|
Gilam ishlarining turlari
|
| bet | 5/7 | | Sana | 22.11.2023 | | Hajmi | 28,72 Kb. | | #103262 |
Bog'liq Gilamchilik sanoati-fayllar.orgGilam ishlarining turlari.
Samarqand tumanining о‘zbek guruxlari turli gilam ishlari patli va patsiz (palos) gilamlar tо‘qishgan.
Patli paxmoq maxsulotlar texnik ma’lumotiga va badiiy qiyofasiga qarab ikki guruxga bо‘linadi: uzun patli va kalta patli gilamlar.
Uzun patli gilamlar- tо‘shaladigan gilamlar bо‘lib, ular katta о‘lchamda bо‘lgan: julxirs, julvarak.
Kalta patli gilamlar esa yetarlicha xilma – xil bо‘lgan. Ularga tо‘shaladigan mayda gilamlar , paloslar va boshqa mayda xо‘jalik buyumlari kirgan.
Kalta patli gilam ishlarining bajarilish texnikasi о‘zbek axolisi о‘rtasida patli gilamga qaraganda keng tarqalgan.
Tо‘shaluvchi gilamlar xar doim katta о‘lchamda tо‘qilgan, uzunligi 2,0 – 2,5 m, eniga 1,2 – 1,4 m. Ularni asosan xо‘jalik extiyoji uchun tо‘qishgan. Avvaliga bu gilam ishlariga faqatgina shaxar axolisi etibor bergan, keyinchalik о‘rta osiyoning boshqa viloyatlari va qо‘shni mamlakatlardan xam Samarqand gilam bozoriga qiziqish kuchaygan.
Maxsus gilamlar tayyorlangan – ibodat qilinadigan, eshiklar ichki tarafiga ilinadigan, eshik tepasiga ilinadigan. Kata xonalarning etagigacha tо‘shaladigan, о‘rindiqlar uchun, xovli yoki bog‘ uchun ishlangan materiallar paloslar, sholchalar va koxmalar va turli texnikalar bilan bajarilgan.
О‘zbek qabilalari orasida mayda gilam maxsulotlari sezilarli darajada turli ishlab chiqarilgan. Jixozlar va asbob uskunalarni biriktirilib turish uchun yurt qabilasi turli xil gilamli tasmalar, gilam payondozlar – kurt, baskurt va boshqa maxsulotlar tо‘qilgan. (rasm - 20). Ularni nafaqat qishloq axolisi balki shaxarliklar, asosan ruslar turli yumshoq mebellarning jixozlari, yostiqchalari, boshqa tur meballarga ishlatish uchun xam sotib olishgan. XX – asrning boshlariga kelib ularni ishlab chiqarish keskin kamaydi. Gilam payandozlarining qadimiy andozalari xozirgacha saqlanib qolmagan, ular yuqori badiiy sifati bilan ajralib turgan, axoli esa ulardan о‘lchami katta bо‘lmagan tо‘shaladigan gilamlar va narsalar uchun qoplar, sumkalar tayyorlashgan. Afsuski bu qiziqarli gilam ishlari juda sust о‘rganilgan.
Axolining turmushi uchun ishlatiladigan katta buyum qoplari – napramach xam kirgan. (rasm - 21). Napramachni tayyorlash uchun, xuddi boshqa sumka va qoplarda ishlatilgandek, faqatgina yuza tomonlarigagina gilam maxsulotlari ishlatilgan, ikkinchi tarafiga oddiy, bezaksiz, jun materiallardan qо‘yilgan. Napramachning yuza tomoni - bu
Bо‘yiga 0,9 – 1,2 m, eniga 0,35 – 0,40 m.
Bu esa 20 – 30 yillarda О‘zbekiston muzeylarida napramaklarining katta koleksiyasining yig‘ishga yordam berdi. Qadimiy mayda ishlar ichidan aloxida ajralib turadigan boy bezatilgan, otlar uchun gilam yopinchiqlar oddiy palos texnikasi orqali bajarilgan.
Qadimiy xurjunlarning katta qismi palos texnikasi orqali bajarilgan. (rasm 22). Paxmoqlar esa yordamchi vositalar sifatida naqshlarni tikish uchun ishlatilgan. XX – asrning boshlarida xurjunlar uchun paxmoqlar tо‘liq ishlatila boshladi.
Tо‘rva va xurjunlar xо‘jalik kamchiliklari uchun ishlab chiqarilgan, judayam kam xollarda bozorga chiqgan. Respublika muzeylarida ular juda oddiy napramachilar kо‘rinishida taqdim etilgan.
|
| |
