Amaliy mashg’ulot savollari
1.Strategiya tushunchasi va uning mazmunini tushuntiring.
2.Firma strategiyalarini ishlab chiqish bo’yicha menejerlarning vazifalari nimadan iborat?
3.Strategik boshqarishnieng maqsadi nimalardan iborat?
4Strategik boshqarishning besh vazifasi nimadan iborat?
5.Strategiyani belgilashga qanday omillar ta’sir ko’rsatadi?
6.Strategiyani amalga oshirishda ijrochi direktorning vazifalari?
7.Kompaniya missiyasini belgilovchi omillarni tushuntiring?
8.G. Mintsberg bo’yicha strategiyani belgilash.
Javoblar
1)Taraqqiyot va yuksak rivojlanishga erishgan davlatlar tajribasiga ko‘ra, har bir xalq o‘z oldiga ulug‘ va istiqbol maqsadlarni qo‘yishi hamda uni amalga oshirish salohiyatlari bilan jahon hamjamiyatida munosib o‘rin egallaydi. Bugun O‘zbekiston ham o‘z tarixining ana shunday mas’uliyatli chorrahasida turibdi, desak, mubolag‘a bo‘lmaydi. Binobarin, Prezident SHavkat Mirziyoev tomonidan ishlab chiqilgan Harakatlar strategiyasi istiqbolimiz taqdirini hal etuvchi muhim va yangi davr bosqichini ifodalovchi milliy g‘oyaga aylanmoqda.
Xo‘sh, strategiya nima? U xalqning maqsadlarini qanday ta’minlaydi? Tanlagan maqsadlarning istiqbollari nimalarda namoyon bo‘ladi?
Strategiya - bu ta’limotni izlash, ifodalash va rivojlantirish tizimi bo‘lib, u izchillik bilan va to‘liq amalga oshirilganda uzoq muddatli muvaffaqiyatni ta’minlaydi.
XXI asrga kelib strategiya tushunchasi ancha kengaydi. Strategiya deb, dunyo miqyosida va davlat ichki hayotidagi iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy hamda boshqa sohalarda vujudga kelgan inqiroziy vaziyatlarni prognozlashtirish va bartaraf etishga qaratilgan boshqaruvni tashkil etish masalalariga doir tushunchalarni qamrab oladi. SHundan kelib chiqib, davlat strategiyasi bir biri bilan o‘zaro bog‘liq, lekin alohida xususiyat kasb etuvchi ko‘plab tushunchalarda ifodalanadi.
Strategiyaning mohiyati taktik vazifalarni belgilashdan iborat. Siyosat, strategiya va taktika - strategik rahbarlik va boshqaruv jihatlari bilan bog‘liq uchta mustaqil kategoriyadir. Ularning farqi shundan iboratki, strategiya tasdiqlangan va amalga oshirish uchun qabul qilingan bo‘lsa, uning joriy qilinishi strategiyalashtirilayotgan ob’ektning mayog‘iga aylanadi. Taktika esa strategik vazifalarni amalga oshirish bo‘yicha kundalik, oylik va yillik (joriy) rejalarni va ularning echimi bo‘yicha tadbirlarni taqozo etadi. Siyosat - bu strategiya va taktikani yagona samarali amal qiluvchi tizimga agregatsiya va integratsiya qilinishidir.
Ko‘rib turganimizdek, strategiyaning asl mohiyatida xalqimizning orzu-umidlari yo‘g‘rilgan g‘oyalardan tashkil topgan milliy mafkuraning ifodasi yotadi. Mafkuradan nusxa olib bo‘lmaganidek, davlatning strategik maqsadlarini ham boshqa davlat va xalqlarning tarixiy tajribasidan o‘zlashtirib yoxud nusxa olib bo‘lmaydi. Zero, har bir xalqning o‘ziga xos siyosiy-ijtimoiy, demografik, iqtisodiy, madaniy tarixi, tabiiy resurslari mavjud bo‘ladi. Aynan shu omillar ma’lum ijtimoiy sharoit va imkoniyatlarni vujudga keltiradi.
Strategiyani amalga oshirish eng mas’uliyatli jarayon. Agar u real vaziyatni to‘liq qamrab olgan yaxlit va bir butun reja bo‘lsa, uning muvaffaqiyati ta’minlanadi. Mabodo teskari bo‘lsa, unda turg‘unlik yuzaga keladi. Bunga sabab, noto‘g‘ri tahliliy ma’lumotlar, xulosalar, kutilmagan sharoitlar, resurslardan oqilona foydalana olmaslikdir. Strategiyani baholash va nazorat qilish strategik rejalashtirishni mantiqiy yakunlovchi omili bo‘lib hisoblanadi. U hodisalarning qayta aloqalanishini ta’minlash jarayonida strukturaviy bo‘g‘inlardagi bog‘lanish imkoniyatlarini tahlil qiladi, baholaydi, aniqlaydi, xulosalar chiqaradi. Zaruratda strategik rejalarni o‘zgartiradi.
Davlat strategik rejalari aniq va o‘zgarmas tamoyillarga bo‘ysundirilishi muhim. Ular islohotlarning bir maromda, izchil yo‘nalishini ta’minlashga xizmat qiladi. Jumladan, rahbar o‘z vazifalarini amalga oshirishida turli ilmiy sohalardagi ma’lumotlar va xulosalar bilan qurollanmog‘i, bundan tashqari, improvizatsiya qilmog‘i, quyilgan vazifalar echimini topishda individual va kreativ yondashuvlarni tashkil etishi lozim. Mazkur tamoyillar oldin qabul qilingan qarorni o‘zgartirish ehtimoli yoki o‘zgaruvchan vaziyatdan kelib chiqib, qayta ko‘rib chiqish imkoniyatini berishi zarur.
Strategik dastur va rejaning uyg‘unligi hamda turli darajadagi qarorlarning mustahkam bog‘liqligi muvaffaqiyatning kafolati. Mazkur birlik davlat organlarning strukturaviy bo‘g‘inlarida strategik harakatlarni birlashtirish, barcha funksional bo‘lim rejalarining kelishuvi bilan ta’minlanadi. Ayni paytda strategiyani amalga oshirish imkoniyatlarini tug‘diradi. Strategik boshqaruv jarayonida dastur va rejani amalga oshirish uchun tashkiliy va huquqiy sharoitlar yaratilishi lozim.
Mazkur tamoyillar hokimiyat organlari faoliyatidagi ijro intizomining past sur’atlariga, shaxsiy mas’uliyatsizligiga barham beradi, kadrlar layoqati darajasini oshirishni talab qiladi, murakkab va chigal ish tartiblarini sodda hamda tezkor yondashuvlar bilan o‘zgartirishga xizmat qiladi. Eng muhimi, strategik yo‘nalishlarni belgilashning mavhum va noma’lum jihatlarini oydinlashtirish orqali tartiblashtirishga erishiladi.
2) Strategik menejment - bu tashkilotning maqsadlari va vazifalariga erishish uchun resurslarini boshqarish. Strategik menejment maqsadlarni belgilashni, raqobat muhitini tahlil qilishni, ichki tashkilotni tahlil qilishni, strategiyalarni baholashni va menejmentning butun tashkilot bo'ylab strategiyasini amalga oshirishni ta'minlashni o'z ichiga oladi.
Strategik menejment bir necha fikr maktablariga bo'linadi. Strategik menejmentga tavsiflovchi yondashuv strategiyalarni qanday ishlab chiqish kerakligini belgilaydi, tavsiflovchi yondashuv esa strategiyalarni amalda qanday qo'llashga qaratilgan. Ushbu maktablar strategiyalar analitik jarayon orqali ishlab chiqiladimi, bunda barcha tahdidlar va imkoniyatlar hisobga olinadi yoki umuman qo'llanilishi kerak bo'lgan umumiy tamoyillarga o'xshashmi, farq qiladi.
Tashkilotning yuqori menejmenti o'z strategiyasi uchun oxir-oqibat javobgar bo'lsa-da, strategiyalarning o'zi ko'pincha quyi darajadagi menejerlar va xodimlarning harakatlari va g'oyalari bilan bog'liq. Tashkilot rahbarlik qilish uchun faqat bosh ijrochi direktorga (bosh direktorga) ishonmasdan, strategiyaga bag'ishlangan bir nechta xodimga ega bo'lishi mumkin.
Ushbu haqiqat tufayli, tashkilot rahbarlari avvalgi strategiyalarni o'rganishga va umuman atrof-muhitni o'rganishga e'tibor berishadi. Keyinchalik jamoaviy bilim kelajakdagi strategiyalarni ishlab chiqish va butun tashkilot oldinga siljishini ta'minlash uchun xodimlarning xatti-harakatlarini boshqarish uchun ishlatiladi. Shu sabablarga ko'ra samarali strategik menejment ichki va tashqi nuqtai nazarni talab qiladi.
Strategik menejment ichki va tashqi aloqa amaliyotlariga, shuningdek kuzatuvga ham taalluqlidir, bu esa kompaniyaning strategik boshqaruv rejasida belgilangan maqsadlarga muvofiqligini ta'minlaydi.
O'z kompaniyalariga raqobatbardosh bo'lish yo'llarini topishda yordam berish strategik boshqaruvning maqsadi hisoblanadi. Shu maqsadda strategik boshqaruv rejalarini amalda qo'llash rejalashtirishning eng muhim yo'nalishi hisoblanadi. Amaldagi rejalar mezonlarni aniqlashni, moliyaviy va insoniy resurslarni qayta ishlashni va mahsulot va xizmatlarni yaratish, sotish va joylashtirishni nazorat qilish uchun etakchilik resurslarini joylashtirishni o'z ichiga oladi.
Strategik menejmentning mazmuni quyidagilardan iborat:
- Korxona biznesining yo’nalish va asosiy maqsadlarni belgilab olish;
- Korxonaning tashqi muhitini tahlil qilish;
- undagi ichki vaziyatni tahlil qilish;
- Korxona yoki xo’jalikning o’rta bo’g’inlarida strategiyani tanlash va ishlab chiqish;
- diversiyalangan Korxonaning portfelini tahlil qilish;
- uning tashkiliy strukturasini loyihalash;
- integratsiya darajasini va boshqaruv tizimini tanlash;
- «strategiya - struktura - nazorat» majmuasini boshqarish,
- Korxona faoliyatining ba’zi sohalardagi siyosatini va uning fel‑atvor meyorlarni belgilash,
- kompaniya strategiya va natijalarining teskari aloqasini ta’minlash,
- strategiyani, strukturani va boshqaruvni takomillashtirish.
Strategiya - tashkilotning tashkiliy vazifa va maqsadlariga erishishda foydalaniladigan tashkiliy xatti‑xarakatlar va boshqaruvga yondashuvlari tarzidir.
Korxona strategiyasini yaratish o’zaro bogliq 5 ta qismdan iborat:
1) tijorat faoliyatining turini aniqlash va Korxona rivojlanishining yo’nalishini belgilash, ya’ni maqsadni aniqlab o’zoq muddatli istiqbolni belgilash;
2) umumiy maqsadlarni ishning aniq yo’nalishlariga aylantirish;
3) ko’zlangan ko’rsatkichlarga erishish uchun tanlangan rejani moxirona amalga oshirish;
4) tanlangan strategiyani samarali ijro etish;
5) bajarilgan ishni baholash, bozordagi vaziyatni tahlil qilish, faoliyatning o’zoq muddatli asosiy yo’nalishlariga, maqsadlarga, strategiyaga yoki uni amalga oshirish usullariga to’zatishlar, yangi g’oyalar kiritish .
3)Maqsad va vazifalarni aniqlash uchta kichik jarayonlardan iborat. Birinchi kichik jarayon firmaning vazifasini aniqlashdan iborat. Bu vazifa firmaning faoliyat yuritishini mazmunini ifodalaydi va bu tashkilotda ishlovchi odamlarga ularning joriy hatti-harkatlariga istiqbol nuqtai nazaridan ma’lum ma’no, mazmun berish imkoniyatiga ega.
Tashkilot faoliyatiga manfaatlari ta’sir etuvchi odamlar guruhi (demakki, firma vazifalari aniqlanishida hisobga olinishi lozim manfaatlar egalari) bo’lib tashkilot egalari (ta’sischilari) xodimlari, tashkilot mahsulotlarini sotib oluvchilar, firmaning hamkorlari, mahalliy jamoat va butun jamiyat hisoblanadi. Vazifada har bir sub’ekt manfaatlarining namoyon bo’lish darajasi bevosita tashkilot katta-kichikligiga, qaysi biznes turi bilan shug’ullanishiga, qaerda joylashganligiga va h.klarga bog’likdir.
Keyin uzoq muddatli maqsadlarni aniqlash kichik jarayoni boshlanadi. Strategik boshqaruvning ushbu qismi qisqa muddatli maqsadlarni aniqlash bilan tugallanadi. Firma maqsad va vazifalarini aniqlash firma nima uchun faoliyat yuritayotganligi va
nimaga erishmoqchiligi aniqlanishiga olib keladi. Buni bilib esa qzini tutish strategiyasini to’g’ri tanlash mumkin.
Vazifa o’zida nimani va qanday muddatlarda tashkilot qilishi lozimligi hakida aniq ko’rsatmalarni mujassamlantirmasligi lozim. U tashkilot harakatining asosiy yo’nalishlarini ko’rsatadi.
Evropa, va ayniqsa, Amerika korxona va tashkilotlari potentsial xaridorlar hamda o’ziga nisabatan jamiyatning yaxshi munosabatini mustaxkamlash uchun o’zaro raqobatlashish jarayonida maksimal darajada shaffof bo’lishga harakat qiladilar.
4) “Strategiyasiz biror tashkilot aylana ichida harakatlanayotgan shturvalsiz kemaga o’xshaydi. Bu xuddi tuzoq; bunda chiqish uchun joy yo’q”
Joel Ross and Michael Kami
“Rejalar rejalashtirishdan ko’ra kamroq ahamiyatga ega”
Dale McConkey
“Agar inson uzoqdagi narsa haqida fikrga ega bo’lmasa, u tez orada qayg’uga botadi. Uzoqdagi narsadan xavotir olmaydigan inson qayg’udan ko’ra ko’proq g’amga botadi.”
Confucius
Mamlakatimizda iqtisodiyotni erkinlashuvi jarayonida erkin raqobat va aholi farovonligini ta’minlashda strategik menejment muhim ahamiyatga ega. Dastlab harbiy sanoatda paydo bo‘lgan bu konsepsiya bugungi kunda mulkchilik shakli turlicha bo‘lgan korxona va tashkilotlarda ham keng yo‘lga qo‘yilmoqda.
Strategik boshqaruv inson potensialiga tashkilotning asosi deb qaraladigan, faoliyatni iste’molchilar ehtiyojiga yo‘naltiradigan boshqaruv turidir. Shu o‘rinda boshqaruvning bu turini joriy etishda raqobatda yengib chiqish imkoniyatini beruvchi, tashkilotni saqlab qolish, uning o’zoq muddatli istiqbolga mo‘ljallangan maqsadlarga erishishning bir turi hamdir. Mamlakatimiz iqtisodiyotini rivojlantirishda strategik boshqaruvdan oqilona foydalanish bugungi dolzarb vazifalardan biri sanaladi. Bunda ichki bozorni sifatli va raqobatbardosh mahsulotlar bilan to‘ldirish, xizmat ko‘rsatishni zamonaviy talablar asosida tashkil etish, eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarishni keng yo‘lga qo‘yish, yangi ish o‘rinlari yaratish, yoshlarni doimiy ish bilan ta’minlash, shu asosda aholi daromadlari va turmush farovonligini oshirish ko‘zda tutilgan.
Mamlakatimiz Prezidenti Sh. Mirziyoevning 2017 yil 7 fevral kuni tasdiqlangan 2017–2021 yillarda O‘zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida ham strategik menejmentning imkoniyatlaridan keng foydalanish va joriy etish bosh maqsad sifatida olg‘a surilgan. Ushbu Harakatlar strategiyasi besh bosqichda amalga oshirilib, ularning har biri bo‘yicha yil nomlanishidan kelib chiqqan holda bir yillik davlat dasturini tasdiqlash nazarda tutiladi. Uning ilk bosqichi- 2017 yil «Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili», deb nomlandi. Dasturga muvofiq, joylarda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Xalq qabulxonalari ochildi. Yil mobaynida davlat hokimiyati va boshqaruv organlari rahbarlari, deputatlar, mutasaddi rahbarlar, sektor rahbarlari ishtirokida xalq bilan muloqot, sayyor yig‘ilishlar, uchrashuvlar o‘tkazildi, muammolar yechimi joylarga chiqib belgilandi. Hayotimizning barcha jabhalaridagi dolzarb muammolarni hal etishning umumdavlat ahamiyatga molik dasturi to’zildi.
Amaldagi yil esa Yurtboshimiz tomonidan Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili, deb e’lon qilindi. Qabul qilingan dasturga muvofiq 2018 yilda hayotimizning barcha jabhalarida tashabbus, innovatsion g‘oyalar asosida yangicha harakat dasturi amalga oshirilmoqda.
Strategik menejment” fanining predmeti, vazifalari va mohiyatini o’rganishdan avval strategiya so’zining ma’nosiga tushuncha beramiz. Strategiya grekcha (“strategos”) so‘zidan olingan bo‘lib, “general san’ati” degan ma’noni bildiradi. Bu atama harbiy sohadan kirib kelgan. Hammamizga tarixdan ma’lumki faqatgina generallar g’alabaga erishish uchun strategiyalarni to’zganlar. Masalan puxta o‘ylangan strategiya Aleksandr Makedonskiy, Amir Temurlarga harbiy yurishlarda qo‘l kelgan.
O‘zbek tilining izohli lug‘atida ham strategiya atamasi:
“yirik harbiy operatsiyalar va umuman urush olib borish sanati”;
“ijtimoiy-siyosiy kurashga rahbarlik qilish sanati va ilmi” ma’nosida talqin etilgan.
5) Strategiyani belgilovchi omillar doim bir biridan farq qiladi. Firma hamisha ham o’zi
xohlagan strategiyani tanlay olmaydi. Uning harakatlari qonun, davlat siyosati, ijtimoiy tartiblash
va jamiyat mavqei bilan belgilanadi.
Kompaniya strategiyasini belgilovchi omillar.
Tashqi omillar -Ijtimoiy , siyosiy sharoitlar va qonunchilik.
Tarmoqning jozibadorligi raqobat shartlari
Kompaniya uchun imkoniyatlar va xavf- xatarlar.
Ichki omillar -Kompaniyaning kuchli va zaif tomonlari, bozordagi raqobat mavqei .
Shaxsiy manfaat, biznes falsafasi, ahloqiy tamoyillar.
Aksiyalarning qiymati va kompaniya madaniyati.
Muvaffaqiyatli strategiya yaratish tamoyillari
Tadbirkorlik tajribasi qayta qayta isbotlaydiki kompaniyani barbod qiladigan harakatlarga
qarshi strategiyani yaratish quyidagi prinsiplarga asoslanadi. Quyidagi prinsiplar a’lo
strategiyani yaratishda qo’l keladi.
• Strategik harakatlarni yarating va tadbiq etish jarayonida kompaniya uzoq muddatli
raqobatbardoshligini ta’minlaydiganlarini afzal ko’ring. Mustahkam raqobatbardoshlikni
ta’minlash uchun investitsiya qiling.
• Hech qachon raqobatchi korxonalarning javob reaksiyasini past baholamang. Raqobatchini
kuchli tomoniga qaraganda zaif tomoniga hujum qilish qulayligini unutmang.
• Xarajatlarning ishonchli ustunligiga ega bo’lmay turib narxni pasaytirishga harakat qilmang.
Kuchli raqobat mavqeiga va yetarli moliyaviy resurslarga ega bo’lmay turib moliyaviy
qudratli kompaniyalarga hujum qilishda ehtiyot bo’ling.
AQSh menejmentida rejalashtirish 1 yildan 5 yilgacha. Yaponiyada rejalar 5 yildan 15
yilgacha bo'lgan muddatga ishlab chiqiladi, chunki kompaniyaning maqsadi, qoida tariqasida,
maksimal foyda olish emas, balki korporatsiyaning bozor ulushini oshirish va uning rivojlanish
istiqbollarini ta'minlashdir. Amerika kompaniyasi uchun joriy rentabellikka e'tibor qaratgan
holda tanlangan taktik maqsadlarga muvofiq, qisqa muddatda daromadni oshirish uchun barcha
turdagi resurslarni taqsimlash va qayta taqsimlash nuqtai nazaridan boshqaruv tizimlarining
maksimal moslashuvchanligiga e'tibor qaratish odatiy holdir.
Yaponiya kompaniyalarida rejalashtirish texnik va texnologik innovatsiyalarga
qaratilgan. Tarixiy jihatdan Yaponiya Evropa va Amerikaning ilg'or texnologiyalari va
texnologiyalarini faol o'zlashtirgan korporatsiyalar ko'tarildi va gullab-yashnadi. Innovatsiyalar
yapon biznesining shiori boʻlib, u oʻnlab yillar davomida yaponlarning boshqa mamlakatlardan
qoloqlikni yengib oʻtishga intilishidan kelib chiqqan va pirovardida Yaponiya iqtisodiyotini
yetakchi oʻringa koʻtarishga hissa qoʻshgan. Shu sababli, hozir ham kompaniyalar foydasining
katta qismi tadqiqotga, yangi mahsulotlarni ishlab chiqishga, xodimlarni to'liq va har tomonlama
o'qitishga yo'naltiriladi, ularning aksariyati muhandislik ixtisosligiga ega. Bu, shuningdek,
Amerika firmalaridan muhim farqi bo'lib, unda xodimlarning aksariyati iqtisodiy yoki yuridik
ma'lumotga ega va ishlab chiqarish jarayonlarini juda yaxshi tushunadi.
XULOSA
Strategiya korxonaning muvaffaqqiyatini ta’minlash uchun rahbariyat foydalanadigan
tadbir choralar majmuasidan iboratdir. Imkoniyat va xavf xatarlar nafaqat kompaniya vaziyatini
balki harakat yo’nalishini ham ko’rsatadi .
6)Firma faoliyati yo‘nalishlarini belgilash omillari. Kompaniya missiyasi, strategik ko‘ra bilish, faoliyat yo‘nalishini tanlash o‘rtasidagi bog‘liqlik. Faoliyat yo‘nalishini belgilash usullari: umumiy, batafsil. Ixtisoslashgan va diversiyalangan firmalar faoliyati doiralari. Missiyani vazifalarga aylantirish. Hal qiluvchi natijalar va ularning turlari. Reja ko‘rsatkichlariga qo‘yiladigan talablar. Strategik boshqarish tamoyillari. Strategiyani ishlab chiqish uslubi: maqsadlarga qanday erishish mumkin? Raqobatchilarni qanday yengish mumkin? Firma mavqeini qanday mustahkamlash mumkin? kabi savollarning javoblari. “Qiyin, ammo bajarish mumkin” mezoni strategiyani ishlab chiqish piramidasi. Tashkil etish strategiyasi. Strategiyaning tashkiliy darajalari. Korporativ strategiya. Ishbop strategiya. Funksional strategiya. Amaliy strategiya. Strategiya turlarining o‘zaro bog‘liqligi. Strategiyani belgilovchi omillar: ahloq-odob meyorlari, jamiyat manfaatlari, ijtimoiy manfaatlar. Jamiyat talablari, tartibga soluvchi meyorlar, aksionerlar va umumiy jamiyat manfaatlari. Kompaniyaning fuqorolik manfaatlari mavqei. Tarmoqning jozibadorligi va raqobat darajasi. Kompaniya yaxshi bajara oladigan ishlar. Menejerlarning biznes falsafasi. Strategiya va a'naviyat. Kompaniya ta'minotchilar oldidagi burchi. ”Yaxshi fuqoro” tushunchasi. Strategiyani ishlab chiqishga yondoshuv turlari. Bosh strategik yondoshuv. Vakolatlarni boshqalarga o‘tkazish. Birgalikda kolloboratsion yondoshuv.
Tashabbuskor yondoshuv. Strategiya yaratishda missiya, maqsadlar, strategiyalar birligi: G‘olib strategiya mezonlari. Muvofiq kelish darajasi. Raqobat kurashda ustunlik. Ishlarning jadallashuvi. Strategik menejmentni jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida ishlab chiqish.
7)Agar rorxona yoki kompaniya o’z raqiblarining xatti xarakatlarini kuzatib bormasa u ko’zini bog’lab olib raqobatlashmoqchi bo’lgan xisoblanadi. Xuddi shaxmatdagidek raqobat kurashida xam raqibining keyingi yurishini oldindan ko’ra bilish bebaho axamiyatga egadir. Agar raqibining keyingi qadamini bilmasa, kompaniya Galaba qozonolmaydi. Bu boradagi raqobat kurashi quyidagi yo’nalishlarda olib boriladi21:
1-Raqiblar strategiyasini aniqlash. Buning uchun raqib kompaniya faoliyatining asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlari, uning bozordagi mavqei, strategik maqsadlari raqobat strategiyasi o’rganiladi.
2-Kelajakda tarmoqning yetakchisi bo’lishi y’ki yetakchi bo’lgan Korxonalarni aniqlash. Buning uchun xar bir korxonaning potentsial imkoniyatlarini o’rganib ularning ichidan boshqalardan o’zib ketish y’ki o’zib bo’lgan korxonalar belgilanadi. Kelajakda qaysi korxonalar o’z mavqeini yo’qotadi , qaysi biri yetakchi bo’lishi mumkinligini to’g’ri belgilash korxonaning strategiyasini tuzishda muxim axamiyat kasb etadi.
3-Raqiblarning keyingi qadamini oldindan ko’ra bilish. Agressiv raqib odatda qandaydir yangi strategik qadam qo’yadi. O’zining bozordagi mavqeidan qanoatlanadigan korxonalar esa amaldagi strategiyasini saqlab turadi. Omadsiz korxonalarning axvoli shu qadar yomon bo’ladi-ki, ular yaxshi o’ylanmagan bo’lsa xam xujumga o’tishga majbur bo’ladilar.
Raqibning keyingi qadamini oldindan aytib berish uchun o’sha kompaniyadagi vaziyatni raxbariyatning kayfiyatini, ularning fikrlash tarzini bilish lozim. Raqib xaqida axborot yig’ishga qaratilgan razvedka faoliyati uning xarakatlarini oldindan bilish va samarali qarshi choralar ko’rish imkonini beradi.
Muvaffaqiyatning asosiy omillari (MAO) - muayyan tarmoqdagi moliyaviy va raqobatli muvaffaqiyatning asosiy belgilovchi omillaridir. Ularni aniqlash - strategiya ishlab chiqishning asosiy yo’nalishlaridan biridir. Ular strategiyani ishlab chiqishda hal qiluvchi rol o’ynashi mumkin, biroq ular turli tarmoqlarda turlicha bo’ladi. Odatda bir tarmoqqa shunga o’xshash uch-to’rtta omil xarakterli bo’lib, ularning bir‑ikkitasi eng muhimi bo’lib, tahlilning vazifasi ularni aniqlashdan iborat bo’ladi.
Quyida MAOning turlari va ularning tarkibiy qismlari sanab o’tilgan22:
1. Texnologiyaga bog’liq omillar:
- ilmiy tadqiqotlarning saviyasi;
- ishlab chiqarish jarayonlarida innovatsiyalarga qodirlik;
- mahsulotda innovatsiyalarga qodirlik;
- mazkur texnologiyada ekspertlarning roli.
2. Ishlab chiqarish bilan bog’liq omillar:
- kam xarajatli ishlab chiqarishning samaradorligi (ishlab chiqarish ko’lamidan tejash, to’plangan tajriba samarasi);
- ishlab chiqarish sifati;
- yuqori fond qaytimi;
- ishlab chiqarish xarajatlarning kam bo’lishi, kafolatlanadigan xolda joylashtirilishi;
- tegishli malakali ishchi kuchi bilan ta’minlash,
- yuqori mexnat unumdorligi (ayniqsa ko’p mehnat talab qiladigan sohalarda);
- arzon loyixalashtirish va texnik ta’minot;
- ishlab chiqarishning model va o’lchamlarning o’zgarishiga moslashuvchanligi.
3. Taqsimlash bilan bog’liq omillar:
- distribyutorlar/dilerlarning qudratli tarmog’i;
- chakana savdodan tushadigan daromadlar extimoli;
- kompaniyaning o’z tarmog’i;
- tez yetkazib berish.
4.Marketing bilan bog’liq omillar:
- savdoning yaxshi sinalgan, tekshirilgan usuli;
- qulay, arzon servis va texnik xizmat ko’rsatish;
- xarid talablarini aniq qondirilishi;
- tovarlar diapazonining kengligi;
- tijorat san’ati;
- jozibali dizayn va upakovka ;
- xaridorlar uchun kafolatlar.
5. Malakaga bog’liq omillar:
- noyob istedodlar;
- sifatni nazorat qilish «nou-xau»si;
- loyixalash sohasidagi ekspertlar;
- texnologiya sohasidagi ekspertlar;
- aniq va sodda reklama qilish qobiliyati;
- ITTKI bosqichida ishlab chiqarish natijasida yangi mahsulotlarni xosil qilish va ularni tez bozorga olib chiqa olish.
6. Tashkilotning imkoniyatlariga bog’liq omillar:
- oliy darajadagi axborot tizimlari;
- o’zgarib turgan bozor sharoitlariga tez moslasha olish qobiliyati;
- boshqaruv maxorati va boshqaruv sohasidagi «nou-xau»larning mavjudligi.
8)Strategik rejalashtirishning ushbu modelini qurish quyidagi asosiy metodologik tamoyillarga asoslanadi:
1. Kompaniyani rivojlantirish strategiyasini shakllantirish jarayoni boshqariladigan, ongli fikrlash jarayoni bo'lishi kerak. Kompaniyaning rivojlanish strategiyasini shakllantirish jarayoni top-menejer tomonidan boshqarilishi kerak.
Strategik rejani shakllantirish modeli juda sodda va informatsion bo'lishi kerak.
Har qanday kompaniyani rivojlantirish strategiyasi o'ziga xosdir va ijodiy dizayn natijasi sifatida qabul qilinadi. Ikkinchisi, strategiya ma'lum bir kompaniyaning kontseptual, o'ziga xos maqsadlarini, uning rivojlanish xususiyatlarini o'z ichiga olishi va ma'lum bir shablon bo'yicha shakllanmasligi kerakligini anglatadi.
Strategiyani shakllantirish jarayoni faqat muqobil strategiyalar to'liq tavsifga ega bo'lganda va eng yaxshisini yakuniy tanlashda yakunlanishi kerak.
Har qanday kompaniyaning rivojlanish strategiyasi uni amalga oshirishning aniq mexanizmini ishlab chiqishni ta'minlashi kerak.
Bundan tashqari, strategiyani baholash tizimini shakllantirishga juda qiziqarli yondashuv taklif qilindi:
Muvofiqlik: korxonani rivojlantirish strategiyasida qarama-qarshi maqsadlar va dasturlar bo'lmasligi kerak.
Muvofiqlik: strategiya tashqi muhitga va unda sodir bo'layotgan o'zgarishlarga moslashtirilgan javobni ta'minlashi kerak.
Foyda: Strategiya tanlangan faoliyat sohasida ijodkorlik va raqobatdosh ustunlikni saqlab qolish imkoniyatlarini ta'minlashi kerak.
Mumkin: strategiya mavjud resurslarni ortiqcha sarflamasligi va hal qilib bo'lmaydigan muammolarga olib kelmasligi kerak.
Korxonani rivojlantirish strategiyasi korxonada amalga oshiriladigan strategik rejalashtirish jarayonini amalga oshirish jarayonida ishlab chiqiladi. Mohiyatan, bu strategik rejalashtirish ishining yakuniy bosqichidir.
Umuman olganda, rivojlanish strategiyasi kontseptsiyasi korxonaning ixtisoslashgan jamoasi strategik faoliyatining ikki bosqichi bilan birga keladi:
Strategik rejalashtirish ishlari - korxonaning asosiy strategiyasidan funktsional strategiyalar va individual loyihalargacha bo'lgan strategiyalar majmuasini ishlab chiqish;
Strategik menejment bo'yicha ishlaydi - ma'lum bir strategiyani o'z vaqtida amalga oshirish, strategiyani yangi sharoitlarni hisobga olgan holda tuzatish.
Korxona strategiyasi - bu belgilangan vazifalarni tejamkorlik bilan hal qilish va raqobatbardoshlikni qo'llab-quvvatlash uchun korxonaning resurs, ilmiy, texnik va ishlab chiqarish salohiyatidan foydalanishning ustuvor yo'nalishlari, shakllari, usullari, vositalari, qoidalari, usullarining vaqtga mo'ljallangan tizimi. afzallik.
Strategiyaning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
1. Strategiyalash jarayoni hech qanday darhol harakat bilan tugamaydi. Korxonalar mavqeini oshirish va mustahkamlashni ta'minlaydigan umumiy yo'nalishlar belgilanmoqda.
2. Strategik qidiruv usulidan foydalangan holda strategik loyihalarni ishlab chiqishda foydalanish kerak. Qidiruvda strategiyaning roli e'tiborni muayyan sohalar va imkoniyatlarga qaratishga yordam beradi; strategiyaga mos kelmaydigan barcha boshqa imkoniyatlardan voz keching.
3. Strategiyani shakllantirish jarayonida aniq tadbirlarni ishlab chiqishda ochiladigan barcha imkoniyatlarni oldindan ko'rish mumkin emas. Shuning uchun har xil alternativalar haqida umumlashtirilgan, to'liq bo'lmagan ma'lumotlardan foydalanish kerak. Shu bilan birga, taxminlar, farazlar, sezgilarni e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi.
Shunday qilib, strategik rejalashtirish rivojlanish maqsadlarini belgilash, strategik pozitsiyalarni tahlil qilish asosida strategiyani shakllantirish, ichki va tashqi omillar va raqobatdosh ustunliklarga erishish va rivojlantirishga olib kelishi mumkin bo'lgan harakatlar
|
