4
Detallarning barcha o‘lchamlarini 2 guruhga - tutashuvchi va erkin guruhlarga
bo‘linadi. Tutashuvchi o‘lchamlar detal sirtining shaklini aniqlab, buyumda boshqa
detal bilan kirishuvi va buyumdagi sirtlarning xolatlarini ifodalaydi.
Buyumda
detallarning sirtlari o‘zaro
tegib turmasa, ularni erkin o‘lchamlari aniqlaydi.
Detallarga o‘lcham qo‘yishda 3 xil usuldan: zanjir,
koordinatalar va
kombinasiyalashgan usullaridan foydalaniladi.
Konstruktorlik
bazasi
11.3-rasm. Chizmadan konstruktorlik bazasini tanlash.
Yordamchi baza
Yon tekislik (asosiy
baza)
5
.
Konstruktorlik bazalari elementlarning detaldagi vaziyatini aniqlash uchun
qo`llaniladi:
a)
detaldagi detalning;
b) b) yig`ma birlikdagi detalning;
c) c) mahsulotdagi yig`ma birlikning vaziyatini.
Detal bir necha konstruktorlik bazasiga ega bo`lishi mmumkin. Bulardan bittasi
asosiy, qolganlari yordamchi baza hisoblanadi.
Zanjir usulida o`lchamlar bir chiziqda zanjir shaklida ketma-ketlikda qo`yiladi.
Rasmda A
1
A
2
A
3
A
4
A
5
A
6
– zanjir usulida o`lcham qo`yish.
Koordinatalar usulida o`lcham bitta bazaviy sirtga nisbatan qo`yiladi. Rasmda B
1
B
2
B
3
B
4
B
5
B
6
-koordinatalar usulida o`lcham qo`yish
Aralash usul optimal usul hisoblanadi. U aniq tayyorlanishi kerak bo`lgan
detallarni yuqori aniqlik bilan tayyorlash imkonini beradi.
11.4-rasm. Asosiy va yordamchi bazalar
B
1
B
2
B
3
B
4
B
5
B
6
11.5-rasm. Zanjir va koordinatalar usulida o`lcham qo`yish
