MÜNDƏRİCAT
GİRİŞ............................................................... 3
1.
I FƏSİL. AVİASİYA CİHAZLARI VƏ İN-
FORMASİYA-ÖLÇMƏ SİSTEMLƏRİNİN
QURULMA PRİNSİPLƏRİ…………………
5
1.1.
Aviasiya cihazlarının təyinatı və təsnifatı........ 5
1.2.
Uçuş aparatlarının informasiya-ölçmə
sistemləri..........................................................
9
1.3.
Aviasiya cihazlarının istismar şərtləri və
şəraitləri............................................................
12
1.4.
Aviasiya cihazları və informasiya - ölçmə
sistemlərinin qurulma prinsipləri və struktur
xüsusiyyətləri...................................................
14
1.4.1.
Analoq cihazları ölçü dövrələrinin qurulma
prinsipləri.........................................................
17
1.4.2.
Rəqəmli cihazların ölçü dövrələrinin qurulma
prinsipləri.........................................................
21
2.
II FƏSİL. AVİASİYA CİHAZLARI VƏ
İNFORMASİYA-ÖLÇMƏ
SİSTEMLƏRİNİN XƏTALARI......................
24
2.1.
Xətalar haqqında əsas anlayışlar...................... 24
2.2.
Metodik və alət xətaları.................................... 28
2.3.
Duyğacların cəm xətası və onun
minimallaşdırılması..........................................
32
2.4.
Dinamik xətalar................................................ 35
2.5.
Xətaların qiymətləndirilməsində vahid ölçü
sisteminin təmin edilməsi qaydaları.................
38
3.
III FƏSİL. AVİASİYA
TERMOMETRLƏRİ.......................................
40
3.1.
Ümumi məlumat............................................... 40
3.2.
Temperaturun ölçülməsi üsulları...................... 40
3.2.1.
Həcm üsulu....................................................... 42
3.2.2.
Manometr üsulu................................................ 45
3.2.3.
Termorezistiv üsul............................................ 45
377
3.2.4.
Termoelektrik üsulu......................................... 47
3.3.
Termoelektrik termometrlər............................. 53
3.4.
Elektrik müqavimət termometrləri................... 56
4.
IV FƏSİL. AVİASİYA MANOMETRLƏRİ.. 60
4.1.
Manometrik təzyiq duyğaclarının təyinatı və
tipləri................................................................
60
4.2.
Membran – aneroid qruplu aviasiya
cihazlarının elementləri....................................
61
4.3.
Təzyiqin ölçülmə üsulları..............................
65
4.4.
Potensiometrik təzyiq duyğacı......................... 74
4.5.
İnduktiv təzyiq duyğacı.................................... 81
4.6.
Unifikasiya edilmiş məsafədən ötürücülü
elektromexaniki manometr...............................
82
4.7.
Elektromexaniki ЭМ -tipli manometr............. 83
4.8.
ДИМ –tipli məsafədən ötürücülü induksiya
manometri.........................................................
84
4.9.
MИ-tipli manometr.......................................... 86
4.10.
Təzyiq duyğaclarının xətaları........................... 87
5.
V FƏSİL. AVİASİYA TAXOMETRLƏRİ..... 89
5.1.
Valın fırlanmasının bucaq sürətinin ölçülməsi
üsulları..............................................................
89
5.2.
Taxometrin təyinatı və növləri......................... 94
5.3.
Maqnitoinduksion taxometrlər......................... 94
5.3.1.
Maqnitoinduksion taxometrin tərkibi və
konstruksiyası...................................................
97
5.3.2.
Maqnit-induksiya taxometrlərinin xətaları və
xüsusiyyətləri...................................................
103
5.4.
Taxogeneratorlar və məsafədən ölçən elektrik
taxometrləri......................................................
104
5.4.1.
Taxogeneratorların əsas xətaları....................... 107
5.5.
Dəyişən cərəyan taxogeneratorları................... 108
5.6.
Rəqəmli taxometr............................................. 112
6.
VI FƏSİL. YANACAĞIN MİQDARININ
VƏ SƏRFİNİN ÖLÇÜLMƏSİ........................
115
378
6.1.
Yanacaq ehtiyatı və sərfiyatını ölçmə
sisteminin təyinatı............................................
115
6.2.
Üzgəc tipli yanacaqölçənlər............................. 116
6.3.
Tutum əsaslı yanacaqölçənlər.......................... 120
6.3.1.
Tutum əsaslı yanacaqölçənin ölçü sxemi......... 125
6.3.2.
Tutum əsaslı yanacaqölçənlərin xətaları.......... 131
6.4.
Yanacaq sərfinin ölçülməsi üsulları................. 134
6.5.
Sərfölçən cihazlar............................................. 144
7.
VII FƏSİL. UÇUŞ HÜNDÜRLÜYÜNÜN
ÖLÇÜLMƏSİ...................................................
147
7.1.
Ümumi məlumat............................................... 147
7.2.
Hündürlüyün ölçülməsinin barometrik
metodu..............................................................
147
7.3.
Müasir tipli hündürlükölçənlərin silisiumlu
mikroelektromexaniki təzyiq duyğacları..........
153
7.3.1.
Həssas elementin tipinə görə
hündürlükölçənin xətaları.................................
154
7.3.2.
Duyğacların inteqrasiya dərəcəsinə görə
təsnifatı.............................................................
157
7.3.3.
Duyğacların ölçülən təzyiqin tipinə görə
təsnifatı.............................................................
160
7.4.
Mexaniki tipli barometrik hündürlükölçənlər.. 162
7.5.
Hündürlüyün elektromexaniki çeviriciləri....... 168
7.6.
Hündürlük korrektorları................................... 170
7.7.
Elektromexaniki hündürlükölçən..................... 172
7.8.
Pnevmatik hündürlükölçən............................... 175
8.
VIII FƏSİL. UÇUŞ SÜRƏTİNİN, MAX
ƏDƏDİNİN VƏ HÜCUM BUCAĞININ
ÖLÇÜLMƏSİ...................................................
178
8.1.
Ümumi məlumat............................................... 178
8.2.
İndikator və həqiqi hava sürətinin ölçülməsi... 180
8.3.
Kombinə edilmiş sürət göstəricisi.................... 187
8.4.
M ədədi göstəricisi........................................... 189
8.5.
Uçuş sürəti göstəricilərinin xətaları.................. 191
379
8.6.
Dopler metodu ilə uçuş sürətinin ölçülməsi..... 193
8.7.
Uçuş aparatların şaquli sürətinin ölçülməsi..... 196
8.7.1.
Şaquli sürətin ölçülməsinin aerometrik
metodu..............................................................
197
8.8.
Hücum və sürüşmə bucağının ölçülməsi......... 200
9.
XI FƏSİL. HAVA VERİLƏNLƏRİ
SİSTEMİ..........................................................
204
9.1.
Ümumi məlumat............................................... 204
9.2.
Pitot-statik sistemi............................................ 206
9.3.
Sistemin
верижиляри..........................................
207
10.
X FƏSİL. OKSİGEN SİSTEMİ.....................
213
10.1.
Ümumi məlumat............................................... 213
10.2.
Oksigen qurğuları............................................. 213
10.3.
Uçuş heyətinin oksigen sistemi........................ 215
10.3.1.
Sistemin quruluşu və hissələri.......................... 215
10.3.2.
Müasir təyyarələrin uçuş heyəti oksigen
sisteminin quruluşu..........................................
219
10.3.3.
Oksigen balonları............................................. 219
10.3.4.
Təzyiq göstəriciləri........................................... 222
10.3.5.
Yüksək təzyiq axın xətti və indikatoru............ 222
10.3.6.
Uçuş heyəti oksigen maskaları......................... 223
10.4.
Sərnişin oksigen sistemi................................... 225
10.4.1.
Sistemin quruluşu və hissələri.......................... 226
11.
XI FƏSİL. UÇUŞ APARATLARININ
KURSUNUN ÖLÇÜLMƏSİ...........................
231
11.1.
Ümumi məlumat............................................... 231
11.2.
Kursu ölçmə metodları..................................... 232
11.3.
Maqnit kursunun ölçülməsi.............................. 233
11.4.
Giroskopik yarımkompaslar............................. 235
11.5.
Kurs sistemləri.................................................. 243
11.5.1.
ГМК-1A kurs sistemi....................................... 249
12.
XII FƏSİL.ASTRONOMİK KOMPASLAR... 254
12.1.
Ümumi məlumat............................................... 254
380
12.2.
Astronomik kompasların təsnifatı.................... 256
12.3.
ДАК-ДБ-5 astrokompası..................................
259
12.3.1.
Astrokompasın fotoizləyici sistemi.................. 262
12.3.2.
Həqiqi kursu hasiletmə sxemi.......................... 263
12.4.
АК-59П astronomik kompası........................... 264
13.
XIII FƏSİL. GİROSKOPLAR......................... 266
13.1.
Ümumi məlumat............................................... 266
13.2.
Giroskopların təsnifatı...................................... 268
13.3.
Mexaniki giroskoplar....................................... 270
13.4.
Vibrasiyalı giroskoplar..................................... 273
13.5.
İki sərbəstlik dərəcəli giroskop........................ 275
13.6.
Üç sərbəstlik dərəcəli giroskop........................ 276
13.7.
Optik lifli giroskoplar....................................... 277
13.8.
Lazer giroskopları............................................ 280
13.8.1.
Lazer giroskopunun üstün və mənfi cəhətləri.. 282
13.8.2.
Lazer giroskopun tətbiqi və gələcəyi............... 284
13.9.
Kiçik ölçülü giroskoplar, xarakteristikaları və
istehsalçıları......................................................
285
13.9.1.
Kontaktsız giroskoplar..................................... 288
13.9.2.
Mikromexaniki giroskoplar.............................. 290
13.9.3.
Mikromexaniki giroskopların yeri və rolu....... 291
13.9.4.
Mikromexaniki giroskopların quruluşu və
işləmə qaydası..................................................
293
13.9.5.
Rotorlu mikromexaniki giroskoplar................. 294
13.9.6.
İrəliləmə tipli mikromexaniki giroskop........... 295
13.9.7.
“Analoq Devices” firmasının ADXRS
mikromexaniki giroskopu................................
297
14.
XIV FƏSİL. GİROSKOPİK CİHAZLAR....... 300
14.1.
Ümumi məlimat................................................ 300
14.2.
Ehtiyat aviahorizontu....................................... 301
14.3.
Dönmə və sürüşmə göstəricisi ......................... 302
14.4.
Kurs giroskopik cihazları................................. 304
14.5.
Giroskopik stabilizatorlar................................. 306
14.5.1.
Biroxlu giroskopik stabilizatorlar....................
308
381
15.
XV FƏSİL. XƏTTİ TƏCİL DUYĞACLARI.. 310
15.1.
Ümumi məlumat............................................... 310
15.2.
Akselerometrlər................................................ 310
15.3.
Akselerometrlərin qurulma sxemləri................ 313
15.4.
Yaylı akselerometr........................................... 315
15.5.
Rəqqaslı akselerometr...................................... 317
15.6.
İnteqrallayıcı akselerometr............................... 319
15.7.
Pyezoelektrik akselerometr.............................. 320
15.8.
Mikromexaniki akselerometrlər....................... 322
15.8.1.
Mikromexaniki akselerometrlərin qurulma
prinsipləri.........................................................
329
16.
XVI FƏSİL. İNERSİAL NAVİQASİYA
SİSTEMİ..........................................................
333
16.1.
Ümumi məlumat............................................... 333
16.2.
İnersial naviqasiya sisteminin əsas funksiyası. 338
16.2.1.
İnersial naviqasiyanın qurulma prinsipləri....... 339
16.2.2.
İnersial naviqasiya sisteminin iş prinsipi......... 343
16.3.
İnersial metodla uçuş parametrlərinin
hesablanması....................................................
346
16.3.1.
İnersial metodla sürətin ölçülməsi.................... 350
16.4.
İnersial naviqasiya sisteminin təsnifatı............ 351
16.4.1.
Yüngül və ifrat yüngül uçuş aparatları üçün
İNS-in müəyyənləşdirilmiş parametrləri..........
352
16.5.
Müasir hava gəmilərində istifadə olunan
inersial naviqasiya sistemləri...........................
353
16.6.
Platformalı inersial ölçü qurğusu..................... 356
16.7.
Platformasız inersial-naviqasiya sistemi.......... 357
16.7.1.
Platformasız inersial ölçü qurğusu................... 365
17.
XVII FƏSİL. ELEKTRON PİLOTAJ
CİHAZLAR SİSTEMİ
.....................................
367
17.1.
Ümumi məlumat............................................... 367
17.2.
Elektron pilotaj cihazlar sisteminin tərkibi ..... 368
17.3.
EFIS komponentlərinin yerləşməsi.................. 370
Ədəbiyyat......................................................... 373
382
Dərslik «Mülki Aviasiya» redaksiya
heyəti tərəfindən baxılmış və çapına
icazə verilmişdir.
24.01.2017.
«Azərbaycan Hava Yolları»
Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti
Milli Aviasiya Akademiyasının
Poliqrafiya Mərkəzində çap olunmuşdur.
Tirajı 50 nüsxə.
View publication stats
| 