Global iqtisodiyot:
Evolyutsiya, transformatsiyalar, muammolar
Darslik
Vladimir Kulishovning umumiy muharrirligi ostida,
Pedagogika fanlari doktori, professor,
Ukrainada xizmat ko'rsatgan ta'lim xodimi
OKTAN PRINT
Praga
2023 yil
Iqtisodiyot magistratura talabalari uchun darslik
Nashr qilish uchun tavsiya etiladi:
- Ukraina Davlat Iqtisodiyot va Texnologiya Universiteti Ilmiy Kengashi tomonidan (2022 yil 30 noyabrdagi №5 bayonnoma);
- O‘zbekiston Respublikasi BuxDU ilmiy kengashi tomonidan (2022-yil 6-dekabrdagi 6-sonli bayonnoma);
- Latviya texnologiyalari akademiyasining Iqtisodiyot va ijtimoiy jarayonlari ilmiy-tadqiqot instituti ilmiy kengashi, Latviya (29-noyabr, 29 noyabr holatiga ko'ra protokoli).
Taqrizchilar:
Yevgeniy Savelyev – iqtisod fanlari doktori, G‘arbiy Ukraina milliy universiteti professori, Ukrainada xizmat ko‘rsatgan fan va texnika arbobi, akademik, Ukraina Iqtisodiy fanlar akademiyasining vitse-prezidenti
Evangelos Siskos – Iqtisodiyot fanlari doktori, G‘arbiy Makedoniya universiteti, Xalqaro va Yevropa iqtisodiy tadqiqotlari bo‘limi, xalqaro, Yevropa va qora tanli iqtisodiy aloqalar professori, Gretsiya
Ekxard Freyer – iqtisod fanlari doktori, professor, Omnis Religio Stiftung kengashi a’zosi, Germaniya
V. Kulishov, I. Mietule, O. Hamidov, A. Shaykan, J. Botelxo va boshqalar.
Global iqtisodiyot: evolyutsiya, transformatsiyalar, muammolar: Darslik // V. Kulishovning umumiy tahriri ostida – Praga: OKTAN PRINT, 2023. - ….. s.
Ushbu darslikda global iqtisodiyotning evolyutsiyasi, transformatsiyasi va zamonaviy muammolarining fundamental nazariy masalalari, toifalari va muammolari yoritilgan. Unda jahon iqtisodiy munosabatlarining rivojlanish tendensiyalari, xalqaro hamkorlik shakllari, globallashuv ("sekinlashuvi") sharoitida mintaqaviy integratsiya birlashmalarining shakllanishi va faoliyati muhokama qilinadi. Darslik iqtisodiy yo'nalish talabalariga o'qitiladigan "Global iqtisodiyot" kursi dasturiga tuzilishi jihatidan mos keladi. U iqtisod yo'nalishidagi o'qituvchilar, talabalar va doktorantlar uchun mo'ljallangan.
MUNDARIJA
SO‘Z BOSHI………………………………………………………
6.1. Global iqtisodiy muhitda axborotlashtirishning ob'ektiv qonuniyatlari (Serxi Xushko tomonidan) ...
6.2. Axborot xizmatlari va texnologiyalari uchun mintaqaviy va global bozorlarning shakllanishi Serxii Xushko)……
6.3. Moliyaviy bozorlarni raqamlashtirish (Oleg Padalka tomonidan)……
1-BOB. GLOBALISTIKA: FAN VA METODOLOGIYA
(Obidjon Hamidov)
1.1. Globalistika: kontseptsiya, fan va metodologiya …………………………………….
1.2. Jahon iqtisodiyotining globallashuvi evolyutsiyasi………………………………..
1.3. Iqtisodiyotda globallashuv jarayonlarining rivojlanishiga yordam beruvchi omillar...
1.3.1. COVID-19 pandemiyasi: bizning davrimizning global iqtisodiy inqirozi….…
Tekshirish va o'z-o'zini baholash uchun savollar, muhokama uchun savollar va insho loyihalari uchun mavzular ………………
2-BOB. GLOBAL IQTISODIY JARAYONLARNING NAZARIY TADQIQOTLARI (Abduhakim Mamanazarov muallifi)
2.1. Zamonaviy iqtisodiy nazariyadagi globallashuvning ilmiy tushunchalari………..
2.2. Xalqaro iqtisodiy integratsiya jarayoni ……………………………….
Tekshirish va o'z-o'zini baholash uchun savollar, muhokama uchun savollar va insho loyihalari uchun mavzular …………………
3-BOB. JAHON IQTISODIYOTINING GLOBALLASHUVI: RIVOJLANISHNING INNOVATSION BOSQichlari (Andrii Shaykan tomonidan)
3.1. Jahon iqtisodiyotining transmilliy ekspansiyasi ……….
3.2. Mintaqaviy va klasterga asoslangan iqtisodiy makonlarning paydo bo'lishi ......
3.3. Globallashuvning resurs va institutsional chegaralarini yengish uchun innovatsion sohaning ahamiyati ...
Tekshirish va o'z-o'zini baholash uchun savollar, muhokama uchun savollar va insho loyihalari uchun mavzular …………………
3-BOB. JAHON IQTISODIYOTINING GLOBALlashuvi: RIVOJLANISHNING INNOVATSION BOSQichlari (Andrii Shaykan tomonidan)
3.1. Jahon iqtisodiyotining transmilliy ekspansiyasi ……….
3.2. Mintaqaviy va klasterga asoslangan iqtisodiy makonlarning paydo bo'lishi ......
3.3. Globallashuvning resurs va institutsional chegaralarini yengish uchun innovatsion sohaning ahamiyati ...
Tekshirish va o'z-o'zini baholash uchun savollar, muhokama uchun savollar va insho loyihalari uchun mavzular …………………
4-BOB. GLOBAL transmilliy institutlar
4.1. Iqtisodiyotni institutsionallashtirish nazariyasi (Oleksandr Olesnevich tomonidan) ...
4.2. Global institutsional muhitning shakllanishi (Oleksandr Olesnevich tomonidan)
4.3. Moliyaviy globallashuv (Volodimir Kulishov tomonidan) ………………………………..
4.4. Valyuta globallashuvi (Volodimir Kulishov) ……………………
4.4.1. Raqamli valyuta: paydo bo'lishi, rivojlanishi va muammolari ………….……
4.5. Madaniyat va ta'limning globallashuvi (Abduhakim Mamanazarov).
Tekshirish va o'z-o'zini baholash uchun savollar, muhokama uchun savollar va insho loyihalari uchun mavzular …………………
5-BOB. GLOBALlashuv SHARTLARIDA MEHNAT BOZORI.
5.1. Iqtisodiy globallashuv va xalqaro mehnat bozori (Xose Botelho tomonidan)…..
5.2. Integratsiya sharoitida mehnatning global harakatchanligi (Xose Botelho tomonidan)…….…
5.2.1. Xalqaro ishchi kuchi harakatchanligining elementlari …………………………
5.2.2. Xalqaro ishchi kuchi harakatchanligining global omillari ………………………
5.2.3 Xalqaro ishchi kuchi harakatchanligi oqibatlari ……………………
5.3. Emigratsiyaning tsiklik tebranishlarini o'rganish: Ukraina ishi (Xanna Purii tomonidan) ....…
5.4. Diaspora diplomatiyasi: global rivojlanish kontekstida davlatlarning zamonaviy muammolari (Nataliya Sheludiakova tomonidan)…..
Tekshirish va o'z-o'zini baholash uchun savollar, muhokama uchun savollar va insho loyihalari uchun mavzular …………………
6-BOB. GLOBAL IQTISODIYOT MUHITDAGI AXBOROT TIZIMLARI.
…..
Tekshirish va o'z-o'zini baholash uchun savollar, muhokama uchun savollar va insho loyihalari uchun mavzular ……………
7-BOB. IJODIY IQTISODIYOT: GLOBAL Taraqqiyot harakatlantiruvchisi
7.1. Kreativ iqtisodiyot kontseptsiyasi, modellari va determinantlari (Iveta Mietule tomonidan) ...
7.2. Milliy iqtisodiyotda rivojlanayotgan ijodiy sektorning tendentsiyalari va GAP tahlili: Evropa Ittifoqi va Ukraina misollari (Iveta Mietule, Irina Maksymova tomonidan).
7.3. Ijodiy iqtisodiyotning strategik modeli: Ukraina ishi (Irina Maksymova tomonidan) lTekshirish va o'z-o'zini baholash uchun savollar, muhokama uchun savollar va insho loyihalari uchun mavzular …………………
8-BOB. JAHON IQTISODIYOTINING RAQAMLI TRANSFORMASIYASI
8.1. Raqamli iqtisodiyot: yangi iqtisodiy voqelik (Irina Maksimova)…
8.2. Global ishlab chiqarish sanoatini raqamlashtirish. Industry X.0 kontseptsiyasi (Irina Maksymova tomonidan)
8.2.1. Sanoatni raqamlashtirish: mohiyati va evolyutsiyasi. ….
8.2.2. YeOII, AQSh, Xitoy va Ukraina misolida raqamli sanoatni shakllantirish strategiyasiga xalqaro yondashuvlar...
8.3. Biznesdagi raqamli transformatsiya va yangi biznes modellari (Irina Maksymova tomonidan)…..
8.4. Raqamli iqtisodiyot va investitsiyalar: Iqtisodiy o'sishning determinantlari (Xose Botelho tomonidan).
Tekshirish va o'z-o'zini baholash uchun savollar, muhokama uchun savollar va insho loyihalari uchun mavzular …………………
9-BOB. JAHON IQTISODIYOTINI “SEKINLASHTIRISH” SHARTLARIDA TRANSFORMASIYASI.
9.1. Iqtisodiy tizimlardagi o'zgarishlar shakllari (Obidjon Hamidov)....
9.2. Iqtisodiy tizimlarning "sekinlashuv" sharoitida transformatsiyasi (Volodimir Kulishov) ………
9.3. “Sustlashuv” sharoitida iqtisodiyotni rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari istiqbollari (Volodimir Kulishov)……………………….
9.3.1. Iqtisodiy diplomatiya “sekinlashuv” sharoitida (Volodimir Kulishov tomonidan)……………………………………………………………
9.3.2.“sekinlashuv” sharoitida bioiqtisodiyotning mintaqaviy rivojlanishini prognoz qilish (Xanna Purii tomonidan)……………………………………
Tekshirish va o'z-o'zini baholash uchun savollar, muhokama uchun savollar va insho loyihalari uchun mavzular …………………
10-BOB. GLOBAL IQTISODIY MAKONDA ELEKTRON SAVDO.
10.1. Elektron tijorat bozorini "sekinlashuv" sharoitida o'rganish (Iveta Mietule tomonidan)
10.2. Elektron tijoratdagi xalqaro tendentsiyalar (Xanna Purii tomonidan)………………
10.3. Elektron tijoratni rivojlantirish istiqbollari va prognozlari (Xanna Purii tomonidan) …….
Tekshirish va o'z-o'zini baholash uchun savollar, muhokama uchun savollar va insho loyihalari uchun mavzular …………………
11-BOB. GLOBALIZM VA ALTERGLOBALIZMNING TANQIDI.
(Oleg Padalka tomonidan)
11.1. Globallashuv inqirozi va korporativ globalizmning tanqidi ...
11.2. Globallashuv muqobilini baholash ………………………………
11.3. Alterglobalizm: evolyutsiya va yangi muammolar …………..
Tekshirish va o'z-o'zini baholash uchun savollar, muhokama uchun savollar va insho loyihalari uchun mavzular …………………
12-BOB. RIVOJLANGAN DAVLATLARNING RAQOBOT STRATEGIYASI VA GLOBAL RIVOJLANISH SSENARIYLARI.
(Oleksandr Olesnevich tomonidan)
12.1. Globallashuv sharoitida raqobatbardosh rivojlanish strategiyasi ………
12.2. Barqaror rivojlanish yo'nalishida "ideal" davlatni qurish stsenariylari: Nazariy nutq ……………………………………………….
Takrorlash va o'z-o'zini baholash uchun savollar, munozara uchun savollar va insho loyihalari uchun mavzular ………………………………………………………………..
AMALIY ISH……………………………………………..
1-blok. Globallashuv sharoitidagi milliy iqtisodiyotlar (Serxi Xushko tomonidan) …
2-blok. Xalqaro korporatsiyalar va global muammolar (Xanna Purii tomonidan)
Terminlar lug'ati (Vlaqdimir Kulishov tomonidan)…………
ADABIYOTLAR VA TAVSIYA ETILGAN ADABIYOTLAR ………………
Iqtisodiyot ijtimoiy fikr va
turmush tarzi taraqqiyotining
belgisidir.
V. Kulishov
Muqaddima
Zamonaviy dunyoning o'ziga xos xususiyati globallashuvning jadal rivojlanishidir. Zamon va makon cheklovlarini yengish uchun raqamli vositalarni yaratgan innovatsiyalardagi taraqqiyot tufayli globallashuv dunyoning yagona iqtisodiy mexanizm sifatida ishlash imkoniyatini haqiqatga aylantirdi.
Zamonaviy biznes va jahon iqtisodiyoti sharoitlari siyosiy, ijtimoiy, ekologik, pandemiya va eng muhimi, iqtisodiy sohalarda ilgari uchramagan ko'plab muammolar bilan bog'liq. Zamonaviy iqtisodiyot bizning kundalik hayotimizga kirib keldi, jamiyat esa buning evaziga uning ajralmas qismiga aylandi.
Ushbu oʻquv qoʻllanmalar xoʻjalik yurituvchi subyektlar faoliyatining tamoyillari va mexanizmlarini aniqlash, xususan, zamonaviy global tadqiqotlar (globalistika) fani va metodologiyasi, global iqtisodiy jarayonlarning evolyutsiyasi va tadqiqi, oʻtish davriga oid keng koʻlamli nashrlarni oʻz ichiga oladi. jahon iqtisodiy rivojlanishining innovatsion bosqichiga. Shuningdek, u turli maktablar va iqtisodiy fikr oqimlari tomonidan global makondagi eng dolzarb iqtisodiy muammolar bo'yicha ishlab chiqilgan muqobil qarashlarni ko'rib chiqadi.
“Global iqtisodiyot” kursining asosiy e’tibori ko‘rsatkichlar tizimini asoslash va rivojlantirish, ijodiy va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish uchun modellashtirish usullarini tanlash, iqtisodiy tizimlarni raqamli transformatsiya qilish, sharoitlarda elektron tijoratni rivojlantirishning eng dolzarb masalalariga qaratilgan. yangi geosiyosiy muammolarni hisobga olgan holda globallashuv va “sekinlashuv”.
Darslikda, shuningdek, globallashuv muqobili, alterglobalizmni tanqid qilish va baholash tizimi va uning yangi chaqiriqlar sharoitida global taraqqiyotga ta’siri ko‘rib chiqiladi. Globallashuv va “sekinlashuv” sharoitida Ukraina va O‘zbekiston iqtisodiy tizimlari faoliyatidagi muammolar ham e’tibordan chetda qolmadi.Har bir nazariy bob takrorlash va o‘z-o‘zini baholash, shart va munozara uchun savollar bilan to‘ldiriladi, ular talabalarga o‘quv materialini yaxshiroq o‘zlashtirishga, uning alohida qismlarini mustaqil o‘rganishga, iqtisodiy voqelikni baholashga, xulosalar va prognozlar tuzishni, shuningdek, talabalar bilimini joriy va yakuniy tekshirishlarni samarali o‘tkazishda ma’ruzachilarga yordam berishni o‘rganish.
Mazkur o‘quv qo‘llanmaning o‘ziga xos jihati shundaki, u asosiy o‘qitish usullarining (og‘zaki, ko‘rgazmali va amaliy) to‘liq to‘plamidan foydalanishni ta’minlaydi, shuningdek, “Global iqtisodiyot” fanidan ma’ruzalar kursini o‘rganayotgan talabalar uchun masofaviy ta’lim imkoniyatini beradi me'yoriy intizom sifatida.
Ushbu nashr nafaqat o'qituvchilar, talabalar va doktorantlar uchun mo'ljallangan, balki iqtisodni mustaqil o'rganishni xohlovchilar uchun ham qiziqarli bo'lishi mumkin.
Mualliflar o‘zlarini original deb ko‘rsatmasdan, ushbu darslikni materialni tizimli ravishda taqdim etishni ta’minlaydigan tarzda tuzdilar, ya’ni oliy ta’lim muassasalari uchun “Global iqtisodiyot” dasturining deyarli barcha asosiy masalalarini qamrab oladi.
Ushbu darslikdagi barcha illyustrativ materiallar (diagrammalar, grafiklar, jadvallar, modellar va boshqalar) mualliflar tomonidan ec.europa.eu/eurostat, statista.com, knoema.com, weforum.org, chartsbin.com, worldbank.org va boshqalar.
Mazkur o‘quv qo‘llanma mualliflari tomonidan bildirilgan fikrlar makroiqtisodiyot, jahon iqtisodiyoti, tashqi iqtisodiy faoliyat, jahon iqtisodiyoti muammolari bo‘yicha qator fanlarni o‘qitish bo‘yicha o‘z tajribalariga asoslanadi. Yozish jarayonida mualliflar turli mamlakatlardagi taniqli globallashuv ("sekinlashuvi") tadqiqotchilarining ilmiy ishlarini inobatga oldilar, ular umumlashtirilgan va Ukraina, O'zbekiston, Latviya, bizning mualliflik olimlarimiz jamoasining hissalarida ta'kidlangan. Portugaliya va Polsha:
- Volodimir Kulishov, DSc, Davlat Iqtisodiyot va Texnologiya Universiteti professori va xalqaro mualliflar jamoasi rahbari, Ukrainada xizmat ko‘rsatgan ta’lim xodimi, Ukraina Oliy ta’lim fanlari milliy akademiyasining akademigi (Umumiy tahrir; Muqaddima; boblar 4.3; 4.4; 9.2; 9.3; 9.3.1; atamalar lugʻati).
Muallifning tadqiqot sohasi mikro- va makroiqtisodiy darajadagi tadbirkorlik faoliyati samaradorligi muammolarini va globallashuv sharoitida xalqaro iqtisodiy munosabatlar muammolarini ("sekinlashuvi") qamrab oladi. https://orcid.org/0000-0002-8527-9746.
- Obidjon Hamidov, fan doktori, Buxoro davlat universiteti professori, O‘zbekiston (1-bob; 9.1).
Muallifning tadqiqot sohasi mikro va makrodarajalarda iqtisodiy siyosatni takomillashtirish, xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning iqtisodiy faoliyati va turizm sanoati muammolarini qamrab oladi. https://orcid.org/0000-0003-4902-759X.
- Abduhakim Mamanazarov, DSc, professor va Yoshlar uchun Iqtisodiy madaniyatni rivojlantirish markazi, Oʻzbekiston asoschisi (2; 4.5-boblar).
Muallifning tadqiqot sohasi xo'jalik yurituvchi sub'ektlar va xalq xo'jaligining iqtisodiy salohiyati, shuningdek, yoshlar iqtisodiy madaniyatining evolyutsiyasi va rivojlanishi muammolarini qamrab oladi. https://orcid.org/0000-0002-4253-7629.- Andrii Shaykan, DSc, Ukraina Davlat Iqtisodiyot va Texnologiya Universiteti professori (3-bob).
Muallifning tadqiqot sohasi strategik boshqaruv qarorlarini qabul qilishda xo'jalik yurituvchi sub'ektlar faoliyatini tahlil qilish, audit va nazorat qilish, ma'muriyatchilikni tashkil etish va metodologiyasi sohasidagi muammolarni qamrab oladi. https://orcid.org/0000-0002-4088-6518.- Xose Manuel Macedo Botelho, PhD, Portugaliya, Évora universitetining ilmiy xodimi (5.1; 5.2; 8.4-boblar).
Muallifning tadqiqot sohasi raqamli iqtisodiyot, iqtisodiy o‘sish va jahon iqtisodiyotiga investitsiyalar samaradorligini ilmiy tahlil qilish tamoyillari va usullarini qamrab oladi. https://orcid.org/0000-0002-4001-6563.- Serxii Xushko, DSc, Davlat Iqtisodiyot va Texnologiya Universiteti professori, Ukraina Iqtisodiy Fanlar Akademiyasi akademigi (6.1-bob; 6.2; Keys tadqiqotlari).
Muallifning tadqiqot sohasi buxgalteriya hisobi va audit metodologiyasi hamda boshqaruv axborot tizimlarini qamrab oladi.https://orcid.org/0000-0002-4833-3694.- Irina Maksymova, PhD, Ukraina Davlat Iqtisodiyot va Texnologiya Universitetining dotsenti (7.2; 7.3; 8.1; 8.2; 8.3-boblar).
Muallifning tadqiqot sohasi iqtisodiyot va xalqaro munosabatlarning raqamli transformatsiyasini rivojlantirish, xalqaro biznes-tahlil, “yashil” iqtisodiyot muammolari va ijodiy rivojlanishni qamrab oladi.
https://orcid.org/0000-0001-9754-0414.
- Iveta Mietule, DSc, Latviya, Rezekne Texnologiyalar Akademiyasi professori (7.1; 7.2; 10.1-boblar).
Muallifning tadqiqot sohasi ijodiy, raqamli va jahon iqtisodiyotlarining strategiyalari va o'zgarishlarini qamrab oladi. https://orcid.org/0000-0001-7662-9866.
- Xanna Purii, PhD, Ukraina Davlat Iqtisodiyot va Texnologiya Universitetining dotsent professori (5.3; 9.3.2; 10.2; 10.3; Case Studies).
Muallifning tadqiqot sohasi iqtisodiy tizimlarning xatti-harakatlarini "sekinlashuvi" va modellashtirish sharoitida milliy iqtisodiyotlarning o'zgarishini o'z ichiga oladi. https://orcid.org/0000-0003-4226-4445.- Oleg Padalka, DSc, Mixaylo Draxomanov nomidagi Ukraina davlat universiteti professori, Ukrainada xizmat ko'rsatgan ta'lim xodimi, Ukraina Milliy pedagogika fanlari akademiyasining muxbir a'zosi (6.3; boblar).
Muallifning tadqiqot sohasi milliy va Yevropa iqtisodiy taʼlimidagi innovatsiyalar va rivojlanish muammolarini, shuningdek, taʼlim sohasidagi xalqaro aloqalarni qamrab oladi. https://orcid.org/0000-0001-5846-4826- Oleksandr Olesnevich, Magistratura, PhD talabasi va Pedagogiya universiteti o'qituvchisi, Varshava, Polsha (4.1; 4.2; 12-boblar).
Muallifning tadqiqot sohasi oliy o'quv yurtlarini tadbirkorlik universitetlariga aylantirish jarayonini boshqarish muammolarini qamrab oladi. https://orcid.org/0000-0002-8313-6901.
Mavzuga qiziquvchilar darslik mazmuni va tuzilishini yaxshilash maqsadida Davlat Iqtisodiyot va Texnologiya Universiteti manziliga yuborishlari mumkin boʻlgan fikr va tavsiyalar uchun mualliflar minnatdor boʻladi.
|
