International Conference on Innovation in Applied Sciences, Education and
Humanities
Hosted from Barcelona, Spain
https://conferencea.org May 31
st
2022
12
MА’LUMOTLARNI INTELLEKTUAL TAHLILI VA UNING
SOHALAR BO’YICHA QO’LLANILISHI: TURLI
GAZLARDAN HIMOYALANISH TIZIMI
Xatamov Ilhom Xalil o’g’li
Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi
Toshkent Axborot Texnologiyalari
Universiteti
Kompyuter injiniringi fakulteti magistranti
Mа’lumotlarni intellektual tahlili (MIT) masalalarini yechish uchun mo‘ljallangan dasturiy
ta’minotlarning tarixi qisqa, lekin shu qisqa davr mobaynida ko‘pgina ishlar nashr qilingan.
MIT atamasining o‘zi o‘tgan asr 90-yillari o‘rtalarida paydo bo‘ldi.
Dastlab yaratilgan MIT dasturlarga DOS yoki UNIX tizimida ishlovchi, ma’lumotlarni matn
fayldan o‘qib, S4.5 algoritmi bo‘yicha klassifikatsiya masalasini yechadigan
dasturni keltirish
mumkin.
Hozirgi kunga kelib, MIT masalalarini yechish uchun barcha dasturiy ta’minotlar quyidagicha
umumiy masalalarga ega:
mа’lumotlarni dastlabki ko‘rib chiqish uchun statistik tahlil vositalari;
ma’lumotlarni vizualizatsiya qilish uchun turli metodlar (Gistogrammalar,
diagrammalar,
parallel koordinatalar sistemasi, grafiklarni taqsimlash va boshqalar);
ma’lumotlarga ishlov berish uchun standart komponentlar (ma’lumotlar bazasi bilan ulanish
va unga turli xil so‘rovlar berish, diskretlash
va tartiblash funksiyalari, qism, to‘plamlarni
tanlash va boshqalar);
ma’lumotlarni o‘quv tanlanmalarsiz tahlili metodlari (asosiy komponentli tahlil,
turli
klasterizatsiya algoritmlari, assotsiativ qoidalarni chiqarish, qism, guruhlar tahlili metodlari va
boshqalar);
ma’lumotlarni o‘quv tanlanmali tahlili metodlari (klassifikatsiya qoidalari va daraxtlar, tayanch
vektorlar tizimi, navi Bayes klassifikatorlari va boshqalar);
boshqariladigan va boshqarilmaydigan tahlil asosida ishlangan ma’lumotlarni bashoratlash
modellari;
modelni qandaydir standart formatda saqlash (masalan, PMML formati);
olingan natijalar bo‘yicha turli xil hisobotlarni chiqarish.
Ma'lumotlarni tahlil qilish uchun asos modellashtirishdir. Modellashtirish
atrofimizdagi
dunyoni o'rganishning universal usuli hisoblanadi. Bu bog'liqliklar kashf beradi, yuklash bilim,
bashorat qilish, boshqarish va boshqa ko'plab muammolarni hal qilishda muhim ahamiyat kasb
etadi.
Boshqa vazifalarni ham amalga oshirishda ma’lumotlarni modellashtirish orqali intellectual
tahlil qilish yuqori samaradorlik va aniqlik kafolati sifatida maydonga chiqishi kuzatilmoqda.
Tizim tushunchasi modellar va modellashtirish asosiy kontseptsiya bilan chambarchas bog'liq.
1
Tizim markaziy tushunchadir chunki tizimlar nazariyasi va tizimlarni tahlil qilish intellektual
tahlilning o’zagini tashkil etadi. Tizim odatda obyektlar to'plami sifatida tushuniladi, tasodifiy
tabiatning tarkibiy qismlari yoki elementlari muayyan kontekstda ba'zi yaxlitlik. Har bir tizim
1
A. Sheikhtaheri, F. Sadoughi, Z. Hashemi Dehaghi
