND-2024
Reja :
Mavzu:O’zgarmas tok elektr zanjirlari va uni tavsiflovchi kattaliklar
I.KIRISH
1.O’zgarmas to’k nima?
2.Elektr zanjirlari
II.ASOSIY QISM
1.Elektr zanjirlari va ularni tafsiflovchi kattaliklar
2.Elektr zanjirlarining tasnifi
3.Elektr zanjirlarini hisoblash
III.XULOSA
IV.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
I.KIRISH
O’zgarmas elektr tok qonunlari. O’tkazgichda elektr maydoni hosil bo’lganda zaryad tashuvchilarning tartibli harakati, ya’ni, musbat zaryadlarning maydon yo’nalishi bo’yicha, manfiy zardlarning qarama-qarshi yo’nalgan harakati vujudga keladi. Zaryadlarning tartibli harakati elektr toki deyiladi. Agarda o’tkazgichning S ko’ndalang kesimidan t dt vaqtda q dq zaryad o’tsa, tok kuchi (skalyar kattalik)
Elektr toki (+) va (-) zaryad tashuvchilarning harakatidan yuzaga kelishi mumkin. Qarama-qarshi yo’nalishdagi (+) va (-) zaryadlar ko’chishida ekvivalentdir. U vaqtda dq+ va dqta’sirida o’tkazgichdan o’tayotgan tok:
bo’ladi. (+) zaryad tashuvchilarning yo’nalishi tokning yo’nalishi deb qabul qilingan. a) elektr maydon bo’lmaganda, molekulalar issiqlik harakatida zaryad tashuvchilar haotik v tezlik bilan harakatlanadi. b) Maydon ulanganda u tartibli tezlik qo’shiladi. Ammo 0 bo’lganligi sababli zaryad tashuvchilarning o’rta yig’indisi u ga teng bo’ladi: u u u (3) Elektr toki zichligi quyidagicha topiladi:
U+ning yo’nalishi j vektorning yo’nalishi, deb qabul qilinadi. O’tkazgichning har bir nuqtasidagi tok zichligi vektorini bilgan holda istalgan S sirtdan o’tuvchi tok kuchi quyidagicha aniklanadi:
Agarda birlik hajmda n + va p - zaryad tashuvchilar va unga moc zaryad miqdori e + va e - ga teng. Maydon ta’sirida zaryad tashuvchilar U+ va Utezlikka ega bo’ladi. Тok zichligi quyidagicha bo’ladi: j = e +n +u ++e -n -u - (6) Vaq o’tishi bilan o’zgarmaydigan tok o’zgarmas tok, deyiladi. O’zgaruvchan tok belgisini i holda saqlab,o’zgarmas tok kuchini I harfi bilan belgilaymiz. I = q/t (7) H,B - da I=1K/sek =1 amper bo’ladi. 1K = 9 310 sgs E tok kuchi
2- qism Elektr zanjirlari
| Eng oddiy elektr zanjirini ko'rib chiqing. U nimadan iborat? U generatorga ega - oqim manbai, qabul qiluvchi (masalan, lampochka yoki elektr motor), shuningdek uzatish tizimi (simlar). O'chirish simlar va batareyalar to'plami emas, balki kontaktlarning zanglashiga olib kelishi uchun uning elementlari o'tkazgichlar bilan o'zaro bog'langan bo'lishi kerak. Oqim faqat yopiq zanjirda oqishi mumkin. Keling, yana bir ta'rif beraylik: - Bular o'zaro bog'langan oqim manbai, uzatish liniyalari va qabul qilgich. Albatta, manba, lavabo va simlar - elementar elektr davri uchun eng oddiy variant. Haqiqatda turli sxemalar ko'plab elementlar va yordamchi uskunalarni o'z ichiga oladi: rezistorlar, kondansatörler, pichoq kalitlari, ampermetrlar, voltmetrlar, kalitlar, kontaktli ulanishlar, transformatorlar va boshqalar
Elektr zanjiri — elektr energiyasi manbalari, qabul qilgichlari (isteʼmolchilari) va ularni bir-biriga tutashtiruvchi oʻtkazgichlar (simlar) majmui. Elektr zanjiri tarkibiga ulabuzgichlar (viklyuchatellar), qayta ulagichlar (pereklyuchatellar), saqlagichlar, himoyalash va kommutatsiya (uzibulash) apparatlari, oʻlchash va nazorat asboblari va boshqalar ham kiradi. Elektr zanjiri yordamida elektr energiyasi (elektromagnit energiya yoki zanjirida elektr toki, elektr yurituvchi kuch EYUK, potensiallar farqi mavjud boʻlgan boshqa tur energiya) uzatiladi, tarqatiladi hamda kuchlanishi pasaytiriladi yoki oshiriladi. Elekt energiyasi manbalarida biror turda gi energiya (suv, issiklik va boshqalar ener giyasi) elektr energiyasiga, qabul qil gichlar (isteʼmolchilar)da elektr ener giyasi issiqlik, mexanik va boshqalar tu| energiyaga aylantiriladi. Elektr zanjiri rejim" (ish maromi) barcha
qismalardagi tok va kuchlanish qiymatiga bogʻliq boʻladi. Elektr zanjiridagi tok, EYUK va kuchlanish oʻrtasidagi munosabat Kirxgof qonunlari bilan tushuntiriladi (qarang Kirxgof koidalari). Elektr zanjiri oʻzgaruvchan va oʻzgarmas tok zanjirlariga boʻlinadi. Elektr zanjirining asosiy elementlari: rezistor, induktivlik gʻaltagi, elektr kondensator va boshqalar.
Elektr zanjirlari deb, elektr toki hosil qiluvchi va uni olinishini ta`minlash uchun berk yo`l hosil qiladigan qurilmalar yig`indisiga aytiladi.Elektr zanjiri, asosan elektr energiyasining manbai YE elektr energiyasi iste`molchisi-R, birlashtiruvchi simlar hamda zanjirni ulab-uzish uchun moslama (ulagich) - U kabi elemetlardan tashkil topgan (1-rasm).
Manbada boshqa tur energiya (issiqlik, mexanik, kimyoviy va shunga o`xshashlar) elektr energiyasiga aylanadi. Elektr energiyasini hosil qiluvchi turli manbalarning shartli belgilanishi quyidagicha:
EYUK Galvanik elementlar yoki akkumulyator batareyalari; Ketma-ket ulangan galvanik elementlar; Termometrlar; Fotoelement; O`zgarmas tok mashini generatori; O`zgaruvchan tok elektr mashina generatori. Elektr energiya ist`yemolchilarda boshqa tur energiyalarga aylanadi. Elektr energiya iste`molchilari sxemalarda quyidagicha belgilanadi: Zaryadlanuvchi akkumulyator; O`zgarmas tok dvigateli; Elektr peni; Chuglanma lampa.
Elektrotexnik qurilmalarni ulab uzish uchun kommutatsion (qurilmalar) apparatlar ishlatiladi (uzgichlar, ulagichlar, tumblerlar, va sh. o`.). Elektr zanjirlarini kommutatsion apparatlari quyidagicha belgilanadi: Bir qutbli (uzgich); Pereklyuchatel;
|
