621-21-guruh talabasi
Olimov Botirjon
10-amaliy mashg`ulot.
Ta’lim jarayonida ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish.
1. Ta’lim jarayonida ijtimoiy tarmoqlardan foydanish haqida qisqacha ta’rif bering.
2. Sizga ma’qul bo`lgan ijtimoiy tarmoqlardan foydanish bo`yicha misollar
keltiring.
3. Amalga oshirgan ishlaringizni Hemisga joylang.
Ta’lim jarayonida ijtimoiy tarmoqlardan foydanish.
Ijtimoiy tarmoq — bu qiziqishlari oʻxshash yoki oflayn aloqaga ega boʻlgan
odamlar oʻrtasida muloqot qilish, tanishish, ijtimoiy munosabatlar yaratish uchun,
shuningdek, koʻngilochar (musiqa va filmlar) va ish maqsadlarida ishlatiladigan
onlayn platforma.
Koʻrinishlari va turlari
Roʻyxatda keltirilgan ijtimoiy tarmoqlarga qoʻshimcha ravishda Web 2.0 formatida
quyidagi manba turlari mavjud:
Ijtimoiy xatchoʻplar (inglizcha: social bookmarking). Baʼzi veb-saytlar
foydalanuvchilarga xatchoʻplar yoki mashhur veb-saytlar roʻyxatini boshqalar
bilan baham koʻrish imkonini beradi. Bunday saytlardan umumiy qiziqishlarga ega
foydalanuvchilarni topish uchun ham foydalanish mumkin. Masalan:
Delicious, Pinterest
Ijtimoiy kataloglar (inglizcha: social cataloging) ijtimoiy xatchoʻplarga oʻxshaydi,
lekin akademik maqsadlarga qaratilgan boʻlib, foydalanuvchilarga ilmiy
maqolalardan olingan iqtiboslarning maʼlumotlar bazalari bilan ishlash imkonini
beradi. Masalan: Academic Search Premier, LexisNexis, Akademik universitet,
CiteULike, Connotea.
Ijtimoiy kutubxonalar — bu sayt mehmonlariga oʻzlarining toʻplamlari, kitoblari,
audio yozuvlari va boshqalarga havolalarni qoldirish imkonini beruvchi ilovalardir.
Tizimni qoʻllab-quvvatlovchi tavsiyalar, reytinglar va boshqalar koʻzda tutilgan.
Masalan: discogs.com, IMDb.com.
Ijtimoiy media omborlari — media fayllarni birgalikda foydalanish uchun saqlash
xizmati. Ularni ushbu serverlarda joylashgan fayllar turiga qarab tasniflash
mumkin.
Ixtisoslashgan ijtimoiy tarmoqlar. Odamlarni maʼlum mezonlarga koʻra
birlashtiradi (masalan, yoshi, jinsi, dini, maʼlum sevimli mashgʻulotlari va
boshqalar).
Professional ijtimoiy tarmoqlar professional mavzularda muloqot qilish, tajriba va
axborot almashish, boʻsh ish oʻrinlarini qidirish va taklif qilish, biznes aloqalarini
rivojlantirish uchun yaratiladi. Masalan: LinkedIn, Moy Krug, Professionali.ru[1].
Korporativ ijtimoiy tarmoqlar kompaniya faoliyatini tashkil etish va qoʻllab-
quvvatlash muammolarini hal qiladi
Hujjatlar bilan birgalikda ishlash uchun xizmatlar.
Geosotsial tarmoqlar foydalanuvchining geografik joylashuvidan kelib chiqib
ijtimoiy aloqalarni oʻrnatish imkonini beradi. Bunday holda, turli xil geolokatsiya
vositalaridan foydalaniladi (masalan, GPS yoki AlterGeo texnologiyasi kabi gibrid
tizimlar), ular maʼlum bir foydalanuvchining hozirgi joylashuvini aniqlash va
uning pozitsiyasini turli maskanlar va odamlarning joylashuvi bilan solishtirish
imkonini beradi.
Tarixi
1803-1869-yillarda yashagan XIX asr rus yozuvchisi, faylasufi va jamoat arbobi
Vladimir Odoyevskiy oʻzining 1835-yilda yozilgan „4338-yil“ tugallanmagan
utopik romanida zamonaviy bloglar va umuman internetning paydo boʻlishini
bashorat qilgan edi. Unda aytilishicha, „tanish uylar oʻrtasida magnit telegraflar
joylashgan boʻlib, ular orqali uzoq masofada yashovchilar bir-biri bilan
gaplashadi“, shuningdek, „koʻp xonadonlarda, ayniqsa yaxshi tanish boʻlganlar
oʻrtasida“ nashr etiladigan "uy gazetalari " haqida: bu gazetalar "oddiy yozishmalar
oʻrnini bosadi ", ularda „odatda egalarining sogʻligʻi yoki kasalligi haqida xabarlar
va uydagi boshqa yangiliklari, soʻngra turli fikrlar, mulohazalar, kichik ixtirolar,
shuningdek, qachon tushlikka chaqirilishi, baʼzan esa le menyu oʻrin oladi“
Ijtimoiy tarmoqlarning eng avvalgi shakli elektron eʼlonlar taxtasi boʻlib, ularning
birinchisini CBBS nomi ostida IBM xodimi U. Kristensen tomonidan 1978-yilda
yaratilgan. 1983-yilda allaqachon dunyoda 800 ta, 1988-yilda esa 5000 ta elektron
doskalar mavjud edi
Internetda ijtimoiy tarmoqlar 1995-yilda Classmates.com AQSh portali paydo
boʻlishi bilan mashhurlikka erisha boshladi. Loyiha juda muvaffaqiyatli boʻldi, bu
keyingi sanoqli yillarda bir necha oʻnlab shunga oʻxshash xizmatlarning paydo
boʻlishiga olib keldi. Lekin ijtimoiy tarmoq „portlash“ining rasmiy boshlanishi
2003-2004-yillarda AQShda LinkedIn, MySpace va Facebook ishga tushirilgani
hisoblanadi. Internetning rus tilida soʻzlashuvchi segmentida Odnoklassniki va
VKontakte koʻrinishidagi ijtimoiy tarmoqlar 2006-yildan beri ommalasha boshladi
(Facebook saytining ruscha versiyasi faqat 2008-yilda paydo boʻlgan).
Ijtimoiy tarmoqlarda reklama
Ijtimoiy tarmoqlar kuchli marketing tadqiqotlari vositasidir, chunki
foydalanuvchilar oʻzlari, qarashlari, qiziqishlari, didlari va hokazolar haqidagi
maʼlumotlarni ixtiyoriy ravishda joylashtiradilar. Shundan kelib
chiqib, reklama beruvchilar ularning reklamasi qaysi foydalanuvchilarni
qiziqishtirishini juda aniq belgilashlari va oʻz reklamalarini profillaridagi
maʼlumotlarga (yoshi, jinsi, yashash joyi va boshqalar) qarab aniq
foydalanuvchilarga yoʻnaltirishi mumkin. Ushbu turdagi reklama maqsadli deb
ataladi.
Ijtimoiy tarmoqlarda reklama bozori barqaror oʻsib bormoqda. 2007-yildagi
eMarketer maʼlumotlariga koʻra, u 1,225 milliard dollarga yetgan. Hisobotni
tuzishda eMarketer mutaxassislari ijtimoiy tarmoqlarda joylashtirilgan
reklamaning barcha turlarini, shu jumladan, displey, kontekstli, audio va video
reklamalarni, shuningdek, marketologlar ijtimoiy tarmoqlarda oʻz mahsulotlari va
brendlari uchun profil yaratadigan marketing loyihalarining xarajatlarini hisobga
oldilar. Bundan tashqari, prognozlarda vidjetlar va ilovalarni yaratish xarajatlari
birinchi marta hisobga olindi. 2011-yilda ijtimoiy tarmoqlardagi reklamadan
tushgan daromad 5 milliard dollardan oshdi.
Ijtimoiy tarmoqlarda reklamadan foydalanib, siz quyidagi parametrlar boʻyicha
birlashtirilgan foydalanuvchilar guruhlari bilan ishlashingiz mumkin:
qiziqishlar;
yosh;
hudud;
jins;
ijtimoiy holati;
daromad darajasi;
foydalanayotgan mobil qurilmaning brendi (Apple, Samsung) va boshqalar.
Ijtimoiy tarmoqlar orqali mijozlarni jalb qilishning yana bir usuli kompaniyalar
uchun ijtimoiy tarmoqlarda hamjamiyatlar yaratishdir. Bunday hamjamiyatlar
kompaniyaning mahsulot yoki xizmatlariga qiziqishi yuqori boʻlgan
foydalanuvchilarga yangi maʼlumotlarni yetkazish imkonini beradi.
Ijtimoiy tarmoqlar nafaqat jamoatchilik bilan aloqa va toʻgʻridan-toʻgʻri marketing
vositasi sifatida, balki, orasida obroʻli shaxslar boʻlgan juda aniq auditoriyaga
qaratilgan aloqa kanali, shuningdek, mijozlarni jalb qilishning samarali vositasi
sifatida ham qoʻllanilishi mumkin.
Ijtimoiy tarmoqlarning zararli tomoni
Ko‘pchilik ijtimoiy tarmoqlarda joylashtirgan maʼlumotlarini har kim topishi va
har doim ham yaxshi niyat bilan ishlatmasligi mumkinligini anglamaydi. Ijtimoiy
tarmoqlardagi shaxs haqidagi maʼlumotlarni ularning ish beruvchilari,
qarindoshlari, qarz yigʻuvchilar, jinoyatchilar va boshqa manfaatdor shaxslar
topishlari mumkin. Sud ijrochilari baʼzan ijtimoiy tarmoqlardan qarzdorlarni topish
yoki ularning mulki haqida maʼlumot olish uchun foydalanadilar .
Baʼzi ish beruvchilar ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishni ta'qiqlaydi — nafaqat
iqtisod nuqtai nazaridan, balki maʼlumotlarning tarqalishini oldini olish uchun
ham.
Shuningdek, ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilari haqorat, tanqid, „nomaqbul
sharhlar“ va asossiz mish-mishlarga duch kelishi mumkin.
Ijtimoiy tarmoqlarda muloqot qilishga qaramlik tufayli psixosomatik kasalliklar
paydo boʻlishi holatlari kuzatilgan — Belgradda foydalanuvchi Snejana Pavlovich
(Snezhana Pavlović) „Facebook“ ijtimoiy tarmogʻidagi qaydi uning onlayn-
doʻstlari orasida qiziqish uygʻotmaganidan keyin psixiatriya klinikasiga
yotqizilgan. Klinika shifokorlari ushbu holatni „Snejana sindromi“ deb atashdi va
bemorning xatti-harakatlarini zamonaviy dunyoda shaxsning ijtimoiy ehtiyojlarini
qoniqtirilmasligidan kelib chiqqan oddiy stress deb izohladilar.
Ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish xavfi mavzusi turli ilmiy maqolalarda
yoritilgan, jumladan:
D. Boyd AQShning 16 shtatidagi soʻrovnoma materiallariga asoslanib, ijtimoiy
tarmoqlardan kelib chiqadigan ikkita asosiy „qoʻrquv“ bor, degan xulosaga keldi:
jinsiy zoʻravonlik va maʼlumotlarning maxfiyligi.
Daniyada davriy nashrlarning mazmunini tahlil qilib, M. Larsen eng koʻp tilga
olinadigan ijtimoiy media muammolari roʻyxatini tuzadi, jumladan: jinsiy
zoʻravonlik va pedofiliya, qoʻrqitish va taʼqib qilish, tahdid va zoʻravonlik,
millatchilik gʻoyalari tarqalishi.
K. Fuks nemis va avstriyalik talabalar orasida oʻtgan onlayn soʻrovnomadan
quyidagi xavflar roʻyxatini oldi: maʼlumotlarning maxfiyligi, spam, shaxsiy
maʼlumotlarni yoʻqotish ehtimoli, salbiy imidj yaratish, internetga qaramlik.
S. V. Bondarenko Rossiya janubidagi virtual tarmoq hamjamiyatlarini oʻrganib,
deviant xatti-harakatlarning quyidagi shakllari mavjud degan xulosaga
keldi: xakerlik, maxfiylikni buzish, tuhmat, kiberterrorizm, kompyuter pedofiliyasi
.
GU-VShE portalida oʻtkazilgan soʻrov shuni koʻrsatdiki, respondentlarning fikriga
koʻra, ijtimoiy tarmoqlar odamlarni „oʻz domiga tortib ketmoqda“ va juda koʻp
vaqt oladi, jonli aloqani siqib chiqarmoqda va „keragidan ortiq muloqot va
maʼlumotlar“ bilan taʼminlab beradi. "Maxfiylik masalalari, — deyiladi hisobotda,
„ ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilarini eng kam tashvishga solmoqda. Bu turdagi
qoʻrquvlar maxfiy xizmatlarning ishi bilan emas, asosan, spamerlar kontakt
maʼlumotlariga oson ega boʻlishi imkoniyati mavjudligi bilan bogʻliq.“.
"Internet kengliklarida ijtimoiy tarmoqlar avtopoyezisi" asarida ijtimoiy
tarmoqlar psixologik rekursiyalarni qanday taqsimlashi, birlashtirishi va qolipga
solishini tasvirlab berdi; ular shaxsiy hayotning tobora koʻpayib borayotgan
elementlarini oʻzaro aloqalarning universal umumiy maydoniga oʻtkazish orqali
psixikada modellashtirilgan kodni sarflaydilar.
Baʼzi ommaviy axborot vositalari ijtimoiy tarmoqlarda „oʻlim guruhlari“ faoliyat
yuritishini taʼkidlaydilar, ular oʻz joniga qasd qilishni targʻib qiladi va bolalarni oʻz
joniga qasd qilishga undaydi. 2016-yilda Rospotrebnadzor hayotni ixtiyoriy
ravishda tark etishni tashviqot qiluvchi va uning turli usullarini tavsiflovchi
materiallarning uchdan biridan koʻprogʻi VKontakte ijtimoiy tarmogʻida
toʻplanganligini aytdi. 2017-yil 7 iyundan boshlab Rossiyada Internetda „oʻlim
guruhlari“ ni tashkil etganlik uchun jinoiy javobgarlik toʻgʻrisidagi qonun kuchga
kirdi, u 6 yilgacha qamoq jazosini koʻzda tutadi . VKontakte ijtimoiy tarmogʻining
yaratuvchisi Pavel Durov DLD konferensiyasida bergan intervyusida internet-
trolling muammolarini aytib oʻtdi va ularni Telegramning tayyor server yechimlari
va protokollaridan foydalangan holda LiveOnce yangi ijtimoiy tarmogʻini yaratish
orqali hal qilishga vaʼda berdi.
| 