|
§ 1.2. Dasturlash konstruktorlik ishi sifatida
|
| bet | 2/5 | | Sana | 09.01.2024 | | Hajmi | 88,02 Kb. | | #132939 |
Bog'liq evolyutsiya
Bugungi kunda axborot-kommunikatsiya sohasini rivojlantirishning asosi hisoblangan dasturiy mahsulotlarni ishlab chiqarish milliy iqtisodiyot rivojlanishining muhim sharti sifatida alohida ahamiyat kasb etmoqda. Hayotimizning har jabhasida faol qo‘llanilayotgan axborot almashinuv texnologiyalaridan samarali foydalanish ulardagi dasturiy ta’minotlarning o‘ziga xosligi, ommabopligi va innovatsion yangiligiga bog‘liq.
Dasturlash bu kompyuterga buyruqlar berishdir. Masalan, biror web-sayt tayyorlanmoqda va bu holatda uni tayyorlash uchun kompyuterga buyruqlarni yozish kerak. Faqat kompyuter o’zbek tilini yoki boshqa bir horijiy tilni tushunmaydi. Shuning uchun unga o’zi tushunadigan tilda ya’ni dasturlash tilida yozish kerak. Mana shu holat esa dasturlash deyiladi. Dasturchi bunday kodlarni yozib har-xil qurilamalar uchun ilovalar, web-saytlar, tizimlar va boshqa dasturlar tayyorlashi mumkin. Dasturchi ishlab chiqarayotgan mahsulotlardan sezish mumkinki, dasturchilarga hozirgi kunda ehtiyoj juda yuqori. Chunki dasturchilar tomonidan tayyorlanadigan mahsulotlar hozirgi kunning asosiy talablaridan biridir. Dasturiy ta’minotni loyihalash va konstruksiyalash – dasturiy mahsulotni yaratishning eng ma’suliyatli bosqichlaridan biri. Bu bosqichda ishlab chiqilayotgan dasturiy ta’minotga asosiy talablar bayon etiladi. Funksiyalar va foydalanishning talablari qanchalik to’liq aniqlanishidan konstruksiyalash jarayonini aniqlovchi
asosiy qarorlar qanchalik to’g’ri qabul qilinishida ishlanma bahosi va uning sifatiga bog’liq bo’ladi.
Funksional belgiga ko’ra dasturiy mahsulotlarni sinflash. Har bir dasturiy mahsulot ma’lum funksiyalarni bajarish uchun mo’ljallangan vazifasiga ko’ra barcha dasturiy mahsulotlarni uchta guruhga ajratish mumkin: tizimli, amaliy va gibrid. Dasturlash — kompyuterlar va boshqa mikroprotsessorli kompyuterlar uchun dasturlar tuzish, sinash va oʻzgartirish jarayonidan iborat. Odatda dasturlash yuqori saviyali dasturlash tillari (Delphi, Java, C++, Python) vositasida amalga oshiriladi. Bu dasturlash tillarining semantikasi odam tiliga yaqinligi tufayli dastur tuzish jarayoni ancha oson kechadi. Dasturlash – bu:
kompyuterlarda masalalarni yechish hamda ularda har xil aqliy mehnat turlarini bajarish nazariyasi va usullarini ishlab chiqish bilan shugʻullanadigan fan;
algoritmlar nazariyasining amaliy boʻlimi;
insonning kompyuter bilan aloqa qilish vositasi. Asosiy vazifalaridan biri kompyuterlar uchun programma (dastur) tuzish usullari, ularni tekshirish va takomillashtirishdan iborat. Yechilishi lozim boʻlgan masala algoritmi dasturlashda
„kompyuter tili“ga oʻtkaziladi.
Dasturlash bevosita dasturlash va avtomatik dasturlashga boʻlinadi. Bevosita Dasturlashda programmaning umumiy sxemasini ishlab chiqishdan kodlash va mashi-naga kiritishgacha boʻlgan barcha ishni programmachi bajaradi. Avtomatik dasturlashda esa programmachi faqat programma sxemasini tuzib, uni qisqartirilgan simvolik kurinishda yozadi, profamma tuzish va uni kodlash kabi texnikaviy ishlarni esa kompyuterning oʻzi maxsus dasturlash programmasi yordamida bajaradi. Dasturlash jarayoni, odatda, quyidagi bosqichlarga boʻlinadi: masalaning qoʻyilishi; masalaning algoritmik tavsifini tuzish; masalani yuqori darajadagi programma tilida dasturlash; masalani kompyuter tilida dasturlash.
Dasturlash tili programmalar tuzishning asosiy vositasidir. Bu tillar konkret kompyuter komandalari tizimsiga boglits boʻlmasligi va iboralar struktu-rasi jihatidan umumiy xususiyatga ega boʻlishi bilan boshqa tabiiy tillarga oʻxshab ketadi. Iboralar ikki turga — operatorlar hamda tavsiflarga boʻlinadi, ularning bir-
biri bilan bogʻliqligi qavslar bilan, alohidaligi nukali vergul bilan ajratiladi. Operator tilning amal birligi boʻlib, oʻz navbatida, oʻzgaruvchan kattalikka qiymat beruvchi operatorlar, shartga muvofiq tegishli hisoblash tarmogʻini tanlovchi (shartli) operator va takroriy hisobni amalga oshiruvchi sikl ope-ratorlariga boʻlinadi. Tavsifda oʻzgaruvchan kattalik va boshqa belgilar xususiyatlari yoziladi. Biror xususiy masalani yechish uchun tuzilgan programmani simvolik ravishda funksional belgilash mumkin. Bunday belgilash va tavsif birgalikda kichik programma deb yuritiladi. Yangi programmalar tuzishda kichik programmalardan tayyor holda foydalanish mumkin.
Juda koʻp dasturlash tillari (algol-60, q. Algol), muhandislik va ilmiy masalalarni yechish uchun fortran, iqtisodiy hisoblashlar uchun kobol, matematik modellar uchun si mula, tako-millashgan algol-68, PL/I yaratildi. Ularning har biri uchun shu tillarda ifodalangan masalalarga qarab kompyuter programmasini avtomatik tarzda qaytatuzuvchi translyatorlar mavjud. Taxminiy kompyuter tili ikkilik tizimdan koʻra yanada qulayroq simvollarda ifodalangan kompyuter komandalari terminlaridagi programmalar boʻlib, bunda koʻpincha, yuqori darajadagi til sifatida blok sxemalardan foydalaniladi.
Dasturlashning programma tuzilgandan keyingi yana bir asosiy bosqichi “tekshirish” (otladka) boʻlib, bunda yoʻl qoʻyilgan xatolar topiladi va tuzatiladi. Programmalar kodlanadi va kompyuterga maxsus qurilma yordamida kiritiladi. Amaliyotda Dasturlashning yangi va tezkor usullari bor (2004); 2) matematik dasturlash — amaliy matematikaning bir boʻlimi; umumiy maʼnoda — biron-bir funksiya fo(x) ning ekstremumini topish masalasi tushuniladi.
|
| |
