184
shakllantirishning imkoniyatlari paydo bo’ldi va boshqaruv masalalarining
vazifalararo majmualari vujudga keldi.
Vazifalararo majmuasini tashkil qilish «materiallar» dasturi ham ko’rib chiqilishi
mumkin. Moddiy boyliklarning mavjudligi va harajatni hisobga olish jarayonida
uchta bo’lim:
- omborlar;
- hisobxona;
- moddiy-texnika ta’minoti bo’limi mutahassislari faoliyat yuritadi.
Dasturiy majmua o’z ichiga uch qism:
- omborchi moduli;
- hisobxona moduli;
- moddiy texnika ta’minoti bo’limi modulini oladi.
Buxgalteriya hisobi majmualari murakkab ichki va tashqi aloqalarga ega.
Ichki
aloqalar buxgalteriya hisobining ayrim vazifalari, majmualari va uchastkalarining
axborotli o’zaro hamkorliklarini; Tashqi aloqalar – boshqaruvning o’zga vazifalarini
amalga oshiruvchi boshqa bo’limlari hamda tashqi iqtisodiy ob’ektlar bilan o’zaro
hamkorligini aks ettiradi.
Hisob vazifalari majmuasining axborotli aloqasi
mashina dasturining asosida
kiritilgan ishlab chiqishning uch pallasini farqlashga imkon beradi.
Birinchi pallada – birlamchi hisob, birlamchi hujjatlarni tuzish, ularni ishlab
chiqish va hisobning har bir uchastkasi bo’yicha tahliliy hisobning qaydnomalari
tuzilishi bajariladi.
Ishlab chiqishning ikkinchi
pallasi provodkalarini tuzish, ularni tahliliy va
sintetik hisobning turli registrlari, schetlarning tartib raqamlari bo’yicha qayd daftari
ordenlariga joylashtirishdan iborat bo’ladi.
Ishlab chiqarishning uchinchi pallasi yig’ma sintetik hisobini: asosiy kitobning
schyotlari bo’yicha hisobot, salьdo qaydnomalari va moliyaviy hisobotning
shakllarini tuzishdan iborat bo’ladi.
Namunaviy buxgalteriya hujjatlari sohalararo va sohaviyga bo’linadi. Sohalararo
hujjatlar barcha korxona iqtisodiy ob’ektlarda qo’llash uchun yagona bo’ladi.
Sohaviy shakllar tavsiyanomaviy harakterga ega.
Barcha birlamchi buxgalteriya hujjatlari GOST, hujjatlarning bir shaklga
keltirilgan tizimlari talablarini hisobga olish bilan ishlab chiqiladi.
Buxgalteriya hisobining hujjatlari turli belgilari bo’yicha tasniflanadi:
- belgilanishi bo’yicha –
farmoyish beradigan, ijroiya (oqlaydigan), hisobli
rasmiylashtiruvchi, murakkab;
- xo’jalik operatsiyalari mazmuni bo’yicha moddiy, pulli hisoblash;
- aks ettirgan operatsiyalarning hajmi bo’yicha yagona (birlamchi) yoki
yig’ma;
- foydalanish usuli bo’yicha: bir martali va jamlovchi;
- hisobga oladigan o’rinlarining soni bo’yicha: bir qatorli va ko’p qatorli;
- tuzilish joyi bo’yicha: ichki va tashqi;
- to’ldirish usuli bo’yicha: qo’ldi, hisobni avtomatlashtirish vositalari
yordamida.
185
Buxgalteriya hisobining dasturiy ta’minlanishiga to’liq asosda bir qator axborotli
ma’lumotli dasturlar: «Maslahatchi hisobchi», «Maslahatchi-plyus», «Kafolat»,
«O’zbekiston soliqlari», «YUridik ma’lumotnoma»ni kiritish mumkin. Axborotlarni
to’ldirish huquqiy axborotlarni tarqatishning umumdavlat tarmog’i bo’yicha
bajariladi.
Buxgalteriya vazifalarini echishni AAT lar asosida tashkil qilish:
birlamchi
buxgalteriya hujjatlarini tuzish paytidan boshlab yakuniy moliyaviy hisobotni tuzish
bilan yakunlanuvchi operatsiyalarning yig’indisidir.
Hozirgi bosqichda buxgalteriya vazifalarini axborot texnologiyasi asosida
markazlashtirilgan holda ishlab chiqish asosiy rol o’ynaydi:
- foydalanuvchining ish joyida o’rnatilgan kompyuterlarni qo’llash, bu erda
vazifalarni echish hisobchi tomonidan bevosita uning ish joyida bajariladi;
-
korxonaning
turli
xildagi
bo’linmalari
iqtisodiy
vazifalarini
integratsiyalangan holda ishlab chiqilishini ta’minlovchi mahalliy va ko’p bosqichli
hisoblash tarmoqlarini shakllantirish;
- hisoblash texnikasida bajariladigan buxgalteriya
hisoblar tarkibini ancha
ko’paytirish;
- har xil hisoblash bo’linmalari uchun korxonaning yagona taqsimlangan
ma’lumotlar bazasini yaratish;
- birlamchi buxgalteriya hujjatlarini mashinada shakllantirish imkoniyatlari, bu
qog’ozsiz texnologiyalarga o’tishni ta’minlaydi va hujjatlarni yig’ish va ro’yxatga
olish bo’yicha operatsiyalar mehnat talabligi darajasini kamaytiradi;
- buxgalteriya vazifalari majmualarini echishni integratsiyalash;
- dialogli usulda amalga oshirish yo’li bilan axborot xizmat ko’rsatishni tashkil
qilish imkoniyati.
Texnologik jarayonning barcha operatsiyalari SHK da bitta ish joyida va uning
tuzilishiga ko’ra izchillik bilan bajariladi.
SHK da bajariladigan texnologik jarayonida quyidagi uchta jarayoni:
- tayyorlov;
- boshlang’ich;
- asosiyni ajratish mumkin.
