[Drawing geometry and engineering graphics] week 11 Sizing rules and sizing in drawings

1 
[Drawing geometry and engineering graphics] week 11 - Sizing rules 
and sizing in drawings. 
11. MAVZU: O`lcham qo`yish qoidalari va chizmalarda o`lcham 
qo`yish. 
 Reja: 
1. Chizmada o’lcham qo’yish qoidalari.
2. O’lcham qo’yishning o’ziga xos xususiyatlari. 
3. O’lcham qo’yishda qo’llaniladigan shartli belgilashlar.
Chizmalardagi barcha o‘lchamlar 3.207-68 DS ga muvofiq qo‘yiladi. Chizmada 
berilgan barcha o‘lchamlar mumkin qadar kam bo‘lishi va shu bilan birga buyumni 
yasash hamda uni nazorat qilish uchun yetarli bo‘lishi kerak. 
O‘lcham chiziqlari iloji boricha detal konturidan tashqarida o‘tkazilishi va 
o‘zaro kesishmasligi kerak. O‘lcham chiziqlari uchlariga strelkalar qo‘yiladi. 
Strelkalar detalning o‘lchami qo‘yilayotgan qismidan chiqqan chiqarish 
chiziqlariga yoki detal konturiga taqalgan bo‘lishi kerak. 
Chizmadagi o‘lcham sonlari, chizmaning qanday masshtabda bajarilishidan 
qat’iy nazar, buyumning xaqiqiy o‘lchamini ko‘rsatishi va iloji boricha o‘lcham 
chizigining o‘rtasiga yozilishi lozim. Aylananing diametri  bilan, yoyning radiusi 
R belgisi bilan, konuslikni  bilan, qiyalikni  belgi bilan yoziladi. 
1-shaklda turli shakllarga o‘lcham qo‘yishga misollar keltirilgan. 
 

2 
Joy kichik 
bo’lgan hollarda o’lcham 
qo’yish
Radius katta 
bo’lgan joylarda 
markazni yoyga yaqin qilib 
ko’rsatish 
 
 
Shar 
 
Strelkalar o‘rniga nuqtalar qo‘yish mumkin
Sharning radiusi yoki diametrini ko‘rsatish. 
 
 
 
 
 
 
 

1 -shakl 
 
Chizmalarda o‘lcham qo‘yishning umumiy hollari 11.1-shaklda ko‘rsatilgan. 
Quyida detallarni ishlab chiqarish korxonalarida tayyorlash talablarini e’tiborga 
olgan holda o‘lcham qo‘yishlar ko‘rib chiqiladi. Detallarga o‘lcham qo‘yishda uni 
tayyorlashdagi jarayonlarni e’tiborga olish kerak bo‘ladi, aks holda noqulay 
o‘lcham qo‘yish ortiqcha ishlov berish va detalni tannarxini oshishiga olib keladi. 
shar 

3 
Detal elementlaridagi ba’zi bir o‘lchamlar (faska, kanavka va boshqalarida) 
kesuvchi va o‘lchovchi moslamalar sonini kamaytirib, detalni tayyorlashda uni 
tannarxini kamaytiriladi.