Farg`ona politexnika Instituti Energetika fakulteti etvaE guruh yo`nalishi

• Farg`ona politexnika Instituti
• Energetika fakulteti ETvaE guruh yo`nalishi
• 42-21 gurux talabasi Muhiddinov Fazliddinning
• Fizika fanidan tayyorlagan slayti.
• Mavzu: Plazma va uning xossalari.

Reja:

• 1.plazma haqida ma`lumot.
• 2.plazma xossalari.
• 3.plazma xususiyatlari.

• Plazma bu ko‘p sonli ionlar va elektronlardan tashkil topgan kuchli ionlashgan gazdir. Plazma hosil qilish uchun, energiyaning turli shakllaridan - issiqlik energiyasi, elektr, yoki, nurlanish energiyalaridan foydalanish mumkin. Masalan, gazni shunchalik kuchli qizdirilsaki, unda, atomlarning o‘zaro to‘qnashishi natijasida, bir-biridan elektronlarni urib chiqarib yuborsa, ushbu gaz plazma holatiga o‘tadi. Gazning o‘zi singari, plazma ham, o‘zi turgan idish shakliga kiradi. Oddiy gazlardan farqli o‘laroq, plazma magnit maydoni ta'sirida turli xil strukturalar hosil qiladi va ularning ko‘rinishi xuddi naqshlar singari, turli katakchalar, qatlamlar va chiziqlar ko‘rinishida bo‘ladi. Shuningdek, oddiy gazlarda uchramaydigan yana bir holat - uning muhitida tarqaladigan to‘lqinlar xilma-xilligi bilan ham plazma gazdan farqlanadi.

• Moddaning plazma holatini ilk marta payqab qolgan olim Britaniyalik mashhur fizik Uilyam Kruks (1832-1919) bo‘lib, u keyinchalik o‘z nomi bilan atalgan (Kruks trubkasi) gazorazryadli vakuum trubkasi bilan tajriba o‘tkazayotgan paytda ushbu fizik fenomenni sezib qolgan. Aslida, plazma - moddaning agregat holatlari ichida Koinotda eng keng tarqalgan ko‘rinishidir. Xususan, deyarli barcha charaqlab turgan yulduzlar asosan plazmadan tashkil topgan bo‘ladi. Yer sharoitidagi plazma manbalariga oddiy misollar tariqasida, fluoressent lampalar, plazmali televizorlar, neon reklamalari va chaqmoqlarni keltirish mumkin. Yer atmosferasining yuqori qatlamlaridan biri - ionosfera ham Quyosh nurlanishlari tufayli yuzaga kelgan plazmadan iborat. Olis masofalarga radioaloqa signallari uzatish sohasida aynan ionosfera juda katta ahamiyat kasb etadi.

• Plazma zaryadlangan zarralar (ham ionlar, ham elektronlar) va neytral (atomlar va molekulalar) gazidir, balki fotonlar hamdir. Keyinchalik o'ziga xos bo'lib, u to'liq yoki qisman ionlashtiriladigan gaz sifatida xarakterlanishi mumkin, ya'ni butunlay elektr bilan neytral, ya'ni ijobiy va salbiy to'lovlar soni bir xil. Odatda 4-modda modda sifatida qaraladi, chunki u gazga energiya etkazib berganda paydo bo'ladi, ammo qattiqdan suyuqlikka va suyuqlikdan gazga o'tish kabi keskin o'zgarishlarsiz o'tish mumkin. Plazma uchun muqobil nom, zarrachalarning dezeksifikasiyasi tufayli fotonlarning emissiyasi bilan plazmadagi xarakterli yorug'lik tufayli yorqin oqim hisoblanadi. Yerda plazma tabiiy hol sifatida paydo bo'lmaydi, ammo chaqmoq chaqishi va alangadan tashqari, kosmosda plazma materiyaning eng keng tarqalgan shakli hisoblanadi. Sun'iy ravishda ishlab chiqarilgan gaz plazmasida insoniyatga xizmat qilishda ko'plab amaliy dasturlar mavjud. Plazma yorug'lik manbalari, televizor ekranlarining yangi turlari, termoyadroviy tajribalar uchun reaktorlarda va hokazolarda turli xil ilovalarda mavjud. Ehtimol, eng keng tarqalgan va eng iqtisodiy ahamiyatga ega, qattiq moddalarning materiallar bilan ishlov berishdagi plazma dasturlar, shuningdek, gazlar mavjud. Plazmasining plazmasidan farqli o'laroq, bu plazmalar "sovuq", ya'ni termodinamik muvozanatda emas, ya'ni gaz past haroratda bo'lsa, elektronlar esa gaz zarrachalarining bir qismini ionlash, qo'zg'atish, dissotsiatsiya qilish va hokazolar uchun etarlicha yuqori bo'lgan energiyaga (temperaturaga) ega.

• Plazma xossalarini o‘rganishda turli tuman gazlardan va juda keng harorat diapazonlaridan foydalaniladi. Shuningdek, plazma xususiyatlarini tadqiq qilishda, gazlarga nisbatan qo‘llaniladigan tashqi maydon intensivligi ham ba'zan juda katta darajalarga olib chiqiladi. Ayrim tajribalarda, plazmaning o‘zini qanday tutishini o‘rganish maqsadida, gazga shunchalik katta maydon kuchlanganligi berilganki, bunday maydon intensivligi tabiatda faqat astrofizikadagi termoyadroviy reaksiyalarda bo‘ladi. Plazmadagi zaryadlangan zarralar bir-biriga nisbatan juda yaqin joylashadi va shu sababli, undagi har bir zaryadlangan zarraga o‘z yaqinidagi boshqa ko‘plab zarrachalar ta'sir ko‘rsatadi. Plazmali televizorlarda ksenon va neon gazlari atomlarining kuchli qo‘zg‘alishi natijasida, ular yorug‘lik kvantlarini - fotonlarni chiqara boshlaydi. Ushbu kvantlarning ba'zilari, yorug‘likning biz ko‘ra olmaydigan ultrabinafsha spektriga taalluqli bo‘lad

•  Aynan o‘sha kvantlar ekrandagi lyuminoforga ta'sir ko‘rsatib, o‘z navbatida, lyuminoforni biz ko‘ra oladigan spektrdagi yorug‘lik chiqarishga majbur qiladi. Displeyning har bir pikseli, yanada kichikroq bo‘lgan pikselchalardan iborat bo‘lib, undagi lyuminofor turli rangdagi yorug‘lik nurlarini - yashil, ko‘k va qizil nurlarni chiqaradi.

• Plazma gazdagi ikki elektrod o'rtasida volt-tormozlash va gaz bosimiga qarab ma'lum bir voltajda va elektrodlar orasidagi masofa gazda buzilish sodir bo'ladi, shunday qilib, gazning ionlashtirilishi natijasida o'tkaziladi. Ionlashni elektronlar o'rtasida to'qnashuvlar, elektr maydonida ionlash energiyasiga tezlashtirilganligi va neytral zarrachalar, masalan, atomlar sabab bo'ladi. Bir erkin elektron hosil qiluvchi har qanday to'qnashuv yangi ionlashuvga olib kelishi mumkin, ammo birinchi elektron yana ham to'qnashishi mumkin, shuning uchun ionlash jarayoni qor ko'chkisi jarayoni sifatida namoyon bo'ladi. Oxir-oqibat bu jarayon nasli va zaryadlangan zarralarning yo'qotilishi o'rtasida barqaror holatga etadi. Plazma hajmidan ionlar va elektronlarning yo'qotilishi plazma chegaralaridagi rekombinatsiya va diffuziya bilan sodir bo'lishi mumkin. Ionlashning boshlanishi, masalan, kosmik radiatsiya orqali ionlashtirilishi sababli har qanday neytral gazda doimo mavjud bo'lgan asosiy ionlar va elektronlar tomonidan ta'minlanadi. Atomni ionlash uchun etarli energiya bo'lmagan elektronlar elektron strukturasini o'zgartirishi va uni ekspluatatsiya qilishi mumkin va atomlar fotonni chiqarib yuborishi mumkin. Zararlangan zarrachalarni rekombinatsiya qilish va dezeksifikatsiya qilish plazma tizimlarining yorqin xususiyatiga yordam beradi.

• Atomni ionlash uchun etarli energiya bo'lmagan elektronlar elektron strukturasini o'zgartirishi va uni ekspluatatsiya qilishi mumkin va atomlar fotonni chiqarib yuborishi mumkin. Zararlangan zarrachalarni rekombinatsiya qilish va dezeksifikatsiya qilish plazma tizimlarining yorqin xususiyatiga yordam beradi.

• Plazma xususiyatlari
• Plazma zaryadlangan zarrachalardan iborat bo'lgani sababli, plazma elektromagnit maydonlarga ta'sir qiladi va elektrni o'tkazadi. Aksincha, ko'pgina gazlar elektr izolyatorlari.
• Gaz kabi, plazma ham aniqlangan shakli va hajmi yo'q.
• Plazma magnit maydonga duch kelganda, qatlamlar, filamentlar va chiziqlar kiradi. Plazma to'pi tarkibida ushbu tuzilmalardan ayrimlari yaxshi misol bo'lishi mumkin.

xulosa.