Non Text Magic Studio Magic Design for Presentations L&P

Download 8.02 Mb.
Sana	16.04.2024
Hajmi	8.02 Mb.
	#198141

Bog'liq
1710838821 (2)
Шахсий варақа мактаб, G.GULOM, CSS ХУСУСИЯТЛАРИ. CSS САҲИФАЛАШ., 1711458021 (1), Титул, 3-Amaliy ish Operatsion tizimlar (4 kr), 1711480429 (1), 1712462840 (2) (2), 1712040361, 1711381913 (3), 1-amaliy ish-1, 1710489821, VTT 1 Uzb (2)

Atom yadrosinig xususiyatlari Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Reja; 01 Atom yadrosining tuzulishi 04 Nuklonlarning o’zaro ta’siri 05 Yadro kuchlarining xususiyatlari 06 Massa nuqsoni 07 Yadroning bog`lanish energiyasi 03 Yadro zaryadi o’lchami va massasi 02 Atom yadrosining xususiyatlari Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Materiya nimadan iborat Birinchi atom teoriyalari 1803 Elektron kashf etilishi 1897 Planetar model 1911 Elektronlarni sakrashi 1913 Kvant atom modeli 1920 Hozirgi atom modeli 1927 Atom Modellari (Xronologiyada) ELEKTRON BULUT Yadro atrofida aylanib yuradigan elektronlar hududi ELEKTRON Yadro atrofida aylanadigan manfiy zaryadlangan zarracha ATOM ORBITALARI Atomda elektronlar eng ko’p uchraudigan 3 o’lchamli hududlar Atom tuzulishi Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li NETRON Proton bilan birga atom yadrosida joylashgan zaryadsiz zarracha PROTON Atom yadrosidagi musbat zaryadlangan zarracha ATOM YADROSI Proton va neytronlarni o’z ichiga olgan musbat zaryadli atom yadrosi Atom nimadan tashkil topgan? Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Zaryadi: e = +1,60217733·10^–19 C Massai: mp = 1,67262·10–27 kg mp = 1,007276 a.i.m mp=938,272331 MeV Spini: S = 1/2 Magnet momenti: μ_р =+2,79 μ_ya μ_ya = yadro magnetmomenti deb ataladigan magnit momenti birligidir μ_ya=eℏ / (2m_p )=5,05⋅10^(-27) Дж / Тл Proton Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Zaryadi: 0 C Massai: mn = 1,67493·10–27 kg mn= 1,008665 a. y. m. mn =939,56563 MeV Spini: S = 1/2 Magnet momenti: μ_р = -1.91 μ_ya Neytron Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Har bir darajadagi elektronlar soni Orbital nomi Energiya pastki darajalari 2e K s 8e L s, p 18e M s, p, d 32e N s, p, d, f 18e P s, p, d 8e Q s, p 32e O s, p, d, f Elektron konfiguratsiya Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Massa soni, atom yadrosining zaryadi va massasi Atom yadrosi proton va neytrondan tashkil topganligi aniqlangan, protonlar soni Z va neytronlar soni N birgalikda massa soni A deb atala boshlandi. A = Z + N. Barcha nuklonlar yoki barion soni saqlanishi deb ham ataladi s - Geliyning massa soni 4, zaryadi 2, neytronlar soni 2 ga, kislorodning massa soni 16, zaryadi 8, neytronlar soni 8 ga va uranning massa soni 235, zaryadi 92, neytronlar soni 143 ga teng Massa soni, massa atom birligida hisoblansa yadro massasidan 1% largacha farq qilishi mumkin masalan: - X -kimyoviy belgisi A - atom massa soni, Z - yadro zaryadi Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Atom yadrosining yana muhim xususiyati zaryaddir. Yadro zaryadi yadroni tashkil etgan zarralar zaryadlari yig’indisiga teng bo’lishi kerak. Yadro proton va neytronlardan iborat ekan, neytron zaryadsiz zarra bo’lganligi uchun yadro zaryadi protonlar zaryadlari yig’indisiga tengdir Proton zaryadi musbat miqdor jihatdan elektron zaryadiga teng: e = 1.6*10^-19 Kl. Tartib nomeri Z bo’lgan biror element atomining yadrosi zaryadga ega. Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Massa moddiy ob’ektning eng muhim xususiyatalaridan biri bo’lib, jismning inertsiya, gravitatsiya va energiya o’lchamlari bo’lib xizmat qiladi. Yadro massasi atom massasi birligida o’lchanadi. Ma’lumki, atom neytral holatda bo’ladi. Bir massa atom birligi - C massasining 1/12 qismi olingan Eynshteyn qarashiga ko’ra massa bilan energiya orasidagi bog’lanish qonuniga ko’ra har qanday M massali ob’ektga shu massaga mos E = mc² tenglik bilan ifodalanuvchi massa to’g’ri keladi. 1 m.a.b ga mos keluvchi energiya: Yadro fizikasida massa va energiya eV(elektronvolt)larda o’lchanadi. yoki Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Nuklonlarning o’zaro ta’siri Nuklonlar, nukleonlar atom yadrosini tashkil qiladigan zarralar proton va neytronlarning umumiy nomi. Proton va neytron massasi deyarli birbiriga teng (tr=938,2 MeV va tp=939,5 MeV) boʻlgani, proton va neytron spini boʻlib, oʻzaro kuchli taʼsirlarda bir xil zarradek taʼsirlangani uchun proton va neytron bitta zarra (nuklon)ning ikki elektr xrlati deb qaraladi. Nuklonlar, asosan, uchta kvant soni barion zaryadi (V=1), ajiblik kvant soni (^=0) va izotopik spin (/ = j) bilan ifodalanadi. Spinlari biror yoʻnalish boʻyicha joylashgan nuklonlar oqimi nuklonlarningning qutblangan dastasi deyiladi. Nuklonlarni qutblashning bir necha usuli mavjud. Masalan, sekin harakatlanuvchi protonlarning qutblangan dastasini maxsus ion manbai yordamida olish, yadro va elektromagnit sochilish hodisasi nati-jasida nuklonlarni qutblash va h.k. Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Nuklonning turli xil sochilishi nuklon spinining yoʻnalishiga va taʼsir qiluvchi kuchlarga bogʻliq. Shuning uchun sochilishigacha nishonga tushuvchi qutblanmagan dastani qutblangan va qutblanmagan nuklon oqimidan iborat deyish mumkin. Nishondan sochilgandan keyin esa bu ikki komponentning institutensivligi birbiridan farq qiladi, demak, nuklonning qutblangan dastasini ajratib olish mumkin boʻladi. Radiotoʻlqinlar zarralarida ham qutblangan dastani hosil qilish mumkin. Bu zarralar energiyasi va intensivligi cheklangan boʻlishiga qaramay, tez neytronlar dastasini olishda eng qulay vositadir. Nuklonning qutblangan dastasidan koʻpgina tadqiqot ishlarida, yadro kuchlarining oʻzaro taʼsirlashuvchi zarralarning spinlariga bogʻlikligini aniqlashda foydalaniladi. Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Yadro kuchlari kichik masofada ta’sir qiluvchi kuchlardir Yadro kuchlari zaryadga bog’liq bo’lmagan kuchlardir Yadro kuchlari nuklonlar spinalarining o’zaro joylashishiga bog’liq kuchlardir Yadro kuchlari markaziy kuchlar emas Yadro kuchlari, yadrodagi har bir nuklon chegaralangan sondagi nuklonlar bilan o’zaro ta’sirida bo’lgani uchun to’yiniish xususiyatiga ega Yadro kuchlari Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Yadro kuchlari Ta’sir turlari O’zaro ta’sir doimiysi O’zaro ta’sir vaqti c Kuchli(Yadroviy) 1 10^-23 Elektromagnitik 10^-2 10^-21 Kuchsiz(yemirilishda) 10^-14 10^-9 Gravitatsiyaviy 10^-39 10^16 (10^9 yil) Yadroda nuklonlarni ushlab turuvchi kuchlar yadro kuchlari deyiladi O’zro ta’sir turlalri Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Massa nuqsoni. Siljish qonuni Atom yadrosidan α-zarra chiqqanda, atom yadrosining zaryadi ikkiga, massasi esa to’rt atom birligiga kamayadi. Radioaktiv parchalanish jarayonida juda katta energiya ajraladi. Masalan radiy atomi (Z = 88, A = 226) α-zarra chiqarish natijasida radon atomi (Z = 86, A = 222) hosil bo’ladi. Bu parchalanish quyidagicha yoziladi. Q - parchalanish jarayonida ajralgan energiya Tenglamaning chap tomonida asosiy atom yadrosi, o’ng tomonida hosil bo’lgan atom yadrosi. Bu tenglamaning o’ng yuqori va quyi indekslarini yig’indisi chap tomonidagi atom indeksiga teng bo’lishi kerak, ya’ni 222 + 4 = 226 massaning saqlanish qonuni va 86 + 2 = 88 zaryadning saqlanish qonuni o’rinlidir. Zarralarining atom massasini bilgan holda parchalanish energiyasi Q - qiymatini aniqlash mumkin. Parchalanish natijasida hosil bo’lgan zarralar massasi. Rn ------- 222. 09397 He -------- 4, 00388 Yig’indisi ----- 226, 09785 Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Radiy yadrosining α zarralariga parchalanishi. Radiy yadrosi α zarra chiqarganda 4 ta nuklon yo’qotib radioaktiv Radonga o’tadi. Radion ham α zarralar manbasi. Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Bog’lanish energiyasi - nuklonlarni kinetik energiya bermasdan nuklonlar orasidaagi bog’lanishni uzish uchun kerak bo’lgan energiyaga aytiladi Bog’lanish energiyasi massa defektining Eyinshteyn ifodasi orqali aniqlanadi: △E = △mc² = (Zm_p + Nm_n)c² △E = △m*931.5MeV Bu energiya γ-kvantlari nurlanishi ko’rinishida ajraladi. Yadroning bog’lanish energiyasi elelktronlarning atom bilan bog’lanish energiyasidan bir necha tartibda kattadir Yadro bog’lanish energiyasi Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Massalarinig farqi massa nuqsoni deb ataldi: △m = Zm_p + Nm_n - M_ya Yadroning massasi uning tarkibidagi proton va neytronlarning massalari yig’indisidan kichikdir M_ya < Zm_p + Nm_n chunki nuklonlarning qo’shilishida yadroda nuklonlarning o’zaro bog’lanish energiyasi ajralib chiqadi Yadro bog’lanish energiyasi Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Mustahkam yadrolardagi proton va neytronlar soni Barqaror yengil yadrolar misolida kullon o’zaro ta’siri sezilarli emas, proton va neytronlarning soni zaryadlari bir xil buladi. Og’ir yadrolar ko’p protonlarga ega bo’lgani uchun, protonlarning o’zaro kulon itarishi ta’siri ortib boradi va ularning barqarorligi uchun qo’shimcha neytronlar zarur bo’ladi Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Xulosa Atom yadrosi, atomning markaziy qismidir va uning xususiyatlari atomlarning fizik va kimyoviy xususiyatlarini belgilaydi. Atom yadrosi, protonlar va neytronlardan iborat bo'lib, elektronlar esa bu yadro atrafida joylashgan kvant energetikining aylantirilgan maydonidir. Bu bilimlar bizga materiya sirlarini ochish va hayotimizni yaxshilaydigan texnologiyalarni yaratish imkonini berdi. Muallif: Sharipov Tuychi Ziyodulla o’g’li Download 8.02 Mb.

Download 8.02 Mb.