Elektr stansiya va podstansiyalarning elektr sxemalari. Reja: Elektr stansiyasi haqida Elektrostansiya turlari

Download 69.62 Kb.
bet	2/4
Sana	26.02.2024
Hajmi	69.62 Kb.
	#162567

Bog'liq
7.Elektr stansiya va podstansiyalarning elektr sxemalari
Wat\'s The Weather Like, TAQDIMOT 1, mustaqil ish beti, 24-dars-Qattiq-jism, pythonDeD, индивидуал йохиха Автосохраненный, Reja Kompyuterning buyruqlar tizimi Buyruqlar turlari va format

Elektrostansiya turlari Atom elektr stansiyasi (AES) — Texnologik sxemasi jihatidan issiqlik elektr stansiyalari turiga kiruvchi elektr stansiya. Oddiy issiqlik elektr stansiyalari (TES)da koʻmir, neft, qoramoy (mazut) va gaz yoqilsa, Atom Elektr Stansiyasida yoqilgʻi sifatida uran ishlatiladi. Atom Elektr Stansiyasining asosiy qismi atom qozoni, yaʼni atom reaktori. Atom Elektr Stansiyasida, koʻpincha, atom reaktorlarining. 4 tipi qoʻllaniladi: 1) Suv-suvli (bunda susaytirgich moda oʻrnida ham, issiqlik eltuvchi modda oʻrnida ham oddiy suv ishlatiladi); 2) Grafit-suvli (suv — issiklik eltuvchi, grafit esa susaytiruvchi boʻladi); 3) Ogʻir suvli (oddiy suv issiqlik eltuvchi, ogʻir suv esa susaytiruvchi); 4) Grafit-gazli (gaz — issiqlik eltuvchi, grafit — susaytiruvchi). Zamonaviy atom energetikasida asosan uran235 dan foydalaniladi. Uning tabiiy zaxirasi unchalik katta emas, organik yoqilgʻining esa atigi 10 % ini tashkil kiladi. Bu miqdor atom energetikasini yoqilgʻi bilan uzoq vakdtacha taʼminlay olmaydi. Yadro yoqilgʻisi sifatida qoʻllaniladigan plutoniy-239 va uran-233 olish uchun xom ashyo hisoblanadigan uran-238 bilan toriy-232 ning zaxirasi yer bagʻrida yetarli miqdorda. Bu yadro yoqilgʻilari yerdagi energetik resursni taxminan. 1000 baravar oshiradi. Hozirgi yoqilgʻi ishlab chiqaradigan koʻpaytiruvchi atom reaktorlarida yoqilgʻi miqdorini ishlash jarayonida orttirish mumkin. Masalan, ikki marta koʻpaytirish uchun taxminan. 10 yilgacha vaqt kerakligi maʼlum. Demak, odamzod atom yoqilgʻisisiz qolmaydi.Atom energiyasi xalqaro agentligining xabar berishicha, 1985-yil oxirida dunyoning 26 mamlakatida atom elektr stansiyalarida umumiy quvvati 248577 MVt boʻlgan 374 reaktor ishlab turgan. Shulardan umumiy quvvati 77851 MVT boʻlgan 93 reaktorli AQSH birinchi oʻrinda, qolganlari esa Fransiya (37533 MVT), sobiq SSSR (26803 MVT), Yaponiya (23665 MVT), sobiq GDR (16429 MVT) va Angliya (10120 MVT). Dunyoning koʻplab boshqa mamlakatlarida ham Atom Elektr Stansiyasilar ishlab turibdi. Hozirgi vaqtda xalq xoʻjaligining elektr energiyasidan foydalanmaydigan biror sohasini topish qiyin. Shuning uchun elektr energiyasi ishlab chiqarish yildan yilga ortib bormoqda. Masalan, 1980-yilda dunyoda ishlatilgan elektr energiyasining 5,6 %, 1985-yilda — 10,8 % va 1988-yilda-27 % Atom Elektr Stansiyasilarda ishlab chiqilgan. Taqqoslash uchun 1987-yil AQSH ishlatgan energiyasining 19 %, Buyuk Britaniyada 19 %, Yaponiyada 30 %, GFRda 34 %, Fransiyada 76 % Atom Elektr Stansiyasilarda ishlab chiqilgan. Lekin 1986-yil aprelda Chernobil (sobiq SSSR) Atom Elektr Stansiyasida boʻlib oʻtgan katta avariya butun dunyo Atom Elektr Stansiyasilar kurilishi rejalarini buzib yubordi. AQSHda qurilish ishlari sekinlashtirildi, Skandinaviya mamlakatlarida esa butunlay toʻxtaldi. Ammo yer yuzidagi energiya manbalari hisoblanmish — neft, gaz, koʻmir zaxiralari cheklanganligidan Atom Elektr Stansiyasilarni takomillashtirishdan boshqa iloj yoʻq. Atom energiyasi manbai uran va toriyning yer yuzidagi zaxiralari dunyo xalqlarining energiyaga boʻlgan talabini bir necha ming yillar davomida qondirib turish uchun yetarlidir. Kelajakda Atom Elektr Stansiyasilar yetarli darajada rivojlanadi va dunyo mamlakatlarining umumiy energetika balansida yetakchi oʻrinni egallaydi[1]. Hozir hayotimizni radio, televideniye, telefon, telegrafsiz, turli xil yoritish jihozlari va qizdirish asboblarisiz, mashina va qurilmalarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Bularning hammasi elektr energiyasi (toki) bilan ishlaydi. Elektr energiyasi qayerdan olinadi? Uni elektr stansiyalarida maxsus mashinalar — elektr toki generatorlari hosil qiladi. Generatorlarning turlari ko‘p. Energiyasi kichkina uyni yoritish uchungina yetadigan mitti elektr gene­ratorlardan tortib, katta shaharni elektr energiyasi bilan ta’minlay oladigan ulkan elektr gene­ratorlarigacha bor. Generator elektr toki berishi uchun uning asosiy qismi — rotor aylantiriladi. Katta generatorlarning rotori bir necha yuz tonna bo‘lganligi uchun uni maxsus mashina — turbina aylantiradi. Har qaysi turbina kuraklari yoki parraklari bo‘lgan ish g‘ildiraklariga ega. Qizdirilgan gaz yoki suv bug‘i oqimi katta kuch bilan turbina g‘ildiragi parraklariga urilib, uni aylantiradi, turbina bilan birga generator rotori ham aylanma harakatga keladi. Suv oqimi aylantiradigan turbina gidravlik turbina deyiladi, bunday turbinalar o‘rnatilgan elektr stansiyalari esa gidroelektr stansiya yoki qisqacha GES deb ataladi. Turbinani issiqlik elektr stansiyalari (IES) da bug‘, gaz turbinali elektr stansiyalarida esa qizdirilgan gaz­lar oqimi aylantiradi. Gidroelektr stansiyalari Sirdaryo, Chirchiq, Bo‘zsuv kabi sersuv daryolarda yoki tog‘dan tushadigan tezoqar daryolarda quriladi. IES uchun esa to‘g‘on va suv havzalarining keragi yo‘q. Shu sababli, ularni hamma joyda qu­rish mumkin. Lekin IES da suvni isitib, bug‘ hosil qilish uchun har doim yoqilg‘i bo‘lishi zarur. IES uchun ko‘mir ortilgan poyezdlar birin-ketin kelib turadi yoki quvurlardan gaz yetkazib beriladi. Atom elektr stansiyalari (AES) da esa yoqilg‘i juda oz talab qilinadi. Lekin bu yoqilg‘i o‘zgacha. Atigi 10 gramm atom yoqilg‘isi bir vagon ko‘mirning o‘rnini bosadi. Issiqlik elektr­ stansiyalaridagi kabi, atom elektr stansiya-larida ham elektr generatorlarini bug‘ turbinalari aylantiradi. Lekin AES larda na ko‘mir yoqiladigan, na gaz yoqiladigan o‘txona, na bug‘ qozoni bor. Bug‘ hosil qilish uchun zarur issiqlik AES ning yuragi — atom reaktorida yadro reaksiyasi natijasida hosil bo‘ladi. Yadro reaksiyasini uzluksiz takrorlanuvchi kichik-kichik atom portlashlari bilan qiyoslash mumkin. Lekin bu tinchlik maqsadidagi portlashlardir. Reaktor qalin beton devorlar bilan ishonchli berkitilgan. Yadro reaksiyasini muntazam ravishda avtomatik asboblar nazorat qilib turadi (lekin zarur texnikaviy shart-sharoitlarga to‘liq rioya qilinmasa, AES atrofdagi aholi va tabiat uchun o‘ta xavfli ekan. Buni Chernobil AES dagi baxtsiz hodisa tasdiqlab turibdi). Olimlar va muhandislar elektr energiya­si­ning­ yangi manbalarini izlamoq­dalar. Masalan, dengizning qirg‘oqqa urilib-qaytib turadigan to‘lqinlarini ishga solish mumkin emasmikan? Elektr stansiyalarining turbinalarini aylantirish uchun dengiz suvi kuchidan foydalanib bo‘lmasmikin? Ma’lum bo‘lishicha, mumkin ekan. Saxovatli Quyosh milliard yillardan buyon o‘z nurini Yerga sochib turadi. Quyosh nuri ham energiya. Odamlar uni elektr tokiga aylantirishni o‘rganib oldilar. Buning uchun maxsus yarimo‘tkazgichli asboblar — fotoelementlar yaratilgan. Ular birgalikda quyosh batareyasini tashkil qiladi. Quyosh radiatsiyasi energiyasini amalda foydalanish uchun qulay bo‘lgan energiya turlariga aylantirib berish masalalari bilan shug‘ullanadigan texnika sohasi geliotexnika deb ataladi. Geliotexnika yordamida elektr energiyasi yetib bormagan joylar (masalan, chorvadorlar istiqomat qiladigan joylar) ni elektr toki bilan ta’minlash, uylarni elektr nurlari yordamida isitish, issiq­xonalarni isitish va boshqa ko‘pgina ishlar amalga oshirilgan. Kosmik kemalar va Yer­ning sun’iy yo‘ldoshlarini elektr energiyasi bilan aynan montaj usullarini amalga oshirishga imkon beradi. Bunda uni ko’rish uchun ketadigan o’tkazuvchi materiallarning mablag’ sarfi va elektr energiyani isrofini eng kam bo’lishi ta’minlanadi. Sex elektr tarmoqlari radial, magistral va aralash qilib ko’riladi. Birinchi sxema sex nimstansiyasining taqsimlash punktidan (RP), sexning turli joylarida joylashgan, mayda guruhdagi dvigatellarni elektr energiya bilan ta’minlashda ishlatiladi. Bu magisterial sxema. Yuqori quvvatli iste’molchilarni (nasos dvigatellarini, kompressorlarni, yirik presslarni va boshqa...) elektr energiya bilan ta’minlash ikkinchi sxema bo’yicha amalga oshiriladi. Bu Magistral tarmoqlar Magistral sxemalar quyidagi hususiyatlarga ega: Magistral sxemaning ishonchliyligi radial sxemaga nisbatan bir muncha kam. Magistral sxemani tan narxi radial sxemaga nisbatan arzon. Magistral tarmoqlarni tez montaj qilish imkoniyati bor. Magistral tarmoqlarda kuchlanish va quvvat isroflari kichik, ammo qisqa tutashuv toki katta bo’ladi. Magistral tarmoqlarining ko’rinishlari. 2. Shinali yogmalar bilan bajarilgan magistral sxema Sim yoki kabel bilan bajarilgan magistral sxema talab qilinmaydi, o’tkazgich materiallarga sarf kamayadi, natijada sex elektr tarmoqlari qurulmalari arzonlashadi va soddalashadi. Shina o’tkazgich yordamida bajarilgan magistral sxemalarda, texnologik qurulmalarni o’rnini o’zgartirilishi, elektr tarmoqlarni qayta o’zgarishiga sabab bo’lmaydi. 0 Magistral tarmoqlarni ishdan chiqishi shu tarmoqa ulangan barcha iste’molchilarni uzib ko’yilishiga sabab bo’ladi, bu esa magistral tarmoqning kamchiligi hisoblanadi va elektr ta’minotining ishonchliyligini pasaytiradi. Radial va magistral tarmoqlarning hususiyatlarini hisobga olgan holda, ishlab chiqarishni hususiyatiga ko’ra, atrof muhit va sharoitga ko’ra, aralash elektr ta’minlash sxemalari qo’llanadi. Konstruktiv qurulishiga ko’ra sex elektr tarmoqlari quyidagicha bajariladi: Komplekt shina o’tkazgichli Kabel konstruksiyali, arikchali, lotok va kutuchalardagi kabeli, hamda himoyalangan o’tkazgichli. v) Qurulish elementlariga o’rnatilgan kabelli va himoyalangan o’tkazgichli g) Trubalarda o’tkazilgan kabelli va himoyalangan o’tkazgichli d) Trolleyali tarmoqlar Elektr tarmoqlarni o’rnatilishi atrof muhit sharoitiga qarab, texnologik qurilmalarini joylanishi, hamda binoni qurilish hususiyatiga qarab tanlanadi. Yoritish qurilmalarini elektr tarmoqlari Sanoat korxonalarida yoritishni ikki turi bo’ladi. Ish joylarini, xovli satxini etarli darajada yoritish uchun - ishchi yoritish. Ishchi yoritish o’chganda minimal yoritishni ta’minlovchi - favqulotda yoritish. Ishchi yoritish quyidagilarga bo’linadi: umumiy yoritish sistemasi joylardagi yoritish sistemasi aralash yoritish sistemasi Joylardagi yoritishni hususiyati shundan iboratki, o’tkazgich, yoritgich va boshqa elementlar ishlovchiga yaqin joylashgan bo’lib, yoritish qurilmasi elementlariga tegib ketish ehtimolini keltirib chiqaradi, natijada joylardagi yoritishda xavfsizlik masalasi muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Joylardagi yoritishda yoritgichlarni kuchlanishi 36 V dan oshmaydi. Alohida noqulay sharoitlarda 12 V dan ko’p bo’lmaydi. Bunday yoritgichlar maxsus transformatorlar yordamida elektr bilan ta’minlanadi. Favqulotda yoritishda mustaqil energiya manbasi talab qilinadi, ya’ni: Akkumulyator batareyasi Ishchi yoritish manbasiga bogliq bo’lmagan manbaga ulangan transformator Kuchlanishi 1000 V gacha bo’lgan fabrika-zavod elektr stansiyalarini yordamchi generatorlari, ko’chma elektrostansiya generatorlari. o’chganda qolgan guruhlar pasaytirilgan jadallik bo’yicha bo’lsa ham ishchilarini ishlash imkoniyatini yaratadi. Sex yoritish tarmоqlami ikki transfоrmatоr yordamida ulash sxеmasi. Bu sxemada ikkita transfоrmatоrga ulangan tarqatish magistrallari o’zaro almashtirib joylashtirilgan bo’lib, bunda bitta transformatorni uzilishi sexdagi ishni to’xtashiga sabab bo’lmaydi. Sex yoritish tarmog’ini manbaga ulashni bir transformatordan ikkinchi transformatorga qayta ulash sxemasi. Bu sxema ham yuqori ishonchligini ta’minlaydi. Yoritishni o’zgaruvchan tokdan o’zgarmas tokka qayta ulash sxemasi. А B C 0 Ulashni bu sistemasi elektr stansiyalarda va nimstansiyalarda, sanoat korxonalarda va energosistemalarda favqulotda yoritish sistemasi sifatida ishlatiladi. Bunda favqulotda yoritish tarmog’ining nolinchi simi erga ulanmagan bo’lish kerak, chunki favqulotda yoritishni akkumulator batareyasiga qayta ulanganda uning kutblaridan biri erga ulanib qolishi mumkin. Yoritish kurilmalari elektr tarmoklarini hisobi. Yoritish tarmoqlarida cos9=1 bo’lishi ularni hisobini soddalashtiradi. Yoritish tarmoqlarida simlarni kundalang kesimi, kuchlanishni mumkin bo’lgan yo’qolishini hisobga olgan holda, hamda qizishga qayta tekshirish o’tkazish bilan aniqlanadi. Uch fazali magistral tarmoqlardagi simlarni kundalang kesimi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi. U 1 U2 Download 69.62 Kb.

Download 69.62 Kb.