|
Oʻzbekiston Respublikasida emissiyon siyosatni amalga oshirishning huquqiy asoslari
|
| bet | 4/7 | | Sana | 17.05.2024 | | Hajmi | 0,5 Mb. | | #239364 |
Bog'liq 1(emission siyosat)2| Oʻzbekiston Respublikasida emissiyon siyosatni amalga oshirishning huquqiy asoslari
Oʻzbekiston Respublikasida emissiya siyosati va uning amalga oshirishning huquqiy asoslari Konstitutsiyada, qonunlar va qarorlar bilan belgilanadi. Quyidagi asoslar Oʻzbekiston moliyaviy emissiya siyosatini amalga oshirishda muhimdir:
Oʻzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi mamlakatning boshqa qonunlariga asosan moliyaviy siyosat va emissiya siyosati bo'yicha umumiy tamoyillarni va prinsiplarni aniqlaydi. Konstitutsiyada mamlakatning moliyaviy tizimi va davlat moliyaviy organlarining vazifalari belgilanadi.
Oʻzbekiston Parlamentining qabul qilgan qonunlar moliyaviy siyosat va emissiya siyosatini amalga oshirishda muhim ro'lda. Moliyaviy siyosat organlarining tuzilishi, funksiyalari, moliyaviy vositalar va tizimlar, kredit va emissiya siyosatlarini belgilashdagi asosiy qonunlar mavjud.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari va Qarorlari: Prezidentning farmonlari va qarorlari Oʻzbekiston moliyaviy siyosatining amalga oshirilishida muhim ro'lyar ega. U emissiya siyosati, moliyaviy tizimning rivojlanishi, inflatsiya nazorati, valyuta kurslarining belgilanishi va boshqalar kabi muhim masalalarda qarorlar qabul qilishi mumkin.
Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy Banki (OʻzRespublikabank) qarorlari: Oʻzbekiston Respublikasi Markaziyl Banki mamlakatning moliyaviy siyosatini amalga oshirishda muhim ro'ya o'ynaydi. U emissiya siyosati, pul miqdorlari, bank xizmatlari, kredit shartnomalari va boshqa moliyaviy masalalarda qarorlar qabul qiladi.
Moliyaviy Organlar va komissiyalar: Oʻzbekiston Respublikasida moliyaviy organlar va komissiyalar mamlakatning moliyaviy siyosatini amalga oshirishda oʻzlariga yuklangan vazifalarni bajaradilar. Ularning ishlab chiqarilgan qonun hujjatlari, qarorlari va maslahatlari moliyaviy siyosatning rivojlanishida muhim rol o'ynaydi.
Bu huquqiy asoslar Oʻzbekiston Respublikasida emissiya siyosatining amalga oshirilishida muhimdir. Raqamli va hujjatli asoslar, shuningdek, moliyaviy siyosatning boshqa sohalarida ham amalga oshirilishi uchun hukmiy bazani tashkil etadi. Emission siyosati ta'siri ostida korxonalarning moliyaviy holati ko'plab o'zgarishlarga uchraydi. Quyidagi nuqtalarni ko'rib chiqib, bu o'zgarishlarni ko'ramiz.
Ta’kidlash kerakki, milliy tariximizda qishloq va mahallalarimizni obodonlashtirishga hech qachon bunchalik katta mablag‘ ajratilmagan, eng muhimi, ularning rivojiga bu qadar jiddiy e’tibor berilmagan. Muhtoj fuqarolarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri, aniq maqsad bilan moddiy qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan tizimli chora-tadbirlarni amalga oshirishda asosiy e’tibor aholining kam ta’minlangan qatlamlariga dotatsiya berish emas, balki ularga daromad topish uchun zarur sharoit va imkoniyatlar tug‘dirishga qaratilmoqda. Keyingi besh yilda oliy ta’limga qabul kvotasi 3 barobar oshirilib, joriy yilda 182 ming nafar yoshlar uchun talaba bo‘lish imkoniyati yaratildi. Bu – umumiy qamrov 28 foizga yetdi. Bizga ma’lumki, bundan 4 yil avval bu raqam atigi 9 foizni tashkil etardi. Bu borada davlat grantlari 21 mingtadan 47 mingtaga ko‘paytirildi ehtiyojmand oilalarga mansub 2 ming nafar qizlarga hamda nogironligi bo‘lgan shaxslarning ham 2 ming nafariga bu yil oliygohlarga kirish uchun alohida grantlar ajratildi. 2030 yilga qadar bitiruvchilarni oliy ta’lim bilan qamrab olish darajasini 50 foizga yetkazish reja qilinmoqda. Mamlakatimizda uzluksiz milliy ta’lim-tarbiya tizimining barcha bosqichlarini uyg‘un va mutanosib rivojlantirishga alohida e’tibor berilmoqda. Oxirgi 5 yilda bolalarimizni maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish darajasi ilgarigi 27,7 foizdan 2 barobar ortib, 60 foizga yetgan, bog‘chalar soni esa 3 marta ko‘payib, 14 mingdan oshdi. Qishloqlarda ishsiz yoshlarni bandligini ta’minlash maqsadida ularga 10 sotixdan 1 gektargacha yer maydonlari ajratish boshlandi. Yoshlar o‘rtasida kambag‘allikni kamaytirish, ularni o‘zini o‘zi band qilishga rag‘batlantirishda “Yoshlar daftari”, yoshlar dasturlari doirasida amalga oshirilmoqda. Jumladan, “Temir daftar”dagi oilalar farzandlari bo‘lgan 2 mingdan ziyod talabaning kontrakt pullari to‘lab berildi. Yurtimizda ota-onasidan ajragan, mehrga muhtoj bolalarni qo‘llab-quvvatlash, ularning ta’lim-tarbiya olishi, ish joyi va uyiga ega bo‘lishi, jamiyatda munosib o‘rin topishi, “Mehribonlik uylari”, maxsus maktab-internatlar va “Bolalar shaharchasi”ning moddiy-texnik bazasi, kadrlar salohiyatini mustahkamlashga jiddiy e’tibor berilmoqda.“Mehribonlik uylari” va maxsus maktab-internatlarda ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirish bo‘yicha yangi tizim joriy etildi. Ana shunday o‘quv-tarbiya muassasalari tarbiyalanuvchilarining muammolarini o‘rganish hamda hal etish, ularning orzu-istaklarini ro‘yobga chiqarish bo‘yicha yangi tizim – “Mehr daftari” joriy etildi. Shuningdek, yetim va ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalarni uy-joy bilan ta’minlash tartibi belgilandi. Unga ko‘ra, o‘ziga biriktirilgan uy-joyga ega bo‘lmagan va turar joyga muhtoj sifatida hisobda turgan ana shunday bolalarga ular 18 yoshga to‘lgan yili umumiy maydoni 25 kvadrat metrdan kam bo‘lmagan 1 xonali, voyaga yetgan bolalar o‘rtasida nikoh tuzilgan holatlarda esa 50 kvadrat metrdan kam bo‘lmagan 2 xonali kvartiralar ajratiladi.Mamlakatimizda ehtiyojmandlarga ijtimoiy yordam ko‘rsatishning keng qamrovli mexanizmi yo‘lga qo‘yilmoqda. Prezident farmoniga muvofiq, ijtimoiy yordamning barcha turlarini bir xil mezon va bir xil hujjatga muvofiq taqdim etish imkonini beradigan “Yagona ijtimoiy reyestr” yaratilmoqda. Yil oxiriga qadar tizim barcha hududlarda bosqichma-bosqich joriy etiladi. Bu tizim orqali ma’lumotlarni tizimlashtirish har bir ijtimoiy yordam oluvchining ehtiyoj darajasini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. U oila a’zolarining daromadlari, mol-mulki, bank hisoblari, olingan kreditlar va avtomobillar to‘g‘risidagi turli idoralarning tegishli bazalarida mavjud bo‘lgan ma’lumotlar asosida aniqlanadi. Istiqbolda “Yagona ijtimoiy reyestr” dasturining to‘liq ishga tushirilishi inson omilini sezilarli darajada minimallashtiradi va natijada ijtimoiy yordamni taqsimlashdagi korrupsiya holatlarini imkon qadar bartaraf etadi. Shuni ham ta’kidlash kerakki, aholining eng kambag‘al qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish va qo‘llab-quvvatlash siyosati ehtiyojmand oilalarga beriladigan yordam pullari bilan cheklanib qolmasdan maqsad — aholining iqtisodiy farovonligi darajasini oshirish uchun sharoit yaratishdir. Odatda kambag‘allikka tushib qolishdan ko‘ra, undan chiqish anchayin mushkul hisoblanadi. Shu bois davlat tomonidan ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash odamlarni bosqichma bosqich kambag‘allikdan chiqarish hisoblanadi — boshqacha aytganda, odamlarni ana shu holatda tutib turishdan ko‘ra, kambag‘allar toifasidan chiqarish vositasi sifatida ko‘proq o‘zini ko‘rsatishi uchun tegishli sharoitlarni yaratish davlat ijtimoiy siyosatining ustuvor vazifasi etib belgilangan.
Daromad va xarajatlar emission siyosati daromad va xarajatlar ustida to'g'ri ta'sir ko'rsatishi mumkin. Agar emission siyosati oʻzgarishi daromadni oshirgan bo'lsa, bu korxonalarning moliyaviy holatida oʻzgarishlar ko'rsatishi mumkin. Masalan, daromadni oshirish moliyaviy rivojlanishga yordam berishi mumkin, ammo xarajatlarning oshishi esa korxonalarning foydalanish qobiliyati va moliyaviy holati uchun xavf yaratishi mumkin daromad va xarajatlar korxonalarning moliyaviy holatida muhim o'rin egallaydi. Emission siyosati daromad va xarajatlar ustida to'g'ri ta'sir ko'rsatishi mumkin va ularning o'zgarishi korxonalarning moliyaviy holatida o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Quyidagi misol bilan bu ta'sirni tushuntirish mumkin
Daromadni oshirish agar emission siyosati daromadni oshirgan bo'lsa, bu korxonalarning moliyaviy holatida o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Masalan, daromadni oshirish korxonalarning mablagʻlarni olish, investitsiyalarni qo'llash va yangi loyihalarga kirishish imkoniyatlarini oshirishi mumkin. Bu esa korxonalarning faoliyatini kengaytirish va moliyaviy rivojlanishini rag'batlantirishi mumkin.
Xarajatlarning oshishi biroq, agar daromadni oshirish bilan birga xarajatlar ham oshishi mumkin. Bu esa korxonalarning moliyaviy holatida o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Xarajatlar oshishi moliyaviy ko'rsatkichlar ustida qo'l olishi mumkin, shuningdek, korxonalarning daromadi ustida ta'sir ko'rsatishi mumkin. Agar xarajatlar ko'proq bo'lsa, bu korxonalarning foydalanish qobiliyati va daromadining raqobatbardoshligida kamayishga olib kelishi mumkin.
Shuningdek, emission siyosati ta'siri ostida daromad va xarajatlarning o'zgarishi korxonalarning moliyaviy holatida o'zgarishlarga olib kelishi mumkinligini ko'rsatadi. Korxonalarning bu o'zgarishlarga qanday ta'sir ko'rsatishi, ularning moliyaviy holatida qanday o'zgarishlarga olib kelishi va ularning moliyaviy holatini qanday ta'sir etishi, moliyaviy nazorat organlari tomonidan diqqat bilan kuzatiladi.
Investitsiyalar va iqtisodiy faoliyat emission siyosati oʻzgarishi korxonalarning investitsiya strategiyalarini ham oʻzgartirishi mumkin. Agar mablagʻlar olib borish ko'proq bo'lsa, korxonalarning yangi loyihalarga investitsiya qilishi va iqtisodiy faoliyatlarini rivojlantirish imkoniyati oshishi mumkin. Bu esa korxonalarning moliyaviy holatida pozitiv o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Aniq, emission siyosati oʻzgarishlari korxonalarning investitsiya strategiyalarini ham oʻzgartirishi mumkin. Agar mamlakatda mablagʻlar olib borish koʻp boʻlsa, bu korxonalarning moliyaviy imkoniyatlarini oshiradi va ularning yangi loyihalarga investitsiya qilish imkoniyatini oshiradi. Bu esa korxonalarning iqtisodiy faoliyatlarini rivojlantirishga yordam berishi mumkin.
Investitsiya strategiyalari emission siyosati oʻzgarishlari korxonalarning investitsiya strategiyalarini oʻzgartirishi mumkin. Koʻp mablagʻlar olib borish imkoniyati korxonalarga yangi loyihalarga investitsiya qilish uchun qoʻllanilishi uchun motivatsiya yaratadi. Bu esa korxonalarning moliyaviy holatida yangiliklar yaratishi va moliyaviy rivojlanishni ta'minlashga imkoniyat yaratishi mumkin.
Iqtisodiy faoliyatlar va ish o'rinlari emission siyosati oʻzgarishlari korxonalarning iqtisodiy faoliyatlarini ham oʻzgartirishi mumkin. Agar korxonalarning daromadi oshishi bilan birga mablagʻlar olib borish imkoniyati koʻp boʻlsa, bu yangi ish oʻrinlari yaratish imkoniyatini oshirishi mumkin. Bu esa moliyaviy ko’rsatkichlarda pozitiv oʻzgarishlarga olib kelishi mumkin.
Moliyaviy stabilitat va ishonch emission siyosati oʻzgarishlari korxonalarning moliyaviy holatida ishonch va stabilikni oshirishi mumkin. Koʻp mablagʻlar olib borish imkoniyati korxonalarga ishonch va moliyaviy stabiilikt yaratadi. Bu esa ularning yangi investitsiyalarga qaratilishi, yangi ish o'rinlarini yaratish va moliyaviy rivojlanishga qiziqishi mumkin.
Shuningdek, emission siyosati oʻzgarishlari moliyaviy holatida qanday oʻzgarishlarga olib kelishi va ularning korxonalarning iqtisodiy faoliyatlarini qanday ta'sir etishi muddatli va burchli tartibda kuzatilishi kerak. Bu oʻzgarishlar odatda korxonalarning moliyaviy koʻrsatkichlarida yuqori darajada oʻzgarishlarni chaqirishi mumkin.
Inflatsiya va narxlar emission siyosati ta'siri ostida inflatsiya ko'payishi va narxlarning o'sishi mumkin. Bu esa korxonalarning xarajatlari ustida ta'sir ko'rsatadi, chunki ularning ishlab chiqarish uchun kerak bo'lgan materiallar va xizmatlar narxlari oshishi mumkin. Bunday holatlar korxonalarning moliyaviy holatida moliyaviy kuchlanishga olib kelishi mumkin. Aniq, inflatsiya va narxlar korxonalarning moliyaviy holatida katta ta'sirga ega bo'lishi mumkin. Emission siyosati ta'siri ostida mablagʻlar miqdori ko'payishi natijasida umumiy daromad ko'payishi mumkinligi va bunga qaraganda narxlarning o'sishi va inflatsiya oshishi mumkinligi bilan bog'liqdir.
Moliyaviy stabilitat va ishonch agar inflatsiya va narxlar oshishi kuchayib borayotgan holatda, bu moliyaviy stabilitat va ishonchni zararli ta'sir qilishi mumkin. Korxonalarning narxlar oshishi va inflatsiya oshishi bilan bog'liq bo'lgan xarajatlari ularning faoliyatini ta'sir etishi mumkin, shuningdek, korxonalarning daromadi ustida oʻzgarishlarga olib kelishi mumkin.1
Shuningdek, inflatsiya va narxlar oshishi korxonalarning moliyaviy holatida qanday oʻzgarishlarga olib kelishi va ularning moliyaviy holatini qanday ta'sir etishi kuzatilishi kerak. Bu o'zgarishlar moliyaviy nazorat organlari tomonidan diqqat bilan kuzatilishi va zararlarini minimallashtirish uchun qo'llab-quvvatlash uchun qadam olib kelinishi mumkin.
Valyuta qimmati va xalqaro xarajatlar emission siyosati o'zgarishi valyuta qimmatini va xalqaro xarajatlarni ham o'zgartirishi mumkin. Agar mamlakatning moliyaviy siyosati noto'g'ri bo'lsa, valyuta kurslari o'zgarishi va bu esa korxonalarning import va eksport operatsiyalariga ta'sir ko'rsatishi mumkin. Bu esa korxonalarning moliyaviy holatida xavf yaratishi mumkin. Aniq, emission siyosati o'zgarishlari valyuta qimmatini va xalqaro xarajatlarni ham o'zgartirishi mumkin. Moliyaviy siyosatda noto'g'ri o'zgarishlar valyuta kurslarini o'zgarishi va bu esa import va eksport operatsiyalariga ta'sir ko'rsatishi mumkin. Bu esa korxonalarning moliyaviy holatida xavf yaratishi mumkin. Quyidagi asosiy ta'sirli nuqtalarga e'tibor bering
Valyuta qimmatining o'zgarishi emission siyosati o'zgarishlari mamlakatning moliyaviy siyosatida noto'g'ri o'zgarishlar yaratishi mumkin. Bu esa valyuta kurslarining o'zgarishi va valyuta qimmatini o'zgarishi bilan natijalanadi. Agar valyuta kurslari oshishi, bu korxonalarning import va eksport operatsiyalariga ta'sir ko'rsatishi mumkin. Bu esa korxonalarning moliyaviy holatida xavf yaratishi mumkin.
Import va eksport operatsiyalari valyuta kurslarining o'zgarishi korxonalarning import va eksport operatsiyalariga ham ta'sir ko'rsatishi mumkin. Agar mamlakatning moliyaviy siyosati noto'g'ri bo'lsa va valyuta kurslari o'zgarishi, bu korxonalarning moliyaviy holatida qanday o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Valyuta kurslarining o'zgarishi korxonalarning import va eksport operatsiyalarida xavf yaratishi mumkin.
Moliyaviy ko’rsatkichlarda o'zgarishlar valyuta kurslarining o'zgarishi korxonalarning moliyaviy holatida o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Agar valyuta kurslari oshishi, bu korxonalarning import va eksport operatsiyalariga ta'sir ko'rsatishi mumkin va bu esa ularning moliyaviy holatida xavf yaratishi mumkin.
Shuningdek, valyuta kurslarining o'zgarishi va moliyaviy ko’rsatkichlarda o'zgarishlar korxonalarning moliyaviy holatida xavf yaratishi mumkin. Bu o'zgarishlar moliyaviy nazorat organlari tomonidan diqqat bilan kuzatilishi va zararlarini minimallashtirish uchun qo'llab-quvvatlash uchun qadam olib kelinishi mumkin.
|
| |
