‘zan tubi oqiziqlarini oichayd igan asboblar

0 ‘zan tubi oqiziqlarini hisoblashda qoilaniladigan asboblar- 
ning turlari juda ko‘p. Ularga Glushkov, Goncharov, Apollov bato- 
metrlarini misol qilib keltirish mumkin.
Tog‘ daryolarida o‘zan tubi oqiziqlarini o ‘rganishda Shamov 
batometri va setka batometrlar ham qoilaniladi.
7.3. Muallaq oqiziqlar sarfini o ich a sh va oqimini hisoblash
Yuqoridagi mavzularda qayd etilganidek, daryolaming loyqa 
oqiziqlari ikki turda boiadi. Shunga b o g iiq holda ulami o ich ash
va hisoblash usullari ham turlichadir. Ushbu mavzuda muallaq 
hamda o ‘zan tubi oqiziqlari sarfini o ich ash , oqiziqlar oqimini 
hisoblash usullari yoritiladi.
Daryolaming loyqa oqiziqlarini o ic h ash va hisoblashdan 
asosiy maqsad suv xo‘jaligi inshootlarini loyihalash, qurish va 
ularni ekspluatatsiya qilishda zarur b o ig a n tegishli m a’lumotlar 
bilan ta’minlashdir. Shu maqsadni amalga oshirish uchun oqiziqlar 
oqimi hisoblanadi, ulaming yil davomida va yillararo o ‘zgarish 
qonuniyatlari o'rganiladi.
Daryolar loyqa oqiziqlarining asosiy tashkil etuvchilaridan biri 
muallaq oqiziqlar muntazam ravishda, reja asosida o ic h ab
boriladi. O lch ash lar soni yil davomida tekislik daryolarida 20 dan 
kam, tog‘ daryolarida esa 30 dan kam bo lm asligi kerak. Daryolar­
da to lin su v va toshqin davrlarida o lchash lar soni k o ‘paytiriladi. 
Kam suvli davrda esa har oyda, kamida, bir marta olchanishi 
zarur.
Daryolarda muallaq oqiziqlami o ic h ash vaqtida, albatta, suv 
sarfi ham o lch anad i. Suv sarfini o ic h ash vaqtida qanday ishlar 
bajarilsa, muallaq oqiziqlami oichash vaqtida ham shu ishlami 
bajarish zarur b o ia d i. Bunda yuqoridagilarga qo‘shimcha suvning 
loyqaligidan namuna olinadi. Namuna olish vaqtida quyidagi 
usullar qoilan ilishi mumkin:
1. Nuqta usuli;
2. Y ig in d i usuli;
3. Integratsion usul.
Yuqoridagi usullam i q o ilash jarayonida daryo suvidan 
quyidagi tartibda 4 m arta namuna olinadi:
145

1. Muallaq oqiziqlar sarfini hisoblash uchun olinadigan na- 
muna;
2. Jonli kesmada belgilangan doimiy nuqtadan olinadigan na- 
muna;
3. Oqiziqlarning yirikligini aniqlash maqsadida olinadigan na- 
muna;
4. Suv o'lchash postida olinadigan namuna.
Muallaq oqiziqlarni hisoblashda, asosan, quyidagi ikkita usul 
qo'llaniladi:
1) analitik usul;
2) grafik usul.
Bu usullaming har birini qo'llashdan oldin, birinchi navbatda, 
oldingi mavzularda keltirilgan quyidagi ifoda yordamida daryo 
suvining loyqaligi (p) hisoblanadi:
P = V 1 ° 1 , g V .

Download 46,03 Mb.