19
Tashib o‘tilgan umumiy elektr miqdoridan
V
U
U
FV
C
FU
C
FU
C
n
qismini kationlar,
V
U
V
FV
C
FU
C
FV
C
n
qismini esa anionlar tashib o‘tgan bo‘ladi n
va n
-
kation va anionlarning
tashish
soni
, ya’ni ionning tashish soni deb ataladi. Demak, ionning tashish soni umumiy
elektr miqdoridan shu ion tashib o‘tgan qismini ko‘rsatadi.
Yuqoridagi tenglamalardan, n
n
-
1; yoki
V
U
n
n
ekanligi
ko‘rinib
turibdi.
Tashish sonlari elektrodlar qismida eritma konsentratsiyasining o‘zgarishini
o‘lchash yo‘li bilan aniqlanishi mumkin.
Elektrodlar qismida eritma konsentratsiyasining o‘zgarishi
faqat ionlar
harakatidan tashqari, ionlar gidratlanganidan ion bilan birgalikda gidrat tarkibidagi
suv ham harakat qilishi natijasida elektrolit konsentratsiyasi o‘zgaradi.
Shularga muvofiq, tashish soni ikki xil bo‘ladi; kuzatilgan tashish soni va chin
tashish soni.
Elektrodlar qismida eritma konsentratsiyasi o‘zgarishini o‘lchash bilan
topilgan tashish soni kuzatilgan tashish soni deb ataladi.
Gidratlanish
kabi omilar hisobga olinib, ionlar harakati tezligi turlicha
bo‘lganligidan, o‘lchash yo‘li bilangina topilgan tashish
soni chin tashish soni
deyiladi.
Agar eritmada A
e
mol’ elektrolit modda va A
s
mol suv bo‘lsa, 1 faradey
elektr
miqdori o‘tganda anod qismidan ketgan suv miqdori X mol bo‘lganda, kationning
chin tashish soni n
bilan kuzatilgan tashish soni t
orasida quyidagi bog‘lanish bor:
Х
A
A
t
n
С
Э
Xuddi shuningdek, anion uchun quyidagini xosil qilamiz.
20
Х
A
A
t
n
С
Э
Eritma suyultirilgan sari n bilan t orasidagi farq kamaya boradi. Harorat o‘zgarishi
bilan tashish soni juda kam o‘zgaradi.
Ionlarning harakatchanligi
Yuqorida ionlar olib o‘tgan umumiy elektr miqdori
i
(C
FU
C
Fv)
1000
ekanligi ko‘rgan edik. Om qonuniga ko‘ra;
I
C
E
r
E
teng bo‘ladi. Tajriba shartiga binoan E
1V edi. Demak 1000
s
C
FU
C
FV va
tenglamaning ikki tomonini
C
ga bo‘lsak va
С
С
Э
1000
ekanligini xisobga olsak
E
(FU
FV) ni hosil qilamiz. Kuchli elektrolitlarda hamda suyultirilgan kuchsiz
elektrolitlarda
ligini inobatga olamiz. Ion tezligi eritmadan o‘tayotgan elektr
tokining kuchlanishi (E) ga va eritma haroratiga to‘g‘ri proporsionaldir. E
1V
hamda t
18
0
S bo‘lganda, cheksiz suyultirilgan eritmadagi ionlar tezligi ionlarning
absolyut tezligi deb ataladi va U
0
hamda V
0
bilan belgilanadi.
Binobarin,
bo‘lganda
e
esa
bo‘ladi.
Demak,
FU
0
FV
0
ilgarigi tenglamalardan
f
V
U
V
U
Э
0
0
0
0
V
U
V
U
f
Suyultirilgan kuchsiz elektrolit eritmalar uchun
Э
bo‘ladi.
Yuqoridagi
tenglamaga ionlarning absolyut tezligini qo‘ysak va deb olsak
FU
0
,
-
FV
0
,
-
bo‘ladi va bu yerda
,
-
lar kation va anion harakatchanligi. Ionlarning mustaqil
harakatlanish qonuniga binoan, kuchli elektrolitlar va cheksiz suyultirilgan kuchsiz
elektrolit eritmalarning ekvivalent elektr o‘tkazuvchanligi
kation va anion
harakatchanligi yig‘indisiga teng [11].
21
Ba’zan
,
-
larni ionlarning elektr o‘tkazuvchanligi deb ham ataladi.
Ma’lumotnomalardagi ionlarning harakatchanligidan foydalanib cheksiz
ekvivalent elektr o‘tkazuvchanligini hisoblash mumkin. Ionlarning tashish soni va
harakatchanligi o‘rtasida quyidagi bog‘lanishlar mavjud:
;
n
;
n
n
;
-
n
-
;
Yuqoridagilardan foydalanib, dissotsialanish darajasi va konstantasi orasidagi
bog‘lanishni eslasak
Э
Э
С
С
К
2
2
1
yoki
V
К
Э
Э
)
(
2
Bu tenglama Ostvaldning suyultirish qonuni deb ataladi va u ekvivalent elektr
o‘tkazuvchanlikning konsentratsiyaga bog‘liqligini ifodalaydi.
