Boshlang’ich sinf ona tili darslarida noan’anaviy ta’limning
samaradorligi
Zuhra Xasanboyevna Dadajonova
Fargʻona viloyati, Fargʻona tumani, 55-maktab
Mahliyo Karimovna Kenjaboyeva
Farg’ona viloyati, Farg’ona tumani, 63-maktab
Annotatsiya: Ushbu maqolada ta’lim sifati va samaradorligini oshirishda dars
jarayonida boshlang’ich ta’limda noan’anaviylikning o’rni va ahamiyatiga
bag’ishlanadi.
Kalit so’zlar: noan’anaviylik, didaktik o’yin, test, tarqatma material, trening
mashg’ulot, “Klaster”
Effectiveness of non-traditional education in primary school
mother tongue classes
Zuhra Khasanboyevna Dadajonova
Fergana region, Fergana district, School №55
Mahlyo Karimovna Kenjaboyeva
Fergana region, Fergana district, School №63
Abstract: This article focuses on the role and importance of unconventionality
in primary education in the course of the lesson in improving the quality and
efficiency of education.
Keywords: unconventionality, didactic game, test, handout, training session,
“Cluster”
Bugungi kunda ta’lim tizimiga hukumatimiz tomonidan alohida e’tibor
qaratilmoqda. Bu esa o’z navbatida o’qituvchilardan mashaqqat va mehnat talab
qiladi. Chunki tizimda erishilayotgan yutuqlarning zamirida tashabbuskor va fidoiy
o’qituvchilarning o’rni beqiyosdir.Ayniqsa, yosh avlodga ta’lim bilan bir qatorda
tarbiyani ham mukammal targ’ib qilib kelayotgan boshlang’ich fan o’qituvchilarini
alohida e’tirof etish joiz. Zero, bolalarni yoshligidan ilm-fanga qay darajada oshno
bo’lishi bevosita boshlang’ich fan o’qituvchisining mahoratiga bog’liq bo’ladi.
Boshlang’ich ta’limda ona tili o’qituvchi asosiy o’rinni egallaydi. Ona tili
dasturi quyidagi bo’limlarni ichiga oladi:
- Savod o’rgatish, sinfdan tashqari o’qish va nutq o’stirish.
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.567 (SJIF) November 2022 / Volume 3 Issue 11
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
670
- Sinfda, sinfdan tashqari o’qish va nutq o’stirish.
- Fonetika, grammatika, imlo va nutq o’stirish.
Ona tili darslari o’quvchilarda nutq faoliyatining asosiy turlarini o’stirish bilan
bir qatorda, ularda axloqiy va estetik tassavvurlarni shakllantirish, nafosat hissini
tarbiyalash, mantiqiy tafakkur yuritishga o’rgatish, bilim manbai bo’lgan kitobni
sevish kabi muhim masalalarni ham hal etishini nazarda tutadi. «Fonetika,
grammatika, to’g’ri yozuv va nutq o’stirish» dasturi, «Tovushlar va harflar», «So’z»,
«Gap», «Bog’lanishli nutq» va «Husnixat» bo’limlarini o’z ichiga oladi. Mana shu
bo’limlarni o’tish, o’quvchiga singdirish jarayonida o’qituvchi o’zining bor
mahoratini ko’rsatib, ona tili darslarini noan’anaviy tarzda o’tib, o’quvchilarni
qiziqtira olishi, shu bilan birga ularning grammatik savodini rivojlantirib borishi
lozim.
Ilg’or pedagogik texnologiyaning juda ko’p usullari mavjud bo’lib, ular seminar
darslar, konferensiya darslari «Aqliy hujum», «Kichik guruhlarda ishlash», «BBB»
(Bilar edim, bilishni xohlayman, bilim oldim), «Mantiqiy tafakkur» va boshqalardir.
Bu usullardan o’quvchining yoshi, psixologik xususiyati, bilim darajasiga qarab
foydalanish mumkin.
Ona tili o’qitishda noan’anaviy dars usuli yuqori samara bermoqda. Bu usul o’z
ichiga bir qancha metodlarni oladi. Masalan: ma’ruza, suhbat, test, og’zaki bayon,
mustaqil yoki amaliy ish, lug’at bilan ishlash, diktant, uy ishi, bellashuv, musobaqa,
sayohat, krossvordlarni tuzish va yechish, savol-javob va boshqalar.
O’qituvchi bir soatlik dars davomida mana shu metodlarning bir nechtasidan
samarali foydalana olsa, u ilg’or pedagogik texnologiya asosida noan’anaviy dars
o’tgan bo’ladi.
Ona tili darslarining tuzilishi mavzusi, maqsad, metod, jihoz, darsning borishi
qismlaridan iborat bo’ladi. O’qituvchi dars o’tish jarayonida darsning mavzusi,
maqsadi, metodi, jihozi qismi shundayligicha qoldiradi, ammo darsning borishi
qismiga mustaqil o’zgartirishlar kiritsa bo’ladi. Ya’ni ish:
1. Mustaqil ish.
2. Og’zaki bayon.
3. Bellashuv.
4. Lug’at diktant.
5. Test.
6. Kitob bilan ishlash.
7. Yangi mavzu.
8. Dars yakuni va uyga vazifa jumlalari bilan almashtirsa bo’ladi.
Bunday darslarda o’quvchi o’zini erkin tutadi, mustaqil fikrlaydi, og’zaki va
yozma nutqi o’sadi, yangi mavzuni o’zlashtirishi oson bo’ladi, dars qiziqarli
bo’lganligi uchun o’tilgan mavzu uzoq vaqt xotirasida saqlanib qoladi.
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.567 (SJIF) November 2022 / Volume 3 Issue 11
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
671
Noan’anaviy darslarni o’tish uchun o’qituvchi, o’quvchi ham puxta tayyorgarlik
ko’rishlari kerak. Ya’ni bir mavzuga o’qituvchi ko’rgazmali qurol, rangli rasmlar,
tarqatma materiallar (kartochkalar), kesma harflar, testlar, boshqotirmalar olib kelishi
zarur. Jumladan, kesma harflar bilan ishlash 1-sinfda kesma harflardan tovush va harf
tanish, bo’g’in, so’z yozishda foydalansa, 2-, 3-, 4-sinflarda ulardan so’zlarni to’g’ri
yozishda bo’g’in ko’chirishda foydalanadi. Lekin bu kesma harflar faqat
o’qituvchigina emas, balki har bir o’quvchida ham bo’lishi lozim. Ular mana shu
harflar bilan 2, 3 daqiqa ishlari davomida 5 ta, 6 ta so’zni to’g’ri yozilishini bilib
oladilar.
Ona tilidan noan’anaviy darslarda boshqotirma rebuslardan foydalanilsa, ular
o’quvchining tafakkurini charxlaydi, o’ylashga fikr bildirishga o’rgatadi. Bular
albatta oddiydan murakkabga qarab borishi lozim.
Rebus boshlang’ich sinf o’quvchilariga juda sodda ko’rinishda berilib, surat
belgilar asosida yechiladigan boshqotirmalardir. Rebuslarni hal etish uchun
avvalambor suratda nima tasvirlanganini topish lozim bo’ladi, shundan so’ng shartli
belgilar asosida yangi so’z hosil qilinadi. Shu tariqa rebus yechiladi va nima so’z
yozilganligi topiladi.
Krossvord o’yinini o’tkazish uchun o’quvchilar yoshiga mos holda juda sodda
ko’rinishda krossvordlar tuzib olinadi. O’quvchilar mustaqil ravishda javoblarni topib
yozadilar.
Dastlab krossvordlar o’qituvchi boshchiligida hal etiladi. O’quvchilarda
krossvordlarni hal etish ko’nikmalari paydo bo’lgandan keyin o’qituvchi nazorati
ostida mustaqil yozadilar.
Fikrlash doirasini kengaytirishda testlardan foydalanish ham katta samara beradi.
Chunki test o’quvchini bilim saviyasini aniqlash bilan bir qatorda, uni o’ylashga,
izlanishga, fikrlashga da’vat etadi. Boshlang’ich sinfdanoq testlarni tahlil qilish,
javobini belgilashga odatlangan o’quvchi yuqori sinflarga o’tganda test
topshiriqlarini hech ikkilanmay, bemalol bajara oladi.
Noan’anaviy darslarda qo’llanadigan usullardan biri tarqatma materiallar bilan
ishlashdir. Tarqatma materiallar kartochkalari o’tilgan mavzularni takrorlash,
mustahkamlash,
olingan
bilimlarni
sistemalashtirish
maqsadida
ishlatiladi.
Kartochkalarni tarqatishdan avval o’quvchilar o’qituvchi bilan birgalikda darslikda
berilgan mashqlarni bajarib, mashqlar shartini tushunish, bajarilish tartibini va
yo’llarini o’rganadilar.
Xulosa o’rnida shuni aytish lozimki, boshlang’ich sinflarda dars samaradorligi
va sifatini yanada oshirish uchun mana shu metodlarning barchasini AKT asosida
o’qitilsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Bu esa o’z navbatida boshlang’ich sinf
o’quvchilarining ona tili faniga qiziqish va intilishlarini yanada oshiradi. Yuqoridagi
metodlar va uslublar yordamida o’z darslarini tashkil qilgan o’qituvchi ushbu
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.567 (SJIF) November 2022 / Volume 3 Issue 11
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
672
usullarning qanchalik samaradorligini his qiladi va xulosalar chiqaradi. Zero, ming
bor eshitgandan, bir bor ko’rgan afzal deydi dono xalqimiz.
| 