Guliston hudud elektr ta’minoti
1.1. Ushbu Nizom KSt 107-362: 2005 "Elektr tarmoqlarining tezkor dispetcherlik xizmati to'g'risidagi namunaviy nizom" "Elektr stansiyalari va tarmoqlarini texnik ekspluatatsiya qilish qoidalari" (2011) asosida ishlab chiqilgan.
Ushbu qo'llanma "Sam HETK" AJ TDX uchun majburiydir.
2. UMUMIY QOIDALAR.
2.1. "Sam HETK" AJning tezkor-dispetcherlik xizmati (keyingi o'rinlarda TDX deb yuritiladi) elektr tarmoqlarining mustaqil ishlab chiqarish-texnik bo'linmasi bo'lib, ma'muriy va texnik jihatdan u ekspluatatsiya masalalarida ham bevosita "Sam HETK" texnik direktoriga bo'ysinadi
- Magistral elektr tarmoqlari dispetcherlik xizmati SRDX vakolatiga kiruvchi tezkor masalalarda.
2.2. “Sam HETK” AJ tomonidan korxona tarkibiga kiruvchi elektr tarmoqlari ishini muvofiqlashtiruvchi kechayu-kunduz tezkor dispetcherlik boshqaruvi tashkil etilgan. TDX ning vazifalari quyidagilardan iborat:
- iste'molchilarni uzluksiz elektr energiyasi bilan ta'minlashni va tarmoqlarni ish rejimlarini ishlab chiqish;
- elektr energiyasi sifatiga qo'yiladigan talablarni bajarish;
- iste'mol rejimlariga rioya qilgan holda elektr tarmoqlari ishining samaradorligini ta'minlash;
- elektr energiyasini ishlab chiqarish, uzatish va taqsimlashda favqulotda holatlar va boshqa huquqbuzarliklarning oldini olish va bartaraf etish;
2.3 “Sam HETK”AJ balansida bo‘lgan elektr tarmoqlari va nimstansiyalarga tezkor xizmat ko‘rsatish zonasi, shuningdek, “Sam HETK” AJ texnik direktori tomonidan tasdiqlangan tezkor uskunalarning bo‘ysunish ro‘yxatiga asosan iste’molchi nimstansiyalarini boshqaradi.
2.4. TDX o‘z faoliyatini tasdiqlangan yillik va oylik ish rejalari asosida amalga oshiradi
2.5. TDX o‘z faoliyatida quyidagi hujjatlarga amal qiladi: O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligi, hukumat qarorlari, farmoyishlari va ko‘rsatmalari, “HET” AJ Energetika vazirligining umumiy idoraviy xarakterdagi ko‘rsatmalari va “HET” AJning boshqa dasturiy hujjatlari. ;
- elektr stansiyalari va tarmoqlaridan texnik foydalanish qoidalari;
- elektr inshootlarini ishlatishda xavfsizlik texnikasi qoidalari;
- himoya vositalaridan foydalanish va qo'llash qoidalari;
- yong'in xavfsizligi qoidalari;
- baxtsiz hodisalardan jabrlanganlarga birinchi yordam ko'rsatish bo'yicha yo’riqnomalar;
- elektr inshootlarini o'rnatish qoidalari;
- dasturiy materiallar to'plami;
- energiya ishlab chiqarish korxonalarida xodimlar bilan ishlashni tashkil etish qoidalari;
- elektr tarmoqlari qoidalari, ishlab chiqarish va lavozim yo’riqnomalari;
- ichki mehnat qoidalari.
3. VAZIFA VA MAJBURIYATLARI
3.1. “Sam HETK”AJ o'zining tezkor bo'ysunishida bo'lgan elektr uskunalarining muvofiqlashtirilgan ishlashini kechayu-kunduz tezkor dispetcherlik boshqaruvi amalga oshiradi, bunda quyidagilar ta'minlanadi:
- iste'molchilarni uzluksiz elektr energiyasi bilan ta'minlash va “Sam HETK”AJ xizmat ko'rsatish zonasiga kiruvchi O'zbekiston energetika tizimi tarmoqlarining ishonchli ishlashini ta'minlaydigan rejimlarni ishlab chiqish va saqlash.
- elektr inshootlari va tarmoqlarini ishlatishda, elektr energiyasini iste'molchilarga uzatishda maksimal samaradorlik;
- KSt 34-20-501, "Elektr stansiyalari va tarmoqlarini texnik ekspluatatsiya qilish qoidalari" talablariga javob beradigan energiya sifati, elektr tokining chastotasi va kuchlanishi;
- “Sam HETK”AJ ishlab chiqarish tuzilmasining barcha darajalarida elektr tarmoqlarini tezkor dispetcherlik boshqaruvi;
- iste'molchilar tomonidan limit va elektr quvvati chegaralariga rioya qilish;
- TDXga bo'ysunuvchi tezkor tarmoqlar va uskunalardagi avariyalarni bartaraf etishni ta'minlash.
4 FUNKSIYA
4.1 Tezkorlik boshqaruv sohasida TDX quyidagi funktsiyalarni bajaradi:
- tuzilmaviy birlik elektr tarmoqlarining muvofiqlashtirilgan ishlashini kechayu-kunduz tezkor dispetcherlik boshqaruvi amalga oshiradi;
- iste'molchilar uchun eng ishonchli elektr ta'minoti sxemasini qo'llab-quvvatlaydi;
- farmoyish asosida nimstansiyalardagi shinalar kuchlanishini o'z ixtiyoridagi vositalar orqali ta’minlash;
- "Sam HETK" AJ TDXni tezkor boshqaruvida va qaramog’ida bo'lgan uskunalarga ruxsat etilgan yuklamalarni nazorat qiladi;
- talabnomalarni ko'rib chiqadi va ekspluatatsiya nazoratida bo'lgan nimstansiya havo liniyalari, rele himoya vositalari (RXV) va dispetcherlik va texnologik boshqaruv vositalarini (DTBVX) ta'mirlash yoki jihozlarini sinash uchun ishlatish va zaxiradan chiqarishni tashkil qiladi. yoki TDX tasarrufi ostida. TDX ga talabnomalar topshirish tartibi SRDXning o‘zi RD-34 RO‘z 328-94 “O‘zbekiston energetika tizimi ob’ektlarining asosiy jihozlarida ishlarni bajarish huquqiga dispetcherlik ruxsatnomasini berish” bilan belgilanadi;
- SRDX tezkor boshqaruvi yoki tasarrufida bo'lgan uskunalarni, RXV va DTBVX uskunalarni ta'mirlab ishga chiqarish uchun talabnomalar tuzadi va SRDX tezkor boshqaruvidan ruxsat oladi;
- talabnomalar bo'yicha ishning boshlanishi va tugashini ro'yxatdan o'tkazish, ShETK, TETK PS iste'molchi elektr nimstansiyasi, tezkor xodimlarining RXV, DTBVX uskunalari va qurilmalarida ishlarni bajarishda harakatlarini boshqaradi. tezkorlik jihatdan TDX ND ga bo'ysunadi. SRDX ND qaramog’i ostidagi RXV, DTBVX uskunalari va qurilmalarida ishlarni bajarish uchun SRDX ND dan ruxsat oladi.
- uskunadagi nosozliklarni bartaraf etish o'zining tezkor boshqaruvida joylashgan va uskunadagi avariyani bartaraf etish TDX ND tasarrufi ostida.
- nimstansiyalar va elektr tarmoqlarini momaqaldiroq mavsumiga tayyorlashni tashkil etishda ishtirok etadi;
- boshqa bo'limlar tomonidan taqdim etilgan yangi uskunalarni sinovdan o'tkazish yoki ishga tushirish dasturlarini kelishgan holda kerak bo'lganda ishlab chiqadi;
- tasdiqlangan dasturga asosan TDXga bo'ysunadigan uskunalarni sinovdan o'tkazish yoki yoqishni boshqaradi;
- ish joylarini tayyorlash va TDXga tezkor ravishda bo'ysunadigan
Xlarida ishlash uchun jamoa(brigada)ni qabul qilish uchun ruxsatnoma beradi;
- talabnoma bo'yicha ta'mirlash ishlarini yakunlash muddatlarini faqat TDX boshlig'i yoki "Sam HETK" AJ texnik direktorining ruxsati bilan uzaytiradi;
- sxemadagi elektr tarmoqlarini barcha xonalarning mnemosxemasini o'z vaqtida kurib chiqishni amalga oshiradi;
Izoh: Istisno hollarda, TDX dispetcheri talabnomani o'z navbatchiligida uzaytirishi mumkin. Iste'molchilarni cheklash yoki o'chirish bilan bog'liq uskunalarni ta'mirlashni tugatish muddatini uzaytirishga yo'l qo'yilmaydi.
- RD 34-040-85 "Elektr inshootlarida uchirib-yoqish bo'yicha odatiy yo’riqnomalar va uchirib-yoqish bo'yicha “Sam HETK” AJning yo’riqnomalari "ga muvofiq, to'g'ridan-to'g'ri bo'ysinadigan tezkor xodimlar va iste'molchilarning bo'ysinuvchi uskunani yoqish va o'chirish bo'yicha harakatlarini boshqaradi;
- energiya sotuvchi korxona bilan birgalikda iste'molchilar tomonidan elektr quvvati limitiga rioya etilishini nazorat qiladi. Iste'mol va quvvat qiymatlari haddan tashqari ko'p bo'lsa, u elektr energiyasi va quvvatni etkazib berishni qisqartiradi yoki ruxsat etilgan ortiqcha kompensatsiya qilinmaguncha havo liniyasini o'chiradi;
- energiya tizimidagi kuchlanishni tartibga solish uchun: SRDX NDning ko'rsatmalari va farmoyishlarini bajaradi:
- iste'molchilarni cheklash yoki o'chirish (chastota, quvvat va kuchlanish oqimlarini saqlash uchun);
- “Sam MET” SRDX ND tezkor boshqaruvi yoki tasarrufi ostida bo'lgan RXV, DTBVX qurilmasining nimstansiya havo liniyalari jihozlari bo'yicha ishlarni bajarish;
- avariyalarni bartaraf etish;
- nimstansiya navbatchi xodimlari orqali RXvaA xodimlarini masofadan boshqarish va signalizatsiya RXV qurilmalari bilan ishlashga qabul qilishni ta'minlaydi;
- belgilangan miqdorda dispetcherlik hisobotlarini yuritadi.
4.2 Tezkor xodimlar bilan ishlash va TDXning dispetcherlik boshqaruvini tashkil etish sohasida “Sam HETK” AJ quyidagi funktsiyalarni bajaradi:
- “Sam HETK” AJ bo‘linmalarida dispetcherlik boshqaruvi va tezkor ishlarni boshqaradi;
-TEQ, TXQ bilimlarini birlamchi va navbatdagi sinovdan o'tkazishda ishtirok etish va “Sam HETK” AJning xizmat ko'rsatish va tezkor xodimlari uchun yo’riqnomalar
- “Sam HETK”AJ va TDX tomonidan berilgan TETK tezkor hujjatlarini o‘z vaqtida qayta ko‘rib chiqish va tuzatishni amalga oshiradi, tasdiqlangan ro‘yxat bo‘yicha “Sam HETK” AJning boshqa bo‘linmalari tomonidan tayyorlangan tezkor xodimlarga zarur yo’riqnomalarning o‘z vaqtida qayta ko‘rib chiqilishi va berilishini nazorat qiladi;
- “HET” AJ korxonalarida xodimlar bilan ishlashni tashkil etish qoidalariga muvofiq bo‘ysunuvchi tezkor xodimlar bilan favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish bo‘yicha o‘quv mashg‘ulotlarini o‘tkazish, shuningdek “Sam HETK” AJ tezkor xodimlarini texnik tayyorlashda ishtirok etadi;
- bo'ysunuvchi xodimlarning noto'g'ri harakatlari natijasida sodir bo'lgan favqulodda vaziyatlarni tekshirishda va tegishli choralarni ishlab chiqishda ishtirok etadi;
- tezkor yo’riqnomalar, uchirib-yoqish dasturlari holatini, nimstansiya sxemalari va TETK tezkor punktlarining haqiqiy vaziyatga muvofiqligini davriy monitoringini amalga oshiradi;
- “Sam HETK” AJ barcha bo'linmalarining bevosita bo'ysinuvchi xodimlarining ishini nazorat qiladi.
4.3.Rejimli ishlash sohasida TDX quyidagi funktsiyalarni bajaradi
- elektr tarmog'ining sxemalari va rejimlarini ishlab chiqadi, tegishli mavsumlar uchun, shuningdek, yangi ob'ektlarni ta'mirlash yoki ishga tushirish bilan bog'liq holda ishonchli va tejamkor ishlashini ta'minlaydi;
- elektr tarmog'ining rejim sxemasini o'zgartirish bilan bog'liq RXV uskunalari va qurilmalarini ta'mirlash yoki sinovdan o'tkazish uchun talabnomalarni ko'rib chiqadi va zarur rejim choralarini belgilaydi;
- tarmoqdagi va “Sam HETK” AJ TDX tasarrufidagi nimstansiyalar uchun yilning xarakterli davrlari uchun aktiv va reaktiv quvvat balanslarini tuzadi va tuzatadi;
- “Sam HETK” AJ TDXga bo'ysinadigan 110 kV elektr tarmoqlar'ining mukammal rejimlarini saqlashni rejalashtirishda;
- “Sam HETK” AJ TDXga bo'ysinadigan 110-35 kV tarmog'ida aktiv va reaktiv quvvatlarning joriy taqsimoti bo'yicha hisob-kitoblarni amalga oshiradi.
tarmoqni ta'mirlash yukini aniqlash, kuchlanish grafiklarini ishlab chiqish va nimstansiya va elektr punktlari shinalarida kuchlanishning o'zgarishi uchun ruxsat etilgan chegaralarni belgilash. Kuchlanish grafiklari topshirig'ining bajarilishini tizimli tahlil qiladi, reaktiv quvvat manbalaridan to'g'ri foydalanishni tekshiradi nimstansiya transformatorlari pog’analarining o'rnini tanlaydi va TDXga bo'ysinadigan transformatorlar yuklamasi ostida kuchlanishni tartibga solish moslamalarini hisoblab chiqadi;
- tarmoq elementlari yuklamasi oqimini ajratilishni, AChYU (avtomatik chastotaviy yuksizlantirish), QYO’T (Qurilmalarning yuklamasini o’chirish tizimi)ga ulangan quvvatni, aktiv va reaktiv quvvat yo'qotishlarini va tarmoqdagi kuchlanish darajasini aniqlash uchun butun tizim va tarmoq nazorati o'lchovlarini ta'minlaydi. Rejim kunlari (qish va yoz o'lchovlari) uchun TDX ga tezkorlik jihatdan bo'ysinadigan havo liniyalari va tarmoqlarning yuklarini o'lchashni amalga oshiradi;
- TDX ga bo'ysunadigan 110 kV va undan past bo'lgan tarmoqlarda uni tashish uchun elektr energiyasi iste'moli tarkibini hisoblaydi, tuzadi va tahlil qiladi, ushbu tarmoqlarning elementlarini yoki uni tashish uchun elektr energiyasi iste'molini oshirishga olib keladigan rejim sharoitlarini aniqlaydi va ularning pasayishiga qaratilgan tarmoq rejimi uchun takliflar ishlab chiqadi.
- rejimlar bo'yicha yangi uskunalar va havo liniyalarini kiritish SDTU dasturlari podstansiya va havo liniyalari jihozlarini boshqarish uchun zarur mavjudligini ko'rib chiqadi va xulosa qiladi.
- ta’minot tarmoqlari va transformatorlar avariyaviy to‘xtatilganda iste’molchilarning elektr ta’minotidagi zarur cheklovlarni va uzilishlarini belgilaydi, “O‘zgosenergoinspektsiya” Samarqand filiali bilan kelishib oladi va navbatchi xodimlardan tegishli ko‘rsatmalar rasmiylashtiradi. Kechki maksimal yuklanish bo'yicha cheklovlarni joriy etish davrida u har soatda elektr tarmog'idagi faol yukni aniqlaydi va 30 daqiqa ichida Sam RDX NDga uzatadi;
- TETK, SamShETK ND ni oylik ta'mirlash rejasiga muvofiq operativ
jihatdan bo'ysunadigan uskunalarni ta'mirlash uchun o’chirilishi va boshqa zarur
holatlar (halokatlarning oldini olish uchun va hokazo) to'g'risida ogohlantiradi;
- yillik va oylik ta'mirlash rejalarini ishlab chiqishda ishtirok etadi, DD Sam RDXga operativ bo'ysunadigan uskunani ta'mirlash uchun uchun oylik talabnomalar Sam RDXga belgilangan tartibda taqdim etiladi;
- boshqa bo'linmalar bilan birgalikda elektr tarmog'ining ishonchliligi va samaradorligini oshirish, kuchlanish sifatini oshirish bo'yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqishda ishtirok etadi;
- “Sam HETK” AJ tezkor xodimlari uchun TDXga bo‘ysunuvchi ob’ektlar uchun rejim yo‘riqnomalarini tuzadi;
- TDX TETK dispetcherlik xodimlariga ekspluatatsiya va xavfsizlik masalalari bo'yicha yo’riqnomalar o'tkazadi;
- favqulodda chastotali yuklarni tushirish jadvallarini ishlab chiqishda ishtirok etadi (AChR), elektr energiyasini cheklash jadvallari, elektr energiyasini iste'mol qilishni cheklash va iste'molchilarni ta'minot markazlaridan liniyalar bo'ylab va ayniqsa og'ir holatlar uchun o'chirish;
- AChRga bo'ysunadigan iste'molchilarning quvvat qiymatlarini nazorat qiladi.
5. HUQUQLAR
5.1. Belgilangan funktsiyalarni bajarish uchun rahbar tomonidan taqdim etilgan xizmat quyidagi huquqlarga ega:
- xizmatning barcha xodimlariga o'z xodimlarining vakolatlariga kiradigan masalalar bo'yicha bajarilishi kerak bo'lgan farmoishlar berish;
- TETK va korxona bo’limlarining boshqaruv xodimlariga TDX vakolatiga kiradigan masalalar bo'yicha buyruqlar va tavsiyalar berish;
- “Sam HETK” AJ rahbariyatiga korxonaning barcha bo‘linmalari rahbariyati va navbatchi xodimlariga tezkor-dispetcherlik intizomini buzganliklari uchun jazo choralarini qo‘llash yuzasidan takliflar kiritish;
- "Sam HETK" AJ bo'limlaridan TDX zimmasiga yuklangan vazifalarni bajarish uchun zarur bo'lgan ma'lumotnoma materiallari va ma'lumotlarni so'rash;
- bo'ysunuvchi tezkor navbatchi agar u TEQ, TXQ dispetcherlik intizomini buzgan bo'lsa, bu tartibga solish rejimini buzish yoki avariyani tugatishni kechiktirish xavfini tug'dirsa, navbatchilikdan olib tashlash huquqiga ega;
- bajarilishi odamlar hayoti va jihozlarning xavfsizligiga tahdid soladigan yuqori tezkor xodimlarning buyruqlari ustidan shikoyat qilish.
5.2. Navbatchi dispetcherlar quyidagi huquqlarga ega:
- "Sam HETK" AJ barcha bo'linmalarining bo'ysunuvchi tezkor xodimlariga va iste'molchilarga tezkor kommutatsiyani tayyorlash va ishlab chiqarish va TDX ga tezkor bo'ysunadigan uskunalar uchun elektr tarmoqlari rejimiga texnik xizmat ko'rsatish bo'yicha majburiy ko'rsatmalar berish;
- TDX nazorati ostida bo'lgan podstansiyalar va havo liniyalari uskunalarini ishlatish bilan bog'liq operativ masalalarni mustaqil ravishda hal qilish;
- “Sam HETK” AJ bo‘lim rahbarlaridan va iste’molchilardan dispetcherlik intizomi qo‘pol ravishda buzilgan yoki yuzaga kelgan avariyani bartaraf eta olmagan hollarda TETK ND, PS yoki OVB xodimlarini zudlik bilan xizmat vazifalarini bajarishdan chetlashtirishni va tezkor xodimlarini almashtirishni talab qilish;
- navbatchilik paytida tuman ob'ektlari, iste'molchilar va energetika tizimi dispetcheri bilan muzokaralar olib borish uchun barcha aloqa kanallaridan foydalanish.
- "Sam HETK" AJning barcha bo'limlari boshqaruv va operativ xodimlari, TETK iste'molchilari bilan to’gridan-to’gri bog’lanish;
- korxonaning barcha bo'limlarining navbatchi xodimlarini tekshirishdispetcherlik va rejim ko'rsatmalarini bilish va yo’riqnomalar o'tkazish xodimlarni nazorat qilish.
6 BOSHQARUVNI TASHKIL ETISHI
6.1 Tezkor dispetcherlik xizmatini xizmat boshlig'i boshqaradi, TDXning tezkor xodimlari bilan ishlaydigan dispetcher mavjud.
6.2 Oliy texnik ma'lumotga va kamida 5 yillik ish tajribasiga ega bo'lgan shaxs boshliq lavozimiga tayinlanadi. Atestatsiyadan o’tkazish davri har to'rt yilda bir marta, maxsus bilimlarni tekshirish esa TEQ, YXQ, TXQ ga muvofiq amalga oshiriladi.
6.3 Boshliq "Sam HETK" AJ bosh direktorining buyrug'i bilan lavozimga tayinlanadi va lavozimidan ozod qilinadi.
6.4 Quyidagilar bevosita TDX boshlig'iga bo'ysunadilar:
- operativ xodimlar bilan ishlaydigan dispetcher;
- rejim masalalari bo'yicha 1-toifali muhandis;
- navbatchi dispetcher;
- TDX texnigi.
6.5. TDX quyidagilarni o'z ichiga oladi:
- xizmat boshlig'i;
- operativ xodimlar bilan ishlaydigan dispetcher;
- rejim masalalari bo'yicha 1-toifali muhandis;
- xavfsizlik bo'yicha texnik;
- TDX boshqaruv pulti bo'yicha texnik;
6.6. TDX tuzilmasi va shtat jadvali “Sam HETK” AJ Bosh direktori tomonidan tasdiqlanadi.
6.7. TDX boshlig'ining vazifalari;
RR-26-yil va TXQ ga muvofiq ishlab chiqarish jarohatlarining oldini olish uchun sog'liqni saqlash va xavfsizlik bo'yicha ishlarni, shuningdek, oldini olishga qaratilgan tavsiyaviy chora-tadbirlarni amalga oshirish.
- har oy o'tkaziladigan xizmat ko'rsatuvchi xodimlarning ishlab chiqarish yig'ilishlari;
- mehnatni muhofaza qilish, xavfsizlik choralari va ishlab chiqarish sanitariyasi holatini va alohida xodimlarning ularni amalga oshirishga munosabatini ko'rib chiqish;
-ish o'rinlarini, jihozlarni saqlashdagi kamchiliklarni aniqlash xavfsizlik asboblari va to'siqlarni himoya qilish vositalarini tekshirish;
- korxonada sodir bo'lgan baxtsiz hodisalar to'g'risidagi ma'lumotlar va "HET" AJ tomonidan e'lon qilingan jarohatlar bo'yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish, TETK, bo’limlar va xizmatlarida shunga o'xshash holatlarning oldini olish choralarini ishlab chiqish;
- mehnatni muhofaza qilish va xavfsizlik holatini yaxshilash bo'yicha buyruqlar, farmoishlar, ko'rsatmalarni xodimlar e'tiboriga yetkazish;
- kadrlarni tanlash va joylashtirish, kadrlarni o‘qitish, xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar uchun lavozimni ko‘tarish, jazolash, attestatsiyadan o‘tkazish va hokazolar uchun materiallar tayyorlash;
- TETK ND uchun qo'llanma hujjatlarini ishlab chiqish;
- TETK ND xodimlari bilan mashg'ulotlar o'tkazish;
- oylik ish rejalarini bajarish;
- qonun hujjatlarida, rejalarda, buyruqlarda va buyruqlarda nazarda tutilgan yoki mehnatni muhofaza qilish, xavfsizlik va ishlab chiqarish sanitariyasi holatini tekshirish aktlarida qayd etilgan mehnat xavfsizligini ta'minlash shartlarini yaxshilash bo'yicha takliflar va chora-tadbirlarning o'z vaqtida bajarilishini ta'minlash;
- Har oyda muhandislik-texniklar yig'ilishini o'tkazish, xizmatda rejalashtirilgan tadbirlarning bajarilishini ko'rib chiqish, xavfsizlik qoidalarini buzish holatlari va ularning oqibatlarini, intizomni yaxshilash, mehnat sharoitlarini yaxshilash va mehnat xavfsizligini ta'minlash choralarini tahlil qilish.
Mehnatni muhofaza qilish bo'yicha buyruqlar, ko'rsatmalar va boshqa materiallarni ishlab chiqish. (O'tkazilgan yig'ilishlar bayonnoma bilan rasmiylashtiriladi);
- har yarim yil oxirida xizmatning barcha xodimlarining umumiy yig'ilishini o'tkazish, unda mehnatni muhofaza qilish holati va xizmat xodimlarining ishlarni bajarishda ko'rsatmalar va xavfsizlik qoidalariga rioya qilishlari, shuningdek, mehnatni muhofaza qilish qoidalariga rioya qilishlari; xodimlarning himoyasi va xavfsizligini ta'minlash chora-tadbirlari muhokama qilinadi. Yig'ilish qarori bayonnoma bilan rasmiylashtiriladi;
- jarimalar berish doirasida korxona bosh direktoriga ishlarni bajarishda ko'rsatmalar va xavfsizlik qoidalarini buzganlarga nisbatan intizomiy choralar ko'rish uchun materiallar taqdim etish huquqi;
- xodimlarni namunali xulq-atvori va xizmat xodimlari tomonidan xavfsizlik qoidalariga rioya qilganligi, faol yordam ko'rsatgani uchun korxona rahbariyatiga rag'batlantirish uchun materiallar taqdim etish;
- SNiTB ko'rsatmalari va talablariga muvofiqligini ta'minlash sanitariya va yong'in nazorati organlari va GOST SSBT, ishchilarning himoyasi va xavfsizligini ta'minlash bo'yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish.
- TDX kasaba uyushma tashkiloti bilan birgalikda mehnatni muhofaza qilish bo'yicha inspektorlari faoliyatini tahlil qilish va ularning ishini faollashtirish;
- xavfsizlik masalalarini nazorat qilish xizmat boshlig'i yo'qligida xavfsizlik masalalari bo'yicha birinchi toifali muhandisga yuklanadi.
6.8 Xodimlar bilan operativ ishlarni olib boruvchi dispetcherning vazifalari;
- brigadalarning zarur asbob-uskunalar, himoya vositalari, transport va maxsus mexanizmlar bilan ta'minlanishi ustidan nazoratni amalga oshiradi (navbatchilikda);
- TDX da ish joylarini attestatsiyadan o'tkazish, kasbiy mahorat tanlovlarini o'tkazadi;
- avariyaviy hodisalar va nosozliklarni bartaraf etish tahlilini va ularning oldini olish chora-tadbirlarini ishlab chiqishni tashkil qilish;
- xodimlarning texnik tayyorgarligi, avariyaga qarshi mashg'ulotlar, ko'rsatmalar, imtixonlar, tibbiy ko'rikdan o'tkazish;
- TDX xodimlari foydalanishi uchun TDX boshqaruv hujjatlarini ishlab chiqadi;
- TChB el.montyorlarining ish vaqtini hisobga olishni tashkil qiladi;
- mehnatni tashkil qiladi, mehnat va ishlab chiqarish intizomi holati va ish vaqtidan foydalanishni nazorat qiladi;
- TX qoidalarini bajarilishini nazorat qilish, mehnatni muhofaza qilish va yong'in xavfsizligi qoidalariga, ishlab chiqarish sanitariyasi qoidalariga rioya etilishini, TX uchun asboblar va moslamalarning yaxshi holatini nazorat qiladi;
- energetika ishlab chiqarish korxonalari va muassasalarida xodimlar bilan ishlashni tashkil etish qoidalariga muvofiq xodimlar bilan ishlashni amalga oshiradi.
6.9 TDX xodimlarining vazifalari "Sam HETK" AJ rahbariyati tomonidan tasdiqlangan lavozim yo’riqnomalari bilan belgilanadi.
7 O'ZARO TA'SIR
7.1 Sam SRDX bilan:
SRDX tasliqlaydi ;
- uskunaning operativ bo'ysunishi;
- joriy oyning 23-kunidan kechiktirmay, operatsion jihatdan SRDXga bo'ysunadigan uskunalarni keyingi oy uchun chiqarib qo'yishning tasdiqlangan jadvali;
TDX SRDXga taqdim etadi;
- kirish tarmoq uskunalari va ishlab chiqilgan oddiy elektr zanjirlarini tasdiqlash, ishga tushirish sxemalari va pasport ma'lumotlari uchun tarmoqlar va ularga ilovalar;
- kelgusi yilning yozi va qishi uchun istiqbolli rejimni hisoblash uchun yuklama ma'lumotlari;
- AChR bo'yicha materiallar (joylashtirishlar, o'rnatishlar, yuklama qiymatlari, AChR ostida kiritiladigan yuklamalarning kattaligi va ularni chora tadbirlari);
- rejim kartalari yiliga 2 marta.
TDX:
kuchlanishi 110 kV va undan yuqori bo'lgan qurilmalarda favqulodda o'chirishlar to'g'risidagi ma’lumotlar berish;
- me'yoriy hujjatlarga muvofiq 0,4-6-10-35 kV iste'molchilarning ommaviy uzilishlariga olib kelgan tabiiy ofatlar to'g'risidagi hisobotlar;
- TDX “Sam HETK” AJ tomonidan maksimal quvvat iste’moli rejasini ishlab chiqishda ishtirok etadi;
- “Sam HETK” AJ rahbariyati yo‘q bo‘lganda, TDX dispetcherining ko‘rsatmasi bo‘yicha inspeksiya ob’yektlarga borib, cheklovlar joriy etilishini tekshiradi;
7.2. Elektr sotish bo'limi bilan TDX masalalari:
- TDX tasarrufidagi elektr tarmoqlari shinalaridagi kuchlanish darajalari to'g'risidagi ma'lumotlar;
- 6-10 kV va undan yuqori kuchlanishdagi ekspluatatsiya javobgarligiga tegishli bo'lgan balans iste'molchilari bilan chegaralash uchun uskunaning tezkor bo'ysunishi;
TDX oladi:
- iste'molchining elektr inshootlarini yoqish uchun ruxsat
- iste'molchilarning toifaliligi to'g'risidagi ma'lumotlar
- iste'molchilarni cheklash va o'chirish jadvallari
- ish kunlari, dam olish va bayram kunlarida iste'molchilarning energiya iste'mol qilish rejimi va ta'mirlash, yangi quvvatlarni kiritish bilan bog'liq iste'molchilar rejimida kutilayotgan barcha aloqalar to'g'risidagi ma'lumotlar va boshqalar.
- limitlar, favqulodda va texnologik, sanoat korxonalari to'g'risidagi ma'lumotlar.
7.3.ShETK, TETK bilan TDX
- TDX TETKlarga tezkor ishlarni olib borish va tashkil etishda texnik yordam va nazoratni amalga oshiradi;
- TDX joriy oyning 28-kunidan kechiktirmay TDGni keyingi oy uchun uskunani olib qo‘yish jadvali to‘g‘risida xabardor qiladi;
- TDG iste'molchilar bilan TETK tarmoqlari tomonidan quvvatlanadigan uskunalarni o'chirishni kelishilgan holda, tasdiqlangan oylik jadvalga muvofiq yoki qo'shimcha ravishda TDX xabarnomasiga asosan;
- TDG TDXga yuklamalarni, nimstansiyalar uchun kuchlanishlarni oyiga ikki marta va tarqatish oqimlarini, rejimlarni hisoblash va istiqbolli yuklarni aniqlash uchun TDX tomonidan so'ralgan TETK tarmoqlari bo'yicha zarur ma'lumotlarni uzatadi;
- TDG barcha anomaliyalar(ненормальностях),haqida darhol TDXga xabar beradi, TETK tarmoqlarida yuzaga keladigan, TDX rahbarligidagi tezkor bo'ysunuvchi TDX tarmoqlarida avariyalarni bartaraf qiladi va tezkor bo'ysunuvchi TDG tarmoqlarida - mustaqil ravishda TDXni xabardor qilgan holda;
- TDX avariyaviy o'chirishlar vaqtida elektr energiyasining favqulotda kam ta'minlanishini hisoblab chiqadi va uni TDXga yetkazadi;
- ОДГ производит подсчет аварийного недоотпуска электроэнергии при аварийных отключениях и передает в ОДС;
- TDG TDX ND tasarrufi ostidagi uskunadagi barcha shoshilinch nuqsonlar va ularni bartaraf etish to'g'risida TDXni xabardor qiladi;
7.4. Ishlab chiqarish va texnika bo'lim (IChTX) bilan:
ICHTX TDXga ishga tushirish sxemasi, pasporti va yangi ishga tushirilgan ob'ekt bo'yicha barcha kerakli ma'lumotlarni taqdim etadi;
- IChTX TDXni elektr uzatish liniyalari, transformatorlar va boshqa uskunalarning ruxsat etilgan yuklari bo'yicha ma'lumotnoma materiallari bilan ta'minlaydi;
- TDX yillik hisobot uchun materiallarni IChTXga belgilangan muddatlarda taqdim etadi;
- TDX, IChTX talabiga binoan, transformatorlar va havo liniyalarining yuklanishi, ta'mirlanayotgan uskunaning ishlamay qolishi to'g'risida ma'lumotlar beradi.
7.5. RXvaA bilan:
RXvaA ni tezkor ravishta TDX ga bo'ysunadigan tarmoqlar uchun rele himoyasi, avtomatlashtirish bo'yicha barcha me'yoriy hujjatlar bilan ta'minlaydi;
- RXvaA rele himoyasi va avtomatlashtirish qurilmalarining ishlashi bo'yicha yo’riqnomalar va texnik mashg'ulotlar o'tkazadi, korxonaning tezkor xodimlari bilan ushbu xodimlar tomonidan ishlab chiqarish yo’riqnomalari hamda RXV bo'yicha tezkor ko'rsatmalarning TEQ talablarini bilishini tekshirish uchun komissiyalarda ishtirok etadi;
-"Sam HETK" AJ tarmoqlarining normal sxemasini va tarmoqlarning ish rejimlarini RXvaA bilan kelishilgan holda va undan mumkin bo'lgan chetlanishlarni ko'rib chiqadi;
- RXvaA va TDX birgalikda yangi elektr uskunalari ishga tushirilganda RXV qurilmalarini yoqish dasturlarini, RXV qurilmalarining maxsus sinovlarini
o'tkazish dasturlarini ishlab chiqadilar;
- RXvaA har kuni uskunani ishga chiqarish uchun talabnomalarni ko'rib chiqadi va tasdiqlaydi;
- RXvaA xizmati RX va avtomatlashtirishning noto'g'ri ishlashi sabablarini aniqlash natijalari to'g'risida TDXni xabardor qiladi;
TDX RXvaAni "Sam HETK" AJ tarmoqlarida RX, avtomatlashtirishning barcha holatlari, shu jumladan mahkamlash moslamalarining ko'rsatkichlari to'g'risida xabardor qiladi.
"Sam HETK" AJ TDX RXvaAni tarmoqlarida avtomatlashtirish, shu jumladan mahkamlash moslamalarining ko'rsatkichlari va ishining barcha holatlari to'g'risida xabardor qiladi.
- TDX qisqa tutashuv toklarini hisoblash uchun RXvaA xizmatiga o'rni himoyasining ishlash tamoyillarini tanlash va uning sozlamalari va xususiyatlarini hisoblash uchun quyidagi ma'lumotlarni beradi:
- normal va minimal ishlash rejimlari va tarmoqlarni ta'mirlash rejimlarining sxemalari;
- yuklamalarning maksimal oqimlari va kuchlanishlari va himoya vositalarini o'rnatish joylarida nimstansiya shinalarida ularga mos keladigan minimal ish kuchlanishlari
- qisqa tutashuvda ruxsat etilgan eng uzoq uzilish vaqti (so'rov bo'yicha);
-RXvaAni xizmati bilan TDX ND tomonidan chiqarilgan transformatorlar va avtotransformatorlarning havo liniyalarining yuk oqimlari jadvallarini kelishilgan holda RXV sozlamalari shartiga ko'ra ruxsat etiladi;;
- RXvaA xizmatiga ularni amalga oshirishning texnik imkoniyatlarini RXvaA xizmati bilan oldindan kelishilgandan keyin TDX ND tezkor boshqaruvi ostidagi liniyalarni avtomatik qayta qo’shish (AQQ)dan foydalanish shartlarini belgilaydi;
-TDX RXvaA bilan birgalikda tezkor boshqaruvi ostida bo'lgan uskunani yoqish uchun standart shakllarni ishlab chiqadi.
7.6. DTBVX bilan
DTBVX dispetcherlik aloqa kanallari, telemexanika qurilmalari va dispetcherlik radioaloqalarining uzluksiz va sifatli ishlashini ta'minlaydi;
- DTBVX, TDXga ko'ra, telemexanika qurilmalari va dispetcherlik radioaloqalarining dispetcherlik aloqa kanallari bilan bog'liq muammolarni tezda bartaraf etadi;
- TDX aloqa qurilmalari, telemexanika, dispetcherlik radioaloqalarining ishlashidagi barcha nosozliklarni tuzatadi va ulardan DTBVXga xabar beradi, shuningdek, kerak bo'lganda, tizim va tizimlararo aloqa kanallari va telemexanika shikastlanganda signalchilarni energiya ob'ektlariga chaqiradi;
- TDX yuqori chastotali aloqa(YChA) uchun qayta ishlanadigan XLlarini ishga chiqarish arafasida DTBVX bilan kelishilgan holda;
- TDX aloqa kanallari, telemexanikalarni ishga chiqarish uchun DTBVXdan tezkor talabnomalarni qabul qiladi va ularni o'z vaqtida ishga chiqarishni ta'minlaydi.
7.7. Yuqori kuchlanishli tarmoqlar tumani bilan
S(K)TYUKT TDXni elektr uzatish liniyalari to'g'risidagi ma'lumotlar bilan ta'minlaydi (liniyalarning pasport ma'lumotlari, kesishmalar bilan marshrut sxemasi va ko'p rangli liniyalar ro'yxati);
- S(K)TYUKT TDX farmoyishi bilan XLlari avariyaviy uchib qolgan taqdirda ularni aylanma va ko'rikdan o'tkazadi va o'chirish sabablarini xabar qiladi;
- S(K)TYUKT tasdiqlangan jadvaiga asosan liniyalarni ishga chiqarish bo'yicha tezkor talabnomalarni taqdim etadi;
- S(K)TYUKT liniyalarni ta'mirlash uchun ishga chiqarish bo'yicha yillik va oylik talabnomalarni TDXga taqdim etadi va yillik va oylik jadvallarni ishlab chiqishda ishtirok etadi;
- nimstansiya xizmati o'lchovlarni va yuklamalarni nimstansiya orqali TDXga yetkazishni ta'minlaydi;
- nimstantsiya uskunalarini ta'mirlash uchun yillik va oylik jadvallarini TDXga taqdim etadi, shuningdek, nimstansiya uskunalarini ta'mirlash uchun ishga chiqarish to'g'risidagi tezkor talabnomalarni taqdim etadi;
- har oy me'yoriy hujjatlarni ishlab chiqadi va ularni TDXga tasdiqlash uchun taqdim etadi, 35kV va undan yuqori kuchlanishli uskunalar uchun uchirib-yoqish ishlarining namunaviy shakllarini(tipov.blank) tayyorlashda ishtirok etadi;
- "Sam HETK" AJ IChTX orqali TDXni uskunalar bo'yicha barcha kerakli ma'lumotlar bilan ta'minlaydi;
- TDX S(K)TYUKTni avariyaviy o'chirishlar to'g'risida xabardor qiladi
va mahkamlash moslamalari bilan jihozlangan XLlari uchun
shikastlangan joyni ko'rsatgan holda ko’rikdan o'tkazish va tekshirishga ruxsat beradi;
- TDX uskunaning avariyaviy chiqishlarida avariyalar va rejimlarning buzilishi to'g'risidagi ma'lumotlarni uzatadi;
- TDX S(K)TYUKT nimstansiyalarining tezkor talabnomalariga asosan uskunalarni o'z vaqtida ishga chiqarishni ta'minlaydi;
- TDX S(K)TYUKT nimstansiyalarini tezkor hujjatlarni yuritish va ishlashida yordam beradi.
7.8 MXTX bilan:
TDX yuboradi:
- tezkor muloqatlar olib borish huquqiga ega bo'lgan shaxslar ro'yxati;
- ishlarni xavfsiz ishlab chiqarish uchun javobgar shaxslar ro'yxati;
- favqulotda holatlar va rejimlarning buzilishi, uskunalarning yong'inga qarshi chiqarish to'g'risidagi ma'lumotlar;
- zarur hollarda tekshirish va avariyalar to‘g‘risida hisobot va nosozliklar
xaritalarini tayyorlashda ishtirok etadi;
- baxtsiz hodisalar to'g'risidagi ma'lumotlar;
- TXQ, TEQ, YOXQda imtihonlarni topshirish jadvallari, ishlab chiqarish yo’riqnomalari.
- TDX QABUL QILADI:
- TX kunlarida ishtirok etish jadvallari va ish joylarini rejalashtirilgan
payvandlash ishlari;
- muhandis-inspektorning ko'rsatmalari;
- MXTX va “HET” AJ tomonidan ishlab chiqilgan baxtsiz hodisalarni tekshirish natijalari va boshqa ma'lumotnoma hujjatlari bo'yicha favqulodda vaziyatlar to'g'risidagi buyruqlar;
- favqulotda holatlar, nosozliklar, baxtsiz hodisalarni tekshirish natijalari to'g'risidagi ma'lumotlar;
7.9 Sam.MET SRDX, nimstansiyasi SFZ, Aeroport, Tyagovaya, Margo, Cho’pon-ota, Suvli, Samarqand, Kattaqo‘rg‘on nimstansiyalarini o’zaro munosabatlari mahalliy normativ hujjatlarni tartibga solish yo’riqnomasi.
7.10 Elektr tarmoqlari ishining ishonchliligi va samaradorligini ta’minlash hamda har bir bo‘linma zimmasiga yuklangan vazifalarning bajarilishini ta’minlash maqsadida "Sam HETK" AJning boshqa xizmatlari va bo‘linmalari bilan hamkorlikda TDXning kundalik ishlari olib boriladi.
17
7. JAVOBGARLIGI
8.1 "Sam HETK" AJ TDX xodimlari mehnat va ishlab chiqarish intizomiga rioya qilish uchun javobgardirlar. Ushbu Nizom va lavozim yo'riqnomalarida nazarda tutilgan asosiy vazifa va funktsiyalarni bajarish, shuningdek, korxonada ularning aybi bilan sodir bo'lgan favqulotda holatlar, nosozliklar va baxtsiz hodisalar va ularga bevosita bo'ysunadigan "Sam HETK" AJ bo'linma xodimlari.
Xozirgi davrda qishloq xo„jalik ishlab chiqarishida bo„layotgan umumiy energiya iste‟molidan 10-15% elektr yoritishga sarflanadi. Elektr yoritish tarmoqlarida elektr energiya sarfini kamaytirish uchun lampa va yoritgichlarni to„g„ri tanlash kerak, ulardan oqilona foydalanish va kuchlanishni kerakli darajada saqlab turish kerak. Elektr energiya sarfi qabul qilingan yoritish normalari, yoritgichlarni turlari va ularning ish rejimlari bilan bog„liqdir. Yoritish qurilmasi mumkin qadar kam elektr energiyasi va pul mablag„ini sarflab talab qilingan ko„rish sharoitlarini ta‟minlashi lozim. Ko„rish sharoiti ravshanlikning ko„rish maydonidagi rejasi va taqsimlanishi bilan aniqlanadi. Amaliy sharoitlarda ravshanlikni hisoblash va o„lchash juda ko„p qiyinchiliklar bilan bog„liq. Shuning uchun ish yuzasidagi yoritilganlik darajasini me‟yorlashda uning qaytarish koyeffitsIyenti hisobga olinadi. Bizning kundalik tajribamiz shuni ko„rsatadiki, biror ishning o„zini har xil darajadagi yoritilganliklarda bajarish mumkin. Yoritilganlikni ko„tarishni davom ettirsak ko„rish qulayligiga, ya‟ni har qanday operatsiyani bajarishga yetadigan yoritilganlikka erishish mumkin. Ko„rish qulayligini ta‟minlashga kerak bo„ladigan yoritilganlik ishlatilayotgan yorug„lik manbalari nurlanishining spektral tarkibiga bog„liq bo„ladi. Hozirgi vaqtda o„rnatilgan yoritilganlik me‟yorlari hamma korxona va uyushmalar uchun majburiy hisoblanadi. Yoritilganlik me‟yorining qiymati bir qancha faktorlarga bog„liq bo„lib, ulardan asosiylariga quyidagilar kiradi: - ko„rilayotgan detal ish yuzasining qaytarish koyeffitsenti. Qaytarish koyeffitsenti qancha katta bo„lsa, uning yorqinligi shuncha katta bo„ladi va boshqa teng sharoitlarda ish yuzasiga kam yoritilganlik kerak bo„ladi: - ko„rilayotgan detalning eng kichik burchak o„lchami (detal kichik o„lchamining undan ko„zgacha bo„lgan masofaga nisbati); - fon va detal orasidagi tiniqlik; - ko„rish kuchlanganligini nisbiy davomiyligi; - yuzalarning ko„rish maydonida atrof foni ravshanligidan katta farq qiladigan ravshanlik bo„lishi; - ish jarayoniga jarohatlanish xavfi darajasi. Yoritilganlikni tanlashda asosiy me‟yoriy xujjat sifatida «Qurilish me‟yorlari va qoidalari» misol bo„ladi. Loyihachilar va ekspluatatsiya qiluvchilar ishini yengillashtirish uchun yoritilganlikning soha me‟yorlari hizmat qiladi, ular xalq xo„jaligining u yoki bu sohasiga xos bo„lgan spetsifik ishlab chiqarish sharoitini hisobga olgan holda umumiy me‟yorlar asosida tuzilgan. Soha Tayanch iboralar: yoritgichlarni ortiqcha ulanishidan bo‘ladigan energiya sarfi, cho‘g‘lanma lampalar, lyuminessent lampalar, yuqori bosimli lampalar, energiya tejamkorlik, energiya iqtisodi, yorug‘lik normasi. me‟yorlari aniq va keng tushunchali ko„rsatmalardan iborat bo„lib loyihalash amaliyotida qabul qilingan bir xil yechimlar bilan ta‟minlaydi. Yoritilganlik sifati faqat yoritilganlik darajasi bilan aniqlanmaydi, u quyidagi asosiy sharoitlar yig„indisidan iborat: - ish yuzasi bo„ylab yoritilganlikni bir tekisda taqsimlash; - ish yuzasida soyalarning bo„lmasligi; - vaqt ichida yoritilganlikning doimiyligi; - ko„rish maydonida qamashtiruvchi yorqinliklarni bo„lmasligi; - nurlanishning spektral tarkibi. Har bir muay‟an holat uchun yorug„lik manbai va yoritgich turini to„g„ri tanlash, loyihalashtirilayotgan yoritish qurilmasining texnik va iqtisodiy samarasini qandaydir darajada to„g„ri aniqlab, uning uzoq va ishonchli ishlashini belgilab beradi. Cho„g„lanma va lyuminestsent lampalarni tanlashda quyidagi tushunchalarga amal qilish kerak. - me‟yoriy xujjatlardan ma‟lumki kam yoritilganlik (qorong„ilik) effektini kompensatsiya qilish uchun, bir xil sharoitda, lyuminestsent lampalar uchun cho„g„lanma lampalarga qaraganda yuqoriroq yoritilganlik me‟yorini belgilashni talab etiladi. Bu esa yoritilganlik me‟yori kichik darajada bo„lganda gaz razryad lampalarini cho„g„lanma lampalarga qaraganda afzal tomonlari bo„lmaydi. - lyuminestsent lampalari nurlanishning spektral tarkibi yaxshi bo„lganligi tufayli yetarli yoritilganlik darajalarida ranglarni farqlash cho„g„lanma lampalarga qaraganda to„g„riroq bo„ladi. - lyuminestsent lampali yoritish qurilmalariga ketadigan kapital xarajatlar cho„g„lanma lampalarga nisbatan bir necha marta oshiq bo„ladi. - lyuminestsent lampalarining ishonchli ishlashi va ularning yorug„lik-texnikaviy ko„rsatkichlarini barqaror bo„lishi, yuqorida aytib o„tilganidek, tashqi muhit sharoitiga bog„liqdir. Yuqorida keltirilganlarni e‟tiborga olib lyuminestsent lampalarni qo„yidagi hollarda tadbiq etish mumkin: a) ranglarni farqlash talab qilinadagan ishlar bajariladigan xonalarda; b) uzoq vaqt ko„rish bilan bog„liq ishlar bajarilayotgan xonalarda; v) tabiiy yorug„lik tushmaydigan va odamlar uzoq turadigan xonalarda; g) chorvachilik va parrandachilik xonalarida, agarda u xayvon va parrandalar holatiga yaxshi ta‟sir etishni ta‟minlasa va mahsuldorligini oshirsa. Yoy razryadli lampalar (DRL- duga-razryadnaya lampa) turidagi lampalarni shipi baland ishlab chiqarish xonalarini, ochiq maydonlarni, ko„cha va yo„l qismlarini yoritishda ishlatish maqsadga muvofiq bo„ladi. Yoritish qurilmasini loyihalayotganda yoritgich turini tanlashda uning ishidagi ishonchliligi, samaradorligi va iqtisodiy ko„rsatgichlari muhim rol o„ynaydi. Yoritgichlarni tanlashda qo„yidagilar e‟tiborga olinishi kerak: - atrof- muhit sharoiti; - yorug„lik tarqatish tasnifiga talablar; - iqtisodiy ko„rsatgichi. Yoritgichni ekspluatatsiya qilish davrida atrof - muhitning tasnifiga qarab quyidagi hollar bo„lishi mumkin: a) yoritgich metall qismlarining yemirilishi va uni tez ishdan chiqishi; b) sim himoya qobiqlarini shikastlanishi va natijada ularni o„zaro yoki korpusga qisqa tutashishi; v) yorug„lik oqimini qaytaruvchi va o„tkazuvchi yuzalarning changlanishi yoki buzilishi; g) bug„lar, gazlar, changlarning yonishi yoki portlashi. Yoritish qurilmalarini loyihalayotganimizda yoritgichlarni har xil sharoitlarda ekspluatatsiya qilishga to„g„ri keladi: ya‟ni quruq isitiladigan xonalaridan tortib to portlash xavfi bor xonalargacha. To„g„ri yorug„lik taqsimlovchi yoritgichlar ko„proq iqtisodliroqdir, chunki ular mayda nuqsonlari bo„lgan yuzalarni ham yaxshi farqlaydilar. Umuman olganda qaytarilgan yorug„lik taqsimlanishida yoritish sifati to„g„ri taqsimlanganga qaraganda yuqori bo„ladi, chunki bunda: - yoritish bir tekisda yuqori darajada ta‟minladi; - gorizontal va vertikal yuzalar ham yaxshi yoritiladi; - to„g„ri yorqin nur sochish maksimumi kamayadi; - qo„l va odam soyasi ham kamayib boradi. Yuzalarni keraklicha yoritish masalasi odatda yoritgichlarning joylashishi, ishlatilayotgan yorug„lik manbalarining quvvati va turi bilan bog„liq bo„lgan ko„p yechimlarga ega. Loyihalanayotganda hamma yechimlardan eng qulayi tanlanadi, unda berilgan yoritilganlikni va kerakli yoritish sifatini ta‟minlash uchun eng kichik yorug„lik oqimining yig„indisi, ya‟ni minimal o„rnatilgan quvvat talab qilinadi. Yoritilayotgan yuzada yoritilganlikning taqsimlanishi yoritgichlarning yorug„lik kuchi egri chiziqlarining tasnifi va ular orasidagi nisbiy masofa bilan aniqlanadi. Yoritgichlar orasidagi nisbiy masofa λ, ular orasidagi masofaning L yoritgichni ilish balandligiga h bo„lgan nisbatidir h L . Yoritgichlar orasidagi eng qo„lay nisbiy masofa hamma vaqt ham minimal o„rnatilgan quvvatni kafolatlamaydi. Bu birinchi navbatda cho„g„lanma lampali yoritgichlarga ta‟aluqli bo„lib, ularning quvvati oshishi bilan yorug„lik berishi ham ortib boradi. Cho„g„lanma lampalarda minimal o„rnatilgan quvvatni olish uchun nisbiy masofa, eng qo„lay bir tekis yoritish shartidagi kattalikdan bir muncha ortiq bo„lishi kerak. Yoritgichlarni muayyan bir xonada joylashtirayotganda har doim ham kvadrat qirrasiga o„rnatishning imkoni bo„lmaydi. To„g„ri burchakli maydonlarga o„tayotganda (maydon-to„rtta yaqin yoritgichlar bilan chegaralangan yuza) katta tomonning kichigiga nisbati 1,5 dan oshmasligi maqsadga muvofiqdir. Yoritgichlarni shaxmat tartibida joylashtirishning unchalik afzalliklari yo„q va qo„shni qatordagi yoritgichlar orasida mavjud bo„lgan masofa, qatordagi qo„shni yoritgichlar orasidagi masofadan bir necha marta kam bo„lganda ishlatiladi.
Devor yaqinida ishchi yuza bo„lgan taqdirda devor bilan eng yaqin yoritgichlar qatori orasidagi masofa (0,25….0,3) L bo„ladi. Boshqa holatlar uchun (0,3…..0,5) L. Xonalarga yorug„lik oqimini qaytaruvchi va tarqatuvchi yoritgichlar joylashtirilganda yorug„lik oqimini shiftda bir tekis tarqalishini ta‟minlash uchun shipdan yoritgichgacha bo„lgan masofa aniq bir qiymatga ega bo„lishi kerak. Bu masofa hisoblash balandligini (0,2…0,25) qismini tashkil etadi. 2. Yoritish normalari Yoritish normalari ish bajariyotgan xizmatchilar, saqlanayotgan mol yoki parranda va o„simliklarni yoritilganlik tomonidan optimal sharoitlarni yaratish bilan bog„liqdir. Masalan, kafaslarda saqlanayotgan tovuqlar uchun ozuqa tarqatish transporter yuzasidagi normalashtirilgan yoritilganlik quyidagicha: - lyuminestsent lampalar uchun-75lk; - cho„g„lanma lampalar uchun - 30lk. Haqiqiy yoritilganlik normalarga muvofiqligini aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalanamiz: S F F n хак (6.1) bu yerda: N- yoritgichlar soni; n- bitta yoritgichdagi lampalar soni, dona; F - lampadan chiqayotgan yorug„lik oqimi, lm; - yorug„lik oqimidan foydalanish koyeffitsIyenti; S - xonaning yuzasi, m 2 . Yorug„lik oqimidan foydalanish koyeffitsIyenti miqdori yoritgichlarni FIK; xonalarning kattaliklari; yoritgichlarni osilish balandligi; shift, devor va hisobiy yuzalarni yorug„likni qaytarish koyeffitsIyentlari bilan bog„liqdir. Yoritish normalari oshishi bilan, ortiqcha energiya sarflarini kamaytirish uchun lampalarni pastroq quvvatliklariga almashtirish kerak. Yoritgichlar quvvatini ortiqcha oshirilishi bilan bo„ladigan yillik energiya isroflarini aniqlaymiz: Эй Рх Р К тал Т фойд (6.2) bu yerda: Rx - lampalarning haqiqiy quvvati, kVt; R-lampalarning hisobiy quvvati, kVt; Ktal.-elektr yoritgichlarni talab koyeffitsIyenti; Tfoyd.-maksimum yuklanishdan foydalanish muddati, soat. Talab koyeffitsIyenti miqdori 0,6 - 1 gacha o„zgaradi va uning kattaligi xonaning turi bilan bog„liqdir. Masalan, sigirxonalar uchun Ktal=1,0; ustaxonalar uchun Ktal=0,98; maishiy xonalarda Ktal = 0,8 va omborxonalar uchun Ktal=0,6. Chorvachilik va parranda saqlaydigan xonalar uchun maksimum yuklanishidan foydalanish muddati Tmax = 700-800 soat ; Tmax=1500 soat; ustaxonalar uchun Tmax=1500 soat. 3. Elektr yoritgichlardan oqilona foydalanish Qishloq va suv xo„jalikgi ishlab chiqarish xonalarida har xil yoritgichlarni qo„llash mumkin. Masalan, chug„lanma lampali yoritgichlar soddaligi, arzonligi kabi afzalligi bilan birga ularni har xil atrof muxit sharoitlarida qo„llash mumkin. Lyuminestsent va boshqa xildagi gaz razryadli lampalarni energetik ko„rsagnichlari yuqoriroqdir. Chug„lanma lampalarga nisbatan, bir xil quvvatga ega bo„lgan lyuminestsent va gaz razryadli lampalar (DRL, DNAT, Dnat va xakazo) 5-6 barobar yuqoriroq yorug„lik oqimini xosil qiladilar. Natijada, loyihalanayotgan xonada, kerakli yoritiganlikni xosil qilish uchun, umumiy quvvati bir necha barobar kamroq bo„lgan yoritgichlar o„rnatish mumkin. Kunduz kuni yoritgichlarni ortiqcha ulanishidan bo„ladigan energiya sarfi quyidagi formula bilan aniqlanadi: Эй Рх Р К тал Т фойд (8.2) bu yerda: Rx - lampalarning haqiqiy quvvati, kVt; R-lampalarning hisobiy quvvati, kVt; Ktal.-elektr yoritgichlarni talab koyeffitsIyenti; Tfoyd.-maksimum yuklanishdan foydalanish muddati, soat. Elektr yoritgichlardan energiya tejamkorlik bilan foydalanishda turli hil yechimlarni qo„llash mumkin. Masalan, 2ta 60 Vt li lampaning o„rniga 1ta 100Vt li lampani o„rnatish bilan, xonaning yoritilganligi sezirarli darajada o„zgarmaydi va shuning bilan birgalikda elektr energiya isrofi 12% ga kamayadi. Yillik maksimumdan foydalanish vaqti katta bo„lgan xonalarda (masalan ma‟muriy binolarda – Tfoyda. = 2700 soat) 1 ta 300 Vt li cho„g„lanma lampani o„rniga 100 Vt li simobli razryadli lampani o„rnatish bilan bir yilda 486 kVt.s. elektrenergiyasi iqtisod qilinadi. 2ta 100 Vt li lampalarni o„rniga 1ta 40 Vt li lyuminestsent lampa o„rnatish bilan bir yilda 400 kVt soat elektr energiya iqtisod qilinadi. 7ta cho„g„lanma lampani o„rniga 1 ta natriyli razryadli 150 Vt li lampani o„rnatish bilan bir yilida 2360 kVt. s elektr energiyasi iqtisod qilinadi. Keltirilgan misollarni barchasida yoritilganlik o„zgarmaydi. Elektr lampalari xosil qilayotgan yorug„lik oqimi miqdori kuchlanish miqdori bilan uzviy bog„liqdir. Kuchlanish 1% ga pasayishi bilan cho„g„lanma lampalarni yorug„lik oqimi 3-4 %ga , lyuminestsent lampalarda 1,5 % ga va DRL tipidagi lampalarda 2,2% ga.kamayadi. Lampalarga berilayotgan kuchlanishni doimiy qilib saqlash uchun ularni maxsus transformatorlarga ulaymiz yoki kompensatsiyalovchi qurilmalardan foydalanamiz. Elektr yoritish tarmoqlarida elektr energiya isrofini kamaytirish uchun bu jarayonlarni avtomatlashtirish kerakdir. Elektr yoritishni boshqarish uchun bu jarayonlarni avtomatlashtirish kerakdir. Elektr yoritishni boshqarish uchun Ao, F-2, FRM - 62 va boshqa turidagi maxsus qurilmalardan foydalanamiz. Datchiklar hisobida soat mexanizmalari, vaqt relelari, fotoyelementlar, fotorelelar qo„llaniladi. 4. Elektr energiya isrofini kamaytiruvchi chora-tadbirlar Energiya tejovchi choralarni asoslaridan biri bu yoritish lampani quvvatini to„g„ri aniqlash. Yoritgich turini qabul qilishda uni “yorug„likni berish” texnik ko„rsatgichini hisobga olamiz: ; P F (6.4) Bu ko„rsatgich: cho„g„lanma lampalar uchun N= 10-20 Вт Лм -lyuminestsent lampalar uchun N= 42-62 Вт Лм -gaz razryadli DRL tipidagi lampalar uchun N= 35-55 Вт Лм -DRI tipidagilar uchun N= 64 - 90 Вт Лм “Yorug„likni berish” tomonidan DRI tipidagi yoritgichlarni qo„llash eng qulayliroqdir. Shuning bilan birgalikda (xizmat qilish muddati) 10-15 barobar yuqoriroqdir. Lekin lampaning volt-amper ko„rsatgichi keskin o„zgaruvchanligini hisobga olib, sxemada lampa bilan ketma-ket tokni chegaralovchi qarshiliklarni qo„llaymiz va lampani yoqish uchun maxsus qurilmalarni o„rnatamiz. Bularni barchasi elektr energiya sarfini qo„shimcha 40% gacha oshishiga olib keladi. Lyuministsent lampalarni qabul qilishda bilish kerak. LB tipidagi lampalar iqtisodiy afzalliroqdir. Masalan, LDS tipidagi lampalar o„rniga LB tipidagini o„rnatish 32% gacha elektr energiyasini tejashga olib keladi. Karxonalarni atrofidagi xududlarni yoritishda DRL tipidagi lampalarni NLVD tipida almashtirish energetik tomonidan qulaydir. Masalan, DRL – 4 - (R=400Vt; F= 23 kLm) o„rniga NLVD - 330 (R=330 Vt; F= 27 kLm) qabul qilishi bilan 1 yilda 1 yoritgich hisobidan 280 kVt.s energiya tejash mumkin. Bu yerda yoritgichlarni 1 yil davomida ishlash muddati bir xil 400 soat. Tavsiya qilinadigan energiya tejovchi chora-tadbirlar: - yoritgich yuzalari va oynalarni o„z vaqtida har xil iflosliklardan tozalab turish - olinayotgan energiya iqtisodi 20 % gacha. - yoritgichlarni ma‟lum bir grafik asosida o„chirib - yokish - iqtisod 20% gacha. - xonadagi shift va devorlarni oqroq ranglarga bo„yash - iqtisod 20% - bor lampalarni yuqoriroq FIK lampalarga almashtirish (masalan LD ni Lbga, LB ni LBR ga va xakazo) - iqtisod 25% gacha. - biriktirilgan yoritilganlikdan kengroq foydalanish - iqtisod (10-25%) gacha - bor yoritgichlarni yuqoriroq FIKlarga almashtirish - iqtisod (10-25) % gacha. - elektr yoritishni avtomatik boshqarish. - iqtisod (8-10) % gacha.
AXBOROT UChUN MA’LUMOTLAR
TEZKOR DISPETChERLIK XIZMATI
BOShLIG’I AKBAROV A.
KELIShILDI:
EKSPLUATASIYA MASALALAR BO’YIChA
TEXNIK DIREKTOR O’RINBOSARI DEXTYAREVA E.
IShLAB ChIQARISh TEXNIK XIZMATI
BOShLIG’I NAZAROV N.
STANDARTLASHTIRISH MUHANDISI OXOTINA O.
RELE HIMOYASI VA AVTOMATIKA XIZMATI
ETAKChI MUHANDISI MUSTAFOEV K.
SAMARQAND TUMAN YUQORI KUChLANISh
TARMOQLARI XISMATI BOShLIG’I MUTALIBOV A.
KATTAQO’RG’ON TUMAN YUQORI KUChLANISh
TARMOQLARI XISMATI BOShLIG’I JUMAEV J.
REJA VA IQTISODIYOT BO’LIM
BOShLIG’I XOLMIRZAEV S.
MUSTAHKAMLIK VA XAVFSIZLIK
TEXNIKASI XISMATI BOShLIG’I RABBIMOV J.
YURIDIK XIZMATI BOShLIG’I SAMATOV I.
|
