|
GEOGRAFIYA FANIDAN
O‘QUV DASTURI
(6-SINF)
UQTIRISH XATI
Tabiiyot va geografiya fanini hozirgi zamon talablari asosida o‘qitishda insoniyat uchun muhim ahamiyat kasb etadigan zamonaviy axborot-kommunikatsion texnologiyalarining rivojlanishi, ularning ishlab chiqarish sohalarida va kundalik hayotda tutgan o‘rni, fan-texnika taraqqiyoti bilan bog‘lashga olib keladigan geografiyaning tadqiqot yutuqlarini ko‘rsatish. Ishlab chiqarish, moddiy ishlab chiqarish - jamiyatning yashashi va taraqqiy etishi uchun zarur boʻlgan moddiy boyliklar (turli iqti-sodiy mahsulotlar)ni yaratish jarayo-ni; ishlab chiqarish omillarini isteʼ-mol va investitsiyalar uchun moʻljallangan tovarlar va xizmatlarga aylantirish. I.ch.
Tabiiyot va geografiya ta’limida o‘rganiladigan tabiiy va ijtimoiy hodisalar va tushunchalar, qonuniyatlarni o‘quvchilarga tushunarli holda umumiy o‘rta ta’lim maktablari darsliklarida sodda va aniq bayon etish, bunda asosiy e’tiborni o‘quvchilarning yosh psixologik xususiyatlarini va o‘quvchilarning bilim olish va o‘quv materialini tushunish hamda puxta va mukammal o‘zlashtirish imkoniyatiga e’tibor qaratishdan iborat.
Umumiy o‘rta ta’limda tabiiyot va geografiya o‘quv fanini o‘qitishning asosiy maqsadi - o‘quvchilarda tayanch hamda tabiiyot va geografiya o‘quv faniga oid umumiy kompetensiyalarni shakllantirish;
geografik obyektlar, jarayon va hodisalar, Yer yuzining tabiiy manzarasi, aholisi va uning xo’jaligi, jamiyat va tabiatning o‘zaro bog‘liqligi, tabiatdan oqilona foydalanish, Yer yuzidagi global muammolar haqida fikr-mulohaza yuritishga o‘rgatish, tabiatni qadrlash va muhofaza qilish, olgan nazariy bilimlarini amalda qo‘llash mahoratini shakllantirish;Aholi - Yer yuzida yoki uning muayyan hududi, qitʼa, mamlakat, tuman, shaharida istiqomat qiluvchi odam (inson) lar majmui. Aholini tadqiq etish bilan maxsus fan - Demografiya shugʻullanadi.aholi oʻrtasida sodir boʻlayotgan jarayonlar biologik, geografik, ijtimoiy-iqtisodiy omillar taʼsirining natijasidir.
o‘quvchilarning hayotiy tasavvurlari bilan amaliy faoliyatlarini umumlashtirib borib, geografik bilimlarni hayotga tatbiq eta olish salohiyatini shakllantirish va rivojlantirishdan iborat.
Umumiy o‘rta ta’limda tabiiyot va geografiya fanini o‘qitishning asosiy vazifalari:
o‘quvchilarda atrofimizdagi olamga, o‘z Vataniga muhabbat hissini uyg‘otish, tabiatni asrash va muhofaza qilish, nazariy bilimlarini amalda qo‘llash malakalarini shakllantirish, tabiatni kuzatish, tahlil qilish, ularda milliy va umuminsoniy qadriyatlarni tarkib toptirish hamda ijtimoiy hayot va ta’lim olishni davom ettirishlari uchun zarur bo‘lgan bilimlarni egallashi, hozirgi zamon talablari, ta’lim sohasidagi jahon andozalari va milliy rivojlanish manfaatlariga mos keladigan tafakkur va bilimlarni egallashi, shu bilan birga ulardan kundalik hayotlarida foydalana olishga o‘rgatishdan iborat.
Tabiiyot va geografiya o‘quv fanini o‘rganishda umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘rganilgan matematika, fizika, botanika, kimyo, iqtisodiy bilim asoslari fanlaridan olingan bilimlar umumlashtirilib, geografiyani o‘rganishning birinchi davri 1- va 2-sinflarda Yer, Quyosh, ob-havo, fasllar, Yer yuzasining tuzilishi, tabiatni muhofaza qilish, shahar, qishloq, ulardagi kishilar hayoti, mehnati haqida, 3-4 sinflarda tabiat, tabiat hodisalari, mamlakatimiz geografiyasi haqida boshlang‘ich ma’lumotlar beriladi. Geografiyani o‘rganishning ikkinchi davri – umumiy o‘rta ta’lim maktablari 5-9-sinflari bo‘lib, geografiya kurslarida o‘rganilgan o‘quv materiallarining akademik litsey va kasb-hunar kollejlari geografiya ta’limida takrorlanmasligi e’tiborga olingan.
Umumiy o‘rta ta’lim tizimida o‘quvchilarda fanga oid umumiy kompetensiyalar bilan birgalikda tayanch kompetensiyalar shakllantirilishi belgilab berilgan. Tabiiyot va geografiya fanlarini o‘qitish jarayonida o‘quvchilarda tayanch kompetensiyalar shakllantirilib boriladi.
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Kommunikativ kompetensiya:
A2
o‘zining mustaqil fikrini og‘zaki va yozma tarzda ifoda eta olish, o‘z fikrlarini guruhlarda ijodiy tarzda ifoda eta olish.
A2
mustaqil fikrini og‘zaki va yozma tarzda ifoda eta olish, guruhlarda liderlik qila olish, geografik atama va tayanch so‘zlarni xorijiy tilda ayta olish va yoza olish.
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
A2
turli geografik adabiyotlardan, xarita va atlaslardan samarali foydalanib, ular asosida axborotlarni tayyorlash, Internet-saytlardan geografik mazmunga ega bo‘lgan ma’lumotlarni topib, ularni tahlil qilish, kundalik ma’lumotlardan jumladan, jahon va mamlakat ichidagi yangiliklar haqidagi lavhalarning mohiyatini anglay olish, mediamadaniyatga rioya qilish.Xarita (yun. chartes - varaq yoki xat yoziladigan papirus), karta - Yer yuzasi, boshqa osmon jismlari yoki kosmik fazoning matematik aniq belgilangan, kichraytirilgan, umumlashtirilgan tasviri. Qabul qilingan shartli belgilar sistemasida ularda joylashgan obʼyektlar koʻrsatiladi (q. Geografik xaritalar, Xaritagrafiya)
A2
Internet-saytlardan geografik mazmunga ega bo‘lgan ma’lumotlar asosida jahon va mamlakat ichidagi yangiliklar haqidagi lavhalarni topish.
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
A2
ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy sohalarda, geografik manbalar bilan mustaqil tarzda ishlay olish, iqtisodiy, siyosiy, madaniy, ekologik dunyoqarash va tafakkurini mustaqil ravishda o‘stirib borish.
A2
maktabda, mahallada siyosiy, madaniy, ekologiya mavzularida bo‘ladigan tadbirlarda ishtirok etish va o‘z fikrini ayta olish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
A2
dolzarb global, regional va mahalliy muammolarni tahlil qila olish, ularning yechimiga oid ijodiy takliflarni bera olish, zamon va jamiyat talabidagi iqtisodiy, siyosiy va ekologik faollikka intilish, tabiat va jamiyatning barqaror rivojlanishi uchun shaxsiy mas’uliyatni his qila olish.
A2
dolzarb global, regional va mahalliy muammolarda o‘z fikri bilan qatnashish.
Milliy va umummadaniy kompetensiya:
A2
Vatani, oilasi, mahallasining tarixini bilish, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish.
A2
Vatani, oilasi, mahallasining tarixini bilish va bugungi kun bilan taqqoslay olish; tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini avaylab-asrash, jamiyatda o‘rnatilgan odob-axloq qoidalariga rioya qilish.
Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:
A2
statistik ko‘rsatkichlar asosida jadval, diagramma va grafiklarni tuza olish, kompyuter texnologiyalari, geografik axborot tizimlari haqidagi tasavvurga ega bo‘lish va ayta olish.Kompyuter (ing . computer - hisoblayman), EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) - oldindan berilgan dastur (programma) boʻyicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash mashinasi (EHM) bilan bir xildagi atama.
A2
fan-texnika yutuqlari muhimligini tushunib yetish va tahlil qila olish, aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy rejalarini tuza olish.
Tabiiyot va geografiya fanini mazmunidan kelib chiqqan holda o‘quvchilarda fanga oid umumiy kompetensiyalar ham shakllantiriladi.
Tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi.
Geografik obyektlar, joy nomlarini to‘g‘ri qo‘llay olish kompetensiyasi.
Globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish kompetensiyasi.
Tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kompetensiyasi.
Ushbu fanga oid umumiy kompetensiyalar o‘quv dasturlarining 5-sinfida yil oxirida va 6-9 sinflarda o‘quv yilining birinchi va ikkinchi yarim yilliklarida keltirildi. O‘quv dasturida “Hayot xavfsizligi asoslari”, “Tejamkorlik saboqlari” va “Iqtisodiy bilim asoslari” kurslarining mavzulari singdirildi. Shuningdek, o‘quv dasturida nazorat ishlari ham berildi. Mazkur nazorat ishlari mavzular kesimida joylashtirilgan.
Me’yoriy hujjatlarni yuritishda tayanch va fanga oid kompetensiyalar quyidagicha yozilishi tavsiya qilinadi:
I. TK-tayanch kompetensiyalar
TK1-kommunikativ kompetensiya;
TK2-axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi;
TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi;
TK4-ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi;
TK5-milliy va umummadaniy kompetensiya;
TK6-matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi.
II. FK-fanga oid kompetensiyalar
FK1-tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi;
FK2- geografik obyektlar, joy nomlarini to‘g‘ri qo‘llay olish kompetensiyasi;
FK3-globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish kompetensiyasi;
FK4-tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kompetensiyasi.
6-sinf
GEOGRAFIYA
(Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi)
(68 soat, haftasiga 2 soat, A2 : 102 soat haftasiga 3 soat)
O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:
Kommunikativ kompetensiya:
A2
mustaqil fikrini og‘zaki va yozma tarzda ifoda eta olish, guruhlarda ijodiy tarzda ishlay olish, geografik atama va tayanch so‘zlarni xorijiy tilda aytilishi va yozilishini bilish.
A2
materiklar va okeanlar tabiatiga doir turli manbalardan foydalanib ma’lumotlar topish.
Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:
A2
geografik adabiyotlardan samarali foydalana olish, ular asosida mavzuli axborotlarni tayyorlay olish, ommaviy axborot vositalari hamda Internet-saytlardan geografik mazmunga ega bo‘lgan ma’lumotlarni topish va ularni tahlil qila olish, media-madaniyatga rioya qilish.
A2
Internet-saytlardan geografik mazmunga ega bo‘lgan ma’lumotlarni topish va mavzularga doir qizikarli referatlar tayyorlash.
O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:
A2
bilimini mustaqil ravishda oshirib borish, o‘qib o‘rganganlarini o‘rtoqlari bilan muhokama qilish; halol va to‘g‘ri so‘z bo‘lish, o‘z xatti-harakatini nazorat qilish, do‘stona tanqidni to‘g‘ri qabul qilish, atrofidagi tabiat manzaralari va madaniy landshaftlarni estetik his etish.
A2
tabiat manzaralari va madaniy landshaftlari o‘zgartirilgan hududlarni manbalardan topa olish.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:
A2
maktab, mahallasida olib borilayotgan tadbirlarda maqsad yo‘lida faol ishtirok etish, muomala madaniyatga ega bo‘lish.
A2
Tabiatni muhofaza qilishga oid tadbirlarda o‘z fikrini dadil bayon etish.
Milliy va umummadaniy kompetensiya:
A2
umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, geografik sayohat va kashfiyotlar tarixini insoniyat tarixining ajralmas qismi sifatida anglash, o‘zgalarning milliy va etnik xususiyatlari, an’ana va marosimlarini hurmat qilish.
A2
Yer yuzining kashf etilishida o‘z hissasini qo‘shgan geograf sayohatchi va kashfiyotchilar haqida ma’lumotlar to‘plash.Mahalla - Oʻzbekistonda maʼmuriyhududiy birlik; oʻzini oʻzi boshqarishning xalqimiz anʼanalari va qadri-yatlariga xos boʻlgan usuli. M. tarixi qadim zamonlarga borib taqaladi. Tarixiy manbalarda qayd etilishicha, jez davrining yodgorligi boʻlgan Sopollitepapya 8 ta oila yashagan. Pay - biriktiruvchi toʻqimadan iborat pishiq tuzilma. Shakli va uzunligi (lenta yoki plastinka) har xil; muskullar P. yordamida suyaklarga birikadi. P.ning pishiq yoki choʻziluvchanligi, qayishqokligi u paydo boʻlgan biriktiruvchi toʻqimaga bogʻliq. P.
Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:
A2
Yer yuzi tabiati, aholisining hayoti va ishlab chiqarish faoliyatini tadqiq etishning zamonaviy usul va texnik vositalari haqida tasavvurga ega bo‘lish; aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy rejalarini tuza olish, hisob-kitob bilan ish yuritish.
A2
Globus va xaritalardan materiklar va okeanlarning joylashgan o‘rnini, geografik koordinatalarini aniqlab topish.
1-mavzu:“Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi” nimani o‘rganadi (1 soat, A2 : 1 soat)
Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasining maqsadi va vazifalari, tarkibiy tuzilishi. Yer yuzining quruqlik va okeanlarga bo‘linishi, materiklar va qit’alar, okeanlar haqida tushuncha, ularning tarkibiy qismlari. Qirg‘oq chizig‘i.
2-mavzu: Geografik xaritalar va ularning turlari. Atlaslar va globuslar. (1 soat, A2 : 2 soat)
Globus, uning yaratilish tarixi, globuslarning masshtablari. Geografik xaritalar, hududning katta-kichikligi, masshtabi, mazmuni, maqsadiga ko‘ra turlari. Geografik atlaslar va ularning turlari.
Amaliy topshiriq: Atlasdagi dunyoning tabiiy xaritasidan materik, qit’a va okeanlarni topish, ularni geografiya daftariga yozish.
1-BOB. GEOGRAFIK QOBIQ
(10 soat, A2 : 12 soat)
3-mavzu: Geografik qobiqning chegaralari, xususiyatlari. (1 soat, A2 : 1 soat)
Geografik qobiqning tavsifi, yuqori va quyi chegaralari. Ozon qatlami. Geografik qobiqning xususiyatlari, tuzilishi, tarkibiy qismlari.
4-5-mavzu: Geografik qobiqning rivojlanish bosqichlari va umumiy qonuniyatlari. (2soat, A2 : 3 soat)
Geografik qobiqning rivojlanish bosqichlari: nobiogen, biogen, antropogen bosqichlar. Geoxronologik jadval. Eralar va burmalanishlar haqida dastlabki tushuncha.
Geografik qobiqning umumiy qonuniyatlari: bir butunlik, modda va energiyaning tabiatda aylanishi, davriy yoki ritmik hodisalar, geografik zonallik va balandlik mintaqalanishi.
6-mavzu: Litosfera va Yer relyefi. (1 soat, A2 : 1 soat)
Litosfera va Yer po‘sti tushunchalari, qalinligi. Yer po‘stining kontinental (materik) va okean tiplari. Litosfera plitalari va ularning harakatlari.Harakat - borliqnint ajralmas xususiyati boʻlgan oʻzgaruvchanlikni (q. Barqarorlik va oʻzgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya. H. tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini, roʻy berayotgan hodisalarni, olamning betoʻxtov yangilanib borishini aks ettiradi. Platforma va geosinklinallar. Yer po‘stining tektonik xaritasi. Yer yuzasi relyefi, asosiy relyef shakllari, tog‘ va tekisliklar.
7-mavzu: Materik va okeanlarning paydo bo‘lishi va rivojlanishi.
(1 soat, A2 : 1 soat)
Yer va litosferaning paydo bo‘lishi. Dekart-Kant-Laplas gipotezasi. Materiklar va okean botiqlarining paydo bo‘lishi. Mobilizm. A.Vegener ta’limoti, litosfera plitalari tektonikasi gipotezasi. Litosfera plitalarining harakat mexanizmi.
8-mavzu: Gidrosfera va uning tarkibiy qismlari. Nazorat ishi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Gidrosfera. Uning tarkibiy qismlari, tavsifi, bir butunligi va tarkibiy qismlari. Quruqlik suvlari. Daryo, ko‘l, botqoqlik, muzlik va yer osti suvlari, ko‘p yillik muzloq yerlar.
9-10-mavzu: Atmosfera. Yerning iqlim mintaqalari.Mintaqa - Yer yuzasining tabiiy geografik kenglik zonalligining eng yuqori bosqichi. Yer pusti yoki geografik qobiqning biror jihatdan oʻxshash boʻlgan, kenglik boʻylab choʻzilgan nisbatan kambar qismi. M. (2 soat, A2 : 3 soat)
Atmosfera tavsifi, tarkibi, qalinligi, qatlamlari. Troposferaning o‘ziga xos jihatlari. Iqlim va iqlimni hosil qiluvchi omillar: geografik kenglik, havo massalari (ekvatorial, tropik, mo‘tadil va qutbiy), relyef, yer yuzasi holati, okean oqimlari. Iqlim xaritalari va iqlim diagrammalari.
Iqlim mintaqalari, ularning shakllanish sabablari: issiqlikning Yer yuzida notekis taqsimlanishi va havo massalarining xilma-xilligi. Asosiy va oraliq iqlim mintaqalarining xususiyatlari.
11-mavzu: Tabiat komplekslari , ularning almashinishi va zonalligi. (1 soat, A2 : 1 soat)
Tabiat komponentlari, tabiat komplekslari (landshaftlar), tabiiy va antropogen landshaftlar.Landshaft (nem. Land - yer, schaft - manzara) - 1) tipologik tabiiy komplekslarni umumlashtiruvchi tushuncha: geologik zamini, relyefi, iqlimi, tuproqlari, oʻsimlik turkumi, hayvonot dunyosi, gidrologik rejimining bir xilligi bilan ajralib turadigan va tabiiy chegaraga ega boʻlgan hudud. Kenglik va uzunlik bo‘yicha tabiat komplekslarining almashinishi. Tog‘ va okeanlarda tabiat komplekslarining almashinishi.
12-mavzu: Yer yuzi aholisi, irqlar. (1 soat, A2 : 1 soat)
Yer yuzi aholisi, irqlar. Aholining joylanish xususiyatlari, tabiat bilan aloqadorligi, antropogen landshaftlar.
2-BOB. DUNYO OKEANI
(5 soat, A2 : 8 soat)
13-mavzu: Dunyo okeani va uning qismlari. (1 soat, A2 : 2 soat)
Dunyo okeani, uni o‘rganish tarixi va qismlari. Buyuk geografik kashfiyotlar davri. Mashhur dengizchilar kashfiyoti. Dunyo okeani va uning qismlari haqidagi fikrlar. Uchta - Tinch, Atlantika, Hind okeanlari; to‘rtta - Tinch, Atlantika, Hind, Shimoliy Muz okeanlari; beshta - Tinch, Atlantika, Hind, Shimoliy Muz, Janubiy okeanlar. Dunyo okeanida 67 ta dengiz mavjudligi.
14-mavzu: Dunyo okeani tubining geologik tuzilishi va relyefi. (1 soat, A2 : 1 soat)
Dunyo okeani tubining geologik tuzilishi, okean tubi relyefi. Materik sayozligi (shelf), materik yonbag‘ri (batial), okean tubi (abissal), cho‘kmalar.
15-mavzu: Okean suvining xususiyatlari. (1 soat, A2 : 2 soat)
Okean suvlarining harorati, sho‘rligi va oqimlari.Suv, vodorod oksid, H2O - vodorod (11,19%) va kislorod (88,81%)dan iborat eng sodda kimyoviy birikma. S. rangsiz, hidsiz suyuqlik (qalin qatlamda zangori rangli). Mol. m. 18,0160. Yerning geologik tuzilishi tarixi va unda xayotning paydo boʻlishi, fizik va kimyoviy muhit, iqlim va obxavoning shakllanishida S. Okean suvining harorati. Haroratning kenglik va chuqurlik bo‘yicha o‘zgarishi. Okean suvlarining sho‘rligi, o‘rtacha sho‘rligi, eng sho‘r va chuchuk dengizlar. Eng sho‘r mintaqalar. Okean oqimlari. Sovuq va iliq oqimlar. Qalqish, to‘lqinlar.
16-mavzu: Dunyo okeanining atmosfera va quruqlikka ta’siri. (1 soat, A2 : 1 soat)
Dunyo okeani issiqlik “akkumulatori”, “okean – atmosfera – quruqlik – okean” tizimi va uning tahlili. Dengiz va kontinental havo massalarining “okean-quruqlik” tizimidagi holati. Musson oqimlari, passat oqimlari, oqimlarning hosil bo‘lishida shamollar va Koriolis kuchining o‘rni. Oqimlarning materiklar tabiatiga ta’siri.
17-mavzu: Okean boyliklari, ulardan foydalanish va muhofaza qilish.
Nazorat ishi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Dunyo okeanining boyliklari va ulardan foydalanish. Okeanning biologik, kimyoviy, ma’danli va yoqilg‘i-energetika resurslari, ularning tarqalishi va foydalanish. Dengiz transporti, yirik portlar va shaharlar. Dengiz turizmi. Dunyo okeanining ifloslanishi, uni muhofaza qilish.
Amaliy topshiriq: Yozuvsiz xaritaga Dunyo okeani qismlarini, oqimlarini tushirish. Atlasdagi xaritalar yordamida okean suvining harorati, sho‘rligi, muzlash xususiyatlarini tavsiflash.
3-BOB. MATERIKLAR VA OKEANLAR TABIATI.
(51 soat, A2 : 79 soat)
Afrika materigi
18-mavzu: Afrika materigining geografik o‘rni, o‘rganilish tarixi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Asosiy xususiyatlari, geografik o‘rni, chekka nuqtalari, tabiatini o‘rganish tarixi. Afrika qadimgi sivilizatsiya markazi. Ibn Battuta, B. Dias, Vasko da Gama, D. Livingston, G.M. Stenli, V.Yunker, N.I. Vavilov tadqiqotlari va sayohat yo‘nalishlari.
19-mavzu: Geologik tuzilishi, relyefi va foydali qazilmalari. (1 soat, A2 : 2 soat)
Geologik tuzilishi, platforma va quruqlik yuzasidagi eng yirik yer yorig‘i. Relyefi. “Past” va “Baland” Afrika. Foydali qazilmalarning tog‘ jinslari va tektonik tuzilmalar bilan bog‘liqligi.
20-mavzu: Materik iqlimining xususiyatlari. (1 soat, A2 : 2 soat)
Iqlimi: tarkib topishi va xususiyatlari. Iqlimining tarkib topishi. Iqlim hosil qiluvchi omillar. Iqlim xususiyatlari. Eng issiq materik.
21-mavzu: Afrikaning iqlim mintaqalari. (1 soat, A2 : 1 soat)
Iqlim mintaqalari. Iqlim mintaqalarining geografik joylashish qonuniyatlari. Asosiy va oraliq iqlim mintaqalari; bitta ekvatorial va ikkitadan subekvatorial, tropik, subtropik iqlim mintaqalarining mavjudligi.
22-mavzu: Ichki suvlari. Nazorat ishi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Ichki suvlari. Daryo va ko‘llari. Nil, Kongo, Niger, Zambezi, Senegal, Oranj daryolari. Afrika ko‘llari: Viktoriya, Tanganika, Nyasa, Chad. Ichki suvlarining havzalar bo‘yicha taqsimoti: Atlantika, Hind va berk havza suvlari.Berk havza - suvi okean va dengizlarga oqib chiqmaydigan daryo yoki kul havzalari (q. Berk oʻlka).
23-mavzu: Ekvatorial o‘rmonlar va savannalar. (1 soat, A2 : 2 soat)
Ekvatorial o‘rmonlar va savannalar tabiati. Tabiat zonalarining geografik tarqalishi, xususiyatlari, tuproq, o‘simlik va hayvonot olami.
24-mavzu: Tropik cho‘llar va subtropiklar. (1 soat, A2 : 1 soat)
Tropik cho‘llar va subtropiklar tabiati. Tabiat zonalarining geografik tarqalishi, xususiyatlari, tuproq, o‘simlik va hayvonot olami.
25-mavzu: Tabiiy geografik o‘lkalari. (1 soat, A2 : 1soat)
Afrikaning tabiiy sharoitiga ko‘ra tabiiy geografik o‘lkalarga bo‘linishi. Shimoliy, Markaziy, Sharqiy va Janubiy Afrika. O‘lkalar tabiati va ularning o‘ziga xosligi.
26-mavzu: Materik aholisi va uning tabiatga ta’siri. (1 soat, A2 : 1soat)
Aholisi soni, irqlari, joylashishi. Tabiatiga insonning ta’siri, antropogen landshaftlar, ekologik muammolari, tabiatini muhofaza qilish. Milliy bog‘lari, qo‘riqxonalari.
Amaliy topshiriq:
1. Yozuvsiz xaritaga materikning iqlim va tabiat zonalari xaritasini tushirish.
2. Tabiat zonalaridagi o‘simlik va hayvon turlariga oid jadvalni atlasdagi xaritadan foydalanib to‘ldirish.
27-mavzu: Atlantika okeani.Janubiy Afrika Respublikasi (Janubiy Afrika, JAR) poytaxti - Pretoriya (administrative), Keyptaun (legislative), Blumfonteyn (judiciary) shahri. BMT aʼzosi Atlantika okeani hajmi boʻyicha ikkinchi (Tinch okeanidan keyin) okeandir. Yevropa va Afrikani Amerika qitʼasidan ajratib turadi. Sathi - 106.2 million km², oʻrtacha chuqurligi - 3314 m, eng chuqur nuqtasi - Puerto Riko Botigʻi (9219 m). (1 soat, A2 : 2 soat)
Asosiy xususiyatlari, geografik o‘rni, o‘rganish tarixi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, okean tubi relyefi, suvining harorati va sho‘rligi, oqimlari, organik dunyosi, iqlim mintaqalari, insonning xo‘jalik faoliyati, ekologik muammolari va tabiatini muhofaza qilish.
28-mavzu: Hind okeani. (1 soat, A2 : 2 soat)
Asosiy xususiyatlari, geografik o‘rni, o‘rganish tarixi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, okean tubi relyefi, suvining harorati va sho‘rligi, oqimlari, organik dunyosi, iqlim mintaqalari, insonning xo‘jalik faoliyati, ekologik muammolari va tabiatini muhofaza qilish.
Avstraliya va Okeaniya
29-mavzu: Avstraliyaning geografik o‘rni, o‘rganilish tarixi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari va relyefi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Avstraliyaning asosiy xususiyatlari, geografik o‘rni, o‘rganlishi tarixi, materikning paydo bo‘lishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari. Relyefi, tog‘ va tekisliklari, eng baland va past joylari.
30-mavzu: Iqlimi, ichki suvlari va tabiat zonalari. (1 soat, A2 : 2 soat)
Iqlimi, ichki suvlari, tabiat zonalari. Iqlimi, iqlim hosil qiluvchi omillar, iqlim mintaqalari. Ichki suvlari, yer usti va yer osti suvlari. Tabiat zonalari, tabiiy geografik o‘lkalari.
31-mavzu: Materik aholisi va uning tabiatga ta’siri. (1 soat, A2 : 2 soat)
Avstraliya aholisi va uning hududiy tarqalishi. Aholisi soni, irqlari, aborigenlar, joylashishi. Tabiatiga insonning ta’siri, antropogen landshaftlar, ekologik muammolari, tabiatini muhofaza qilish.
Amaliy topshiriq: Yozuvsiz xaritaga Avstraliyaning tabiiy, iqlim, tabiat zonalari xaritalarini tushirish, o‘simlik va hayvonlarning tabiat zonalari bo‘yicha tarqalishini aks ettiradigan jadval tuzish.
32-mavzu: Takrorlash. Nazorat ishi. (1 soat, A2 : 1 soat)
O‘quv yilining birinchi yarmidagi mavzular yuzasidan takrorlash darsi.
O‘quvchilarda shakllangan fanga oid umumiy kompetensiyalar:
Tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:
A2
tabiatdagi modda va energiya almashinuvi, davriylik, tabiat komplekslarining bir butunligi, geografik zonallik va balandlik mintaqalanishi kabi qonuniyatlarni, tabiatda doimo o‘zgarish va rivojlanish jarayonlari ro‘y berishini; tektonik tuzilish va jarayonlarining Yer yuzasi tabiatining xilma-xilligiga ta’sirini; iqlim mintaqalarining o‘zaro farqini va ularni vujudga keltiradigan omillarni; tabiat zonalari, balandik mintaqalarining vujudga kelish sabablarni kuzatadi, tushunadi va tushuntira oladi. Yer yuzida aholining tarqalishi, irqlarning vujudga kelishiga tabiiy omillarning ta’sirini, tabiiy landshaftlar antropogen landshaftlarga aylanib borish jarayonini kuzatadi va tushunadi.
A2
dunyo okeani tubining relyefi tektonik tuzilish bilan bog‘liqligini; Yer yuzasida relyef, foydali qazilmalar va geologik tuzilish orasidagi o‘zaro bog‘liqlik mavjudligi tushunadi va misollar bilan izohlay oladi.
Geografik obyektlar, joy nomlarini to‘g‘ri qo‘llay olish kompetensiyasi:
A2
materiklar, qit’alar, okeanlar, litosfera plitalari, iqlim mintaqalari, tabiat zonalari, orol, yarimorollar, dengizlar, daryolar, ko‘llarning nomlarini, Afrika va Avstraliya materigiga tegishli geografik obyektlarni, atrofidagi suv havzalari va oqimlar, yirik relyef shakllari (tog‘ va tekisliklari), qo‘riqxonalar va milliy bog‘lar nomlarini to‘g‘ri qo‘llay oladi.
A2
materiklardagi ayrim joy nomlarini toponimini ayta oladi.
Globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish kompetensiyasi:
A2
globus va tabiiy xaritalardan foydalanib materik, qit’a va okeanlarni geografik o‘rnini aniqlaydi va ko‘rsata oladi. Xaritalardan obyektlar oralig‘idagi masofalarni (masshtab asosida), o‘quv atlasi xaritalaridan (shartli belgilar yordamida) obyektlarning mutlaq balandligi, suv havzalarining chuqurligini, obyektlarni geografik koordinatalarini aniqlay oladi, tektonik xarita orqali hududlarning seysmik faolligi, zilzila va vulqonlar, foydali qazilma konlarining joylashuvini aniqlaydi va yozuvsiz xaritaga tushira oladi, iqlim va tabiat mintaqalari xaritalarini, materiklarning tabiiy, iqlim va tabiat zonalari xaritalarini o‘qiy oladi, yozuvsiz xaritaga tushira oladi.
A2
mavzuga doir amaliy topshiriqlarni bajara oladi.
Tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kompetensiyasi:
A2
tabiat komplekslarining inson tomonidan o‘zgartirilishini, ko‘plab yovvoyi o‘simlik va hayvonlarning turlari inson xo‘jalik faoliyati tufayli muhofazaga muhtojligini; dunyo okeanining tabiiy resurslaridan oqilona foydalanish yo‘llarini, materiklardagi ekologik muammolar va tabiatni muhofaza qilish tadbirlarini tushunadi va misollar bilan izohlay oladi. Tabiatni muhofaza qilishga doir o‘tkaziladigan tadbirlarda ishtirok etadi.
A2
o‘z o‘lkasi noyob tabiat obyektlarini muhofaza qilish va tabiat boyliklaridan oqilona foydalanish tadbirlarida o‘z fikrini bayon eta oladi.
33-mavzu: Tinch okean. (1 soat, A2 : 2 soat)
Asosiy xususiyatlari, geografik o‘rni, o‘rganish tarixi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, okean tubi relyefi, suvining harorati va sho‘rligi, oqimlari, organik dunyosi, iqlim mintaqalari, insonning xo‘jalik faoliyati, ekologik muammolari va tabiatini muhofaza qilish.
34-mavzu: Okeaniya. (1 soat, A2 : 2 soat)
Okeaniyaning asosiy xususiyatlari, geografik o‘rni, Melaneziya, Mikroneziya va Polineziyaga bo‘linishi, orollarning kelib chiqishiga ko‘ra turlari, o‘rganish tarixi, geologik tuzilishi, vulqonlari, foydali qazilmalari, relyefi.
35-mavzu: Okeaniya iqlimi, tabiat zonalari va aholisi. (1 soat, A2 : 1 soat)
Iqlim mintaqalari, o‘simlik va hayvonot dunyosi. Aholisi va uning yashash tarzi.
Antarktida materigi
36-mavzu: Geografik o‘rni, o‘rganilish tarixi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari va relyefi. (1 soat, A2 : 1soat)
Antarktidaning asosiy xususiyatlari, geografik o‘rni. Antarktida va Antarktika atamalari, ularning farqlari, o‘rganilish tarixi, materikning paydo bo‘lishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari. Muz osti relyefi.
37-mavzu: Iqlimi va tabiat komplekslari. (1 soat, A2 : 2 soat)
Iqlimi, organik dunyosi. Antarktida iqlimi, “Shamollar oqimi”, sayyoramizning “sovuqlik qutbi”. Muz qoplami. “Antarktida vohalari”. Organik dunyosi. Antarktida - pingvinlar vatani. Materikka tutash dengizlardagi organizmlar. Ekologik muammolari.
Amaliy topshiriq:
1. Atlasdan foydalanib, qoplama muzliklar qalinligini va iqlim xaritasini yozuvsiz xaritalarga tushirish.
2. Mavzularga tegishli atama, tayanch tushuncha va nomlarni geografiya lug‘at daftariga yozish;
3. Antarktidada yashovchi hayvonlarni geografiya daftariga yozish.
Janubiy Amerika materigi
38-mavzu: Geografik o‘rni, o‘rganilish tarixi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, relyefi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Materikning asosiy xususiyatlari, geografik o‘rni, Amerikaning kashf etilishi, o‘rganilish tarixi (A.Gumboldt sayohatlari). Materikning paydo bo‘lishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, relyefi: tog‘lar va tekisliklar, ularning geografik tarqalishi.
39-mavzu: Iqlimi va ichki suvlari. (1 soat, A2 : 2 soat)
Iqlimi va ichki suvlari. Janubiy Amerikaning iqlimi, iqlim hosil qiluvchi omillar, iqlim mintaqalari, havo harorati, yog‘in-sochinlar. Ichki suvlari, yer usti va yer osti suvlari. Asosiy daryolari: Amazonka, Parana, Orinoko va ko‘llari: Marakaybo, Titikaka.
40-mavzu: Janubiy Amerika tabiat zonalari va balandlik mintaqalari.Shimoliy Amerika - Yerning gʻarbiy yarimsharida joylashgan qitʼa. Janubiy amerika - Gʻarbiy yarim sharqning jan. qismidagi materik, Amerika qitʼasining jan. yarmi. Sharqdan Atlantika okeani, gʻarbdan Tinch okean oʻrab turadi. (1 soat, A2 : 1 soat)
Tekislikdagi tabiat zonalarining va And tog‘larining o‘simlik va hayvonot olami.
41-mavzu: Tabiiy geografik o‘lkalari. Nazorat ishi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Tabiiy geografik o‘lkalari. Relyefiga ko‘ra tabiiy geografik o‘lkalarga bo‘linishi: tog‘li g‘arb va tekislikli sharq.
42-mavzu: Janubiy Amerika aholisi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Aholisi, soni, joylashishi, irqlari, metislar, mulatlar, sambolar. Tabiatiga insonning ta’siri, antropogen landshaftlar, ekologik muammolari, tabiatini muhofaza qilish. Milliy bog‘ va qo‘riqxonalari.
Amaliy topshiriq:
1. Yozuvsiz xaritaga Janubiy Amerikaning asosiy relyef shakllari va foydali qazilmalarini tushirish.
2. Yozuvsiz xaritaga materikning iqlim va tabiat zonalari xaritasini tushirish.
Shimoliy Amerika materigi
43-mavzu: Geografik o‘rni, o‘rganilish tarixi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, relyefi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Materikning asosiy xususiyatlari, geografik o‘rni, o‘rganilish tarixi (vikinglar, Kabot, Gudzon sayohatlari). Materikning paydo bo‘lishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, relyefi: tog‘lar va tekisliklar, ularning geografik tarqalishi.
44-mavzu: Shimoliy Amerika iqlimi va ichki suvlari. (1soat, A2 : 2 soat)
Iqlimi, iqlim hosil qiluvchi omillar, iqlim mintaqalari, havo harorati, yog‘in-sochinlar. Ichki suvlari. Daryolarning okean havzalariga tegishliligi. Missisipi, Makkenzi daryolari. Buyuk ko‘llar tizimi va boshqa yirik ko‘llar. Niagara sharsharasi.
45-mavzu: Shimoliy Amerika tabiat zonalari va balandlik mintaqalari. (1 soat, A2 : 1 soat)
Tabiat zonalari va balandlik mintaqalari. Tabiat zonalarining va Kordilera tog‘larining o‘simlik va hayvonot olami.
46-mavzu: Shimoliy Amerika tabiiy geografik o‘lkalari. (1 soat, A2 : 1 soat)
Tabiiy geografik o‘lkalari. Tabiiy geografik o‘lkalarni ajratishga asos bo‘lgan sabablar (omillar). Sharq - tekislik o‘lkasi va g‘arb tog‘li o‘lka, ularning tabiati.
47-mavzu: Shimoliy Amerika aholisi. (1 soat, A2 : 1 soat)
Aholisi, soni, joylashishi, irqlari, materikka yevropaliklar va Afrikadan qullarning kelishi. Metis va mulatlar. Tabiatiga insonning ta’siri, antropogen landshaftlar, ekologik muammolari, tabiatini muhofaza qilish. Milliy bog‘ va qo‘riqxonalari.
Amaliy topshiriq:
1. Atlasdan foydalanib, yozuvsiz xaritaga materikning relyefi, foydali qazilmalari, milliy bog‘ va qo‘riqxonalarini tushirish.
2. Iqlim mintaqalari va tabiat zonalarini yozuvsiz xaritaga tushirish.
3. O‘z tanloviga ko‘ra birorta tabiiy geografik o‘lkaga yoki tabiat zonalariga tavsif yozish.
48-mavzu: Shimoliy Muz okeani. Nazorat ishi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Asosiy xususiyatlari, geografik o‘rni, o‘rganish tarixi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, okean tubi relyefi, suvining harorati va sho‘rligi, oqimlari, organik dunyosi, iqlim mintaqalari, insonning xo‘jalik faoliyati, ekologik muammolari va tabiatini muhofaza qilish.
Yevrosiyo
49-mavzu: Yevrosiyoning geografik o‘rni, o‘rganilish tarixi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Yevrosiyoning asosiy xususiyatlari, tabiiy geografik o‘rni, chekka nuqtalari. Yevropa va Osiyo qit’alari.Yevropa (yun. Yeigore, osuriy tilida „ereb“ - gʻarb) - qitʼa, Yevrosiyo materigining gʻarbiy qismi. Maydoni 10507 ming km2; 730 ming km2 ni orollar tashkil etadi. Qitʼa Shimoliy yarim sharda joylashgan, Osiyo bilan chegarasi shartli ravishda Ural togʻlarining sharqiy etagi, Emba daryosi, Kaspiy dengizi, Kumamanich botigʻi orqali va Don daryosining quyilish joyidan oʻtkazilgan. O‘rganilish tarixi. Marko Polo, Afanasiy Nikitin, Nikolay Prjevalskiy sayohatlari.
50-mavzu: Geologik tuzilishi, foydali qazilmalari. Relyefi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Geologik tuzilish va foydali qazilmalari. Relyefi. Materikning paydo bo‘lishi, Yevrosiyoning geologik tuzilishi, platformalar va geosinklinal mintaqalar. Relyefi, tog‘lar, Alp-Himolay va Tinch okean tog‘li mintaqalar. Tekisliklar va ularning platformalarga mos kelishi. Foydali qazilmalari, yoqilg‘i va rudali qazilmalarning yirik zahiralari.
51-mavzu: Yevrosiyo iqlimi.Yevrosiyo - Yer sharidagi eng katta materik, ikki qitʼa - Yevropa va Osiyodan iborat. Yer maydoni 54,9 mln. km2, shundan 2,75 mln. km2 orollar. Materikning uzunligi (gʻarbdan sharqq) 16 ming km, eni (shimoldan janubga) 8 ming km. (1 soat, A2 : 1 soat)
Iqlimi. Materik iqlimining o‘ziga xos xususiyatlari. Iqlimini hosil qiluvchi omillar.
52-mavzu: Sovuq va mo‘tadil iqlim mintaqalari. (1 soat, A2 : 1 soat)
Iqlim mintaqalari va ularning xususiyatlari. Arktika, subarktika va mo‘tadil iqlim
53-mavzu: Issiq iqlim mintaqalari. (1 soat, A2 : 1 soat)
Issiq iqlim mintaqalari. Subtropik, tropik, subekvatorial va ekvatorial mintaqalari.
54-mavzu: Ichki suvlari. (1 soat, A2 : 2 soat)
Ichki suvlari. Ichki suvlarining tarqalishi, daryolari, ko‘llari, ko‘p yillik muzloq yerlar.
55-mavzu: Sovuq va mo‘tadil mintaqalaridagi tabiat zonalari. (1 soat, A2 : 2 soat)
Sovuq va mo‘tadil iqlim mintaqalaridagi tabiat zonalari. Arktika mintaqasining tabiat zonalari. Subarktika mintaqasining tabiat zonalari. Mo‘tadil mintaqaning tabiat zonalari.
56-mavzu: Issiq iqlim mintaqalaridagi tabiat zonalari. (1 soat, A2 : 2 soat)
Subtropik mintaqaning tabiat zonalari. Subtropik sernam musson o‘rmonlar zonasi. Subtropik chalacho‘l va cho‘l zonasi. Tropik mintaqa tabiat zonalari. Tropik savannalar zonasi. Subekvatoril mintaqaning tabiat zonalari. Subekvatorial fasliy nam o‘rmonlar zonasi. Ekvatorial mintaqaning tabiat zonalari.
57-mavzu: Balandlik mintaqalari. Nazorat ishi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Balandlik mintaqalari. Alp va Himolay tog‘lardagi balandlik mintaqalanishining o‘ziga xos jihatlari. Qor chizig‘i va uning tabiiy geografik omillarga bog‘liqligi.
58-mavzu: Yevrosiyo aholisi va siyosiy xaritasi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Aholi soni va uning hududiy tarqalishi, irqlari, xalqlari. Hududi jihatidan yirik va kichik davlatlari. Aholi soni jihatidan yetakchi davlatlari.
59-mavzu: Antropogen tabiat komplekslari. (1 soat, A2 : 1 soat)
Materik tabiatiga insonning ta’siri. Antropogen landshaftlar, ekologik muammolari, tabiatini muhofaza qilish, milliy bog‘lar va qo‘riqxonalar.
60-mavzu: Materik hududining tabiiy geografik o‘lkalarga bo‘linishi.
(1 soat, A2 : 1 soat)
Yevrosiyo hududining yirik tabiiy geografik o‘lkalarga bo‘linishi, buning mezonlari. Yevrosiyo tabiiy geografik o‘lkalarga bo‘linishining sxematik xaritasi.
61-mavzu: O‘rta Yevropa. (1 soat, A2 : 1 soat)
O‘rta Yevropaning geografik o‘rni, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, relyefi, iqlimi, ichki suvlari, tabiat zonalari.
62-mavzu: Sharqiy Yevropa. (1 soat, A2 : 1 soat)
Sharqiy Yevropaning geografik o‘rni, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, relyefi, iqlimi, ichki suvlari, tabiat zonalari.
63-mavzu: G‘arbiy va Sharqiy Sibir. (1 soat, A2 : 1 soat)
G‘arbiy va Sharqiy Sibirning geografik o‘rni, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, relyefi, iqlimi, ichki suvlari, tabiat zonalari.
64-mavzu: Markaziy Osiyo.Markaziy Osiyo - Osiyo materigining ichki qismidagi tabiiy oblast. Maydoni 6 mln. km². Shim. va gʻarbiy chekkasi Mongoliya, XXR bilan RF oʻrtasidagi davlat chegarasigacha boʻlib, sharqi Katta Xingan, jan. (1 soat, A2 : 1 soat)
Markaziy Osiyo tabiiy geografik hudud va nom sifatida. Markaziy Osiyoning geografik o‘rni, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, relyefi, iqlimi, ichki suvlari, tabiat zonalari.
65-mavzu: Sharqiy Osiyo. (1 soat, A2 : 1 soat)
Sharqiy Osiyoning geografik o‘rni, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, relyefi, iqlimi, ichki suvlari, tabiat zonalari.
66-mavzu: Janubiy Osiyo. (1 soat, A2 : 1 soat)
Janubiy Osiyoning geografik o‘rni, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, relyefi, iqlimi, ichki suvlari, tabiat zonalari.
67-mavzu: Old Osiyo. Nazorat ishi. (1 soat, A2 : 2 soat)
Old Osiyoning geografik o‘rni, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, relyefi, iqlimi, ichki suvlari, tabiat zonalari.
68-mavzu: Takrorlash. (1 soat A2 : 1 soat)
Yil davomida o‘tilgan mavzular yuzasidan takrorlash
Mavzularni o‘rganish uchun- (66 soat, A2 : 92 soat)
Nazorat ishi uchun- (A2 : 8 soat)
Takrorlash uchun- (2 soat, A2 : 2 soat)
O‘quvchilarda shakllangan fanga oid umumiy kompetensiyalar:
Tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:
A2
o‘rganilgan materik va okeanlarning geografik o‘rni va tabiiy sharoiti (Antarktida va Antarktika orasidagi farqi) haqidagi ma’lumotlarni tushunadi va tushuntira oladi. Qutbiy iqlim va qoplama muzliklarning vujudga kelish sabablarini, qutbiy muz sahrolarining xususiyatlarini tushunadi va izohlay oladi. Daryolarning to‘yinishi iqlim bilan bog‘liqligini, materiklar ichki suvlarining havzalar bo‘yicha taqsimlanishini, tabiat zonalarining vujudga kelishini, o‘simlik va hayvonlar, tuproq turlarining geografik tarqalishini, qor chizig‘ining tabiiy geografik omillariga bog‘liqligini, aholining geografik joylashuvini, tabiiy geografik o‘lkalarning o‘ziga xos xususiyatlari va ularning vujudga kelish sabablarini tushunadi va tushuntira oladi.
A2
Relyef va dengiz oqimlarining materiklar iqlimga ta’sirini anglaydi va misollar orqali tushuntira oladi.
Geografik obyektlar, joy nomlarini to‘g‘ri qo‘llay olish kompetensiyasi:
A2
materiklardagi geografik obyektlarning (davlat, poytaxt va shahar) nomlarini; qo‘riqxona va milliy bog‘lar, yirik tabiiy geografik o‘lkalarning nomlarini to‘g‘ri aytadi va yoza oladi.
A2
materiklardagi ayrim geografik joy nomlarini toponimini ayta oladi.
Globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish kompetensiyasi:
A2
tabiiy, siyosiy, aholi, tektonik, iqlim, tabiat zonalari xaritalaridan manba sifatida foydalana oladi va yozuvsiz xarita bilan ishlay oladi.
A2
xarita va atlaslardan foydalanib, materiklar, davlatlarga tavsif bera oladi.
Tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kompetensiyasi:
A2
Materiklarda tabiatni muhofaza qilish uchun tashkil etilgan milliy bog‘lar va qo‘riqxonalarni, qutbiy muzliklarning geografik qobiqdagi ahamiyati va ularni saqlash borasida o‘tkazilayotgan tadbirlarni, materiklar ichki suvlarining ifloslanishi, o‘simlik va hayvonot dunyosining, tabiat zonalarining o‘zgarishiga sabab bo‘luvchi omillarni anglay oladi.
A2
maktabda, mahallasida tabiatni asrash va ekologiyaga doir o‘tkaziladigan tadbirlarda ishtirok etadi.
|
