Elektrik aparat və qurğuları” Mövzu 11 avtomatik hava açarlari plan Ümumi məlumatlar

Fənn

GƏNCƏ 2010

Avtomatik hava açarları (avtomatlar) qəza (Q.Q) və qeyri – normal (artıq yüklənmə, gərginliyin itməsi və azalması) rejimlərində dövrələrin kommutasiyası üçün, həmçinin elektrik dövrələrinin hərdən (gün ərzində 6...30 dəfə) operativ vurulması və açılması üçün nəzərdə tutulmuşlar.

Əriyən qoruyucuların əvəzinə üç fazalı avtomatik açarların istifadəsi zamanı qeyri-tam fazalı iş rejimlərinin mümkünlüyü aradan qalxır. Belə ki, istənilən şəkilli qısa qapanma zamanı bütün üç faza açılmış olur. Əriyən qoruyucudan fərqli olaraq q.q. cərəyanı açıldıqdan sonra dəyişdirmə lazım gəlmir və daha etibarlı və dəqiq mühafizə təmin edilir.

Avtomatik açarlar Q.Q. cərəyanla cərəyanlarının dəfələrlə avtomatik açıl­ma­sını təmin etməlidirlər və yük cərəyanına uzun müddət dözməlidirlər. Avtomatik açarlarda qövs havada söndürülür. Ona görə də onları hava açarları adlandırırlar. Avtomatik açarları 1000 V -a qədər gərginlikli dəyişən cərəyan dövrələri üçün bir, iki, üç və dörd qütblü, 6,3...6300 A nominal cərəyanlara hazırlayırlar.

Təsir edən kəmiyyətin növünə görə avtomatlar maksimal cərəyan, minimal cərəyan, minimal gərginlik, əks cərəyan, cərəyanın hasili üzrə işləyən maksimal av­tomatlara, polyarlaşdırılmış və polyarlaşdırılmayan avtomatlara bölünürlər.

İstənilən avtomatda aşağıdakı əsas bəndlər vardır:

cərəyan axan dövrə, qövs söndürən sistem, avtomatın intiqalı, avtomat mexanizmi, sərbəst qırma mexanizmi və mühafizə elementləri-qırıcılar. Bütün elementlər plas­tik kütlədən hazırlanmış gövdənin içərisində yerləşdirilmişdir.

Avtomatların əsas parametrləri bunlardır: məxsusi (şəxsi) və tam açılma vaxtı, uzunmüddətli nominal cərəyan, nominal gərginlik, hüdud açma cərəyanı. Av­tomatın tam açma müddəti bu düsturla hesablanır:

burada: t_o-Q.Q. cərəyanı başlayandan avtomatın açma I_iş cərəyanına çatana qədər keçən zamandır; t₁- Q.Q. cərəyanı I_iş cərəyanına çatandan sonra kontaktların ara­lanmasına gedən vaxtdır; t₂- kontaktlar aralandıqdan sonra qövsün sönməsi üçün ötən vaxtdır. t₁≥0,1 san olan zaman avtomat adi avtomat sayılır.

Tez işləyən avtomatlarda t₁ = 0,002-0,008 san - yəyə qədər azaldılmış olur. Belə avtomatlar Q.Q. cərəyanını qərarlaşmış hüduda çatmadan açırlar.
2. Cərəyan aparan dövrə

Avtomatların ən vacib cərəyan daşıyan hissəsi kontaktlar sayılır. Nominal cərəyan 200 A-ə qədər olan zaman bir kontaktlar cütü tətbiq edilir ki, qövsə da­vamlılığı artırmaq üçün onların üstü metallokeramika ilə örtülmüş olur. 200 A-dən böyük cərəyanlarda iki pilləli kontaktlar, digər cütü isə qövs söndürücü kontaktlar olur. Əsas kontaktlara gümüş, ya da metallokeramik (gümüş, nikel, qrafit) üzlük çəkilir.

Hazırda kontaktları maye ilə soyudulan avtomatlar işlənir ki, bu da onların uzun müddətli cərəyanını 2,5...10 kA-ə qədər yüksəlməyə imkan verəcəkdir.
3. Qövs söndürən sistem

Avtomatlarda yarımqapalı və açıq tərtibatlı qövs söndürən qurğular tətbiq edilir. Yarımqapalı tərtibatlı avtomat izolə edici örtüklə örtülmüşdür. Bu örtüklərdə isti qazların çıxması üçün deşiklər vardır. Örtüyün həcmi kifayət qədər böyükdür ki, orada izafi təzyiq yaranmasın. Qaynar və ionlaşmış qazların xaricə atılma zo­nası kənarlaşdırıcı yarıqlardan bir neçə santimetrlər təşkil edir. Belə tərtibat direktiv (istiqamətləndirici) və universal avtomatlarda tətbiq edilirlər. Belə avto­matlar əllə idarə olunurlar və onlarda açma cərəyanının hüdudu 50 kA-i aşmır. Gərginliyi 660 V-a qədər olan dəyişən cərəyan dövrələrində qövs söndürən qurğu­lar 50 kA-ə qədər cərəyanı olan qövsün söndürülməsini təmin edir. Gərginliyi

440 V-a qədər olan sabit cərəyanda bu qurğular 55 kA-ə qədər cərəyanı olan qövsü söndürə bilir.

4. İntiqallar

İntiqal ən ağır halda - mövcud olan Q.Q. üçtünə avtomatın vurulması üçün kontaktlarda lazım olan qüvvəni təmin etməlidir.

İntiqallar əl intiqalı və elektromexaniki ola bilərlər. Əl intiqalları nominal cərəyanlar 200 A - ə qədər olan zaman tətbiq olunurlar. 1 kA - ə qədər olan cərə­yanlarda elektromexaniki intiqalları tətbiq olunur. bu intiqallar kontaktlarda təzyi­qin vacib olan artma sürətini təmin edir. Elektromaqnit intiqalın çatışmazlıqları bö­yük hərəkət sürəti və mexanizmdəki zərbələrdir. Bunlar kontaktlarda titrəmənin ya­ranmasına səbəb olur. Avtomatın elektromaqnit intiqalı adətən yük qidalanan şəbəkədən qidalanır. Belə intiqalda mövcud olan Q.Q üstünə vurulan zaman gər­ginlik sıfra düşür və avtomat vurulmur. Ona görə də yığılan yaydan istifadə edilir.

Cərəyanları 1500 A və ondan yuxarı olan avtomatlarda elektromühərrikli in­tiqal tətbiq olunur. Elektrik mühərriki avtomatla alçaldıcı dişli çarx ötürməsi vasi­təsilə birləşdirilmişdir. Bunun sayəsində tez fırlanan rotorun valında yığılmış ki­netik enerji avtomatın vurulması üçün kifayət edir.

Avtomatların açılması sərbəst qırma mexanizminə mühafizə elementlərinin

qırıcıların təsiri altında baş verir. Maksimal qırıcılar ən geniş yayılmışdır.

Maksimal qırıcılarda elektromaqnit sistemi və bimetallik lövhəli istilik sis­temi geniş istifadə edirlər. Elektromaqnit qırıcı konstruksiyasına görə sadədir, yük­sək termoelektrik dayanıqlı və mexaniki təsirlərə davamlıdırlar. Elektromaqnit qırı­cıların dolağı yüklə ardıcıl qoşulur. İşləmə cərəyanının tənzimlənməsi əks təsir ya­yının dartılmasının və ya qırıcının dolağının dolaqlar sayının dəyişdirilməsi ilə aparılır.

Avtomatın nominal gərginliyinin U_nom.a və cərəyanın I_nom.a qiymətləri, yük cərəyanı I_nom.y və şəbəkənin gərginliyi U_nom.ş aşağıdakı şərtləri ödəməlidirlər:

Qısa qapanmış rotorlu asinxron mühərriklərin mühafizəsi zamanı elektro­maq­nit qırıcının qoyulmuş cərəyanı

Faza rotorlu mühərriklər üçün

Q,Q rotorlu mühərriklər qrupu üçün

burada (I_i.b-I_nom.müh)′ - bu fərq, qiymətləri ən böyük olan mühərrik üçün götürülür.

Faza rotorlu mühərriklər üçün

burada - işə buraxma cərəyanı ən böyük olan mühərrik üçün götürülür.

Ağır şəraitdə və ya təkrar – qısa müddətli rejimdə işləyən mühərriklər üçün istilik və ya kombinə edilmiş qırıcının nominal cərəyanı

Q.Q. cərəyanı üzrə seçim:

elektromaqnit qırıcılı avtomatlar üçün

kombinəedilmiş qırıcılı avtomatlar üçün

Avtomatın hüdud açma cərəyanı I_aç.avt Q.Q cərəyanından I_q.q az olmamalıdır.