|
Harakatchan dvigatel yorda-mida harakatga keltiriladigan relssiz transport vositasi. Yoʻlovchilar va yuk tashishga moʻljallangan
|
| Sana | 30.05.2024 | | Hajmi | 17,99 Kb. | | #257700 |
Bog'liq Avtomobil
Avtomobil (lotincha: mobilis — harakatchan) — dvigatel yorda-mida harakatga keltiriladigan relssiz transport vositasi. Yoʻlovchilar va yuk tashishga moʻljallangan.1751 — 52 yillarda Nijniy Novgorod gubernyasi (Rossiya) dehqoni Leontiy Shamshurenkov ikki kishi oyogʻi bilan yurgi-ziladigan „oʻziyurar aravacha“ qurdi. I. P. Kulibin bir qancha muhim mexanizmlarni, uzatmalar qutisini taklif qildi. Bugʻ mashinasi paydo boʻlgandan 131keyin ixtirochilar undan mexanik aravada foydalanishga harakat qildilar. 1769 — 70 yillarda fransuz harbiy muhandisi N. J. Kyuno artilleriya toʻplari uchun 3 gʻildirakli bugʻ aravasi qurdi. Angliyada 1802-yilda Trevitnik bugʻ mashinasi oʻrnatilgan A. qurdi. 1830-yilda rus ustasi K. Yankevich bugʻ A.lariga temirdan yasalgan 100 dan ortiq gaz quvurli bugʻ qozoni oʻrnatishni taklif etdi. Akkumulyatordan tok olib ishlay-digan elektr dvigatelli A. lar bilan ham koʻpgina tajribalar oʻtkazildi. Ichki yonuv dvigateli ixtiro qilingandan keyin A. lar muntazam rivojlantirila boshlandi. A.larga benzin va kerosin bilan ishlaydigan dvigatellar oʻrnatish borasida turli mamlakatlarning koʻpgina ixtirochilari ish olib bordilar. 1885 — 86 yillarda Germaniyada Daymler benzin bilan ishlaydigan dvigatelni mototsiklga, Bens esa uch gʻildirakli A.ga oʻrnatdi. Temir gʻildiraklar oʻrniga yaxlit rezina shinalar, 1890-yildan esa pnevmatik rezina shinalar ishlatila boshladi. Avtomobilsozlik dastlab Fransiyada, soʻngra AQSH, Germaniya va Yaponiyada rivojlandi. Oʻzbekiston mustaqillikka erishganidan soʻng avtomobil sanoati rivojlangan mamlakatlar qatoriga qoʻshildi. Asaka shahri (Andijon viloyati)da Janubiy Koreyaning DAEWOO korporatsiyasi bilan hamkorlikda barpo etilgan „OʻzDAEWOO Avto“ qoʻshma korxonasida 1996-yildan boshlab „Neksiya“, „Damas“ va „Tiko“ yengil avtomobillari ishlab chiqara boshlandi. 1999-yilda Samarqandda ishga tushgan „SamKochAvto“ oʻzbek-turk qoʻshma korxonasi M23.9, M24.9, M29 rusumli avtobuslar va 35.9, 65.9, 80.12, 85.12, 85.14 rusumli har xil yuk avtomobillari ishlab chiqaradi (qarang Avtomobil sanoati).A. turlari. A.ning transport, maxsus va poygaga muljallangan xillari bor. Transport A.lari yengil A., avtobus va yuk A. larga boʻlinadi. Maxsus A. maʼlum ishlar uchun moʻljallanadi va tegishli uskunalar bilan jihozlanadi. Oʻt oʻchirish, un tashish, sement gashish, sanitariya A.lari, axlat tashiydigan, avtokranlar, avtoyuklagichlar va boshqa maxsus A.lar shular jumlasidan. Poyga A. sportda ishla-tiladi. Yengil A. 2 dan 8 tagacha oʻrinli boʻladi. Ular berk kuzovli (sedan va limuzin), ochiq kuzovli (faeton) va ochila-digan kuzovli (kabriolet) boʻlishi mumkin. Yuk A. 0,25 t dan 100 t gacha va undan ortiq yuklarni tashiydigan kuzovli, tirkamalar, yarim tirkamalarni tortish uchun muljallangan kuzovsiz boʻladi. Oʻtuvchanligi boʻyicha tekis va qiyin yoʻllarda yuradigan, harakatlanuvchi qismning tuzilishi boʻyicha gʻildirakli, gʻildirak-gusenitsali, yarim gusenitsali, pnevmatik galtakli va boshqa xillarga boʻlinadi. A. tuzilishi. Avtomobil dvigatel, transmissiya, yurish qismi, boshqarish mexanizmi, elektr jihozlar, kuzov yoki kabinadan iborat. Dvigatelning turiga qarab, bugʻli A. (keng tarqalmadi), benzinli A. (yengil va yuk A.), dizelli A. (yuk A., avtobuslar, yengil A.), gaz-ballonli avtomobil (yengil, yuk A., avtobuslar), gaz generatorli avtomobil (ogʻir yuk ta-shiydigan A.), akkumulyatorlar batareya-sida ishlaydigan A. (elektromobillar) xillarga boʻlinadi (yana qarang Avtomobil dvigateli). Transmissiya (kuch uzatmasi) dvigatelning aylantiruvchi momentini A.ning harakatlantiruvchi qismiga (gʻildiraklar, gusenitsalar va boshqalarga) uzatadi. Uning mexaniq elektrmexanik gidromexanik xillari bor. Mexanik transmissiya eng keng tarqalgan. U, odatda, tishlashish muftasi, uzatmalar qutisi, kardanli uzatma, bosh uzatma, differensialyaan tashkil topadi. Yurish qismi rama, osma, oʻq (koʻpriklar) va gʻildiraklardan iborat. Ramaga kuzov, kabina, dvigatel, uzatmalar qutisi va boshqa mexanizm va uzellar mahkamlanadi. Yengil A. va avtobuslarda kuzovi rama vazifasini bajaradi. Osma rama (kuzov) bilan oʻqlarni elastik boglaydi va dinamik kuchlarni yumshatadi. Gʻildiraklarning mustaqil 132osmasi keng tarqalgan. Boshqarish mexanizmlariga rul boshqarmasi va tormoz tizimlari kiradi. Rul boshqarmasi A.ning harakat yoʻnalishini oʻzgartirish uchun xizmat qiladi. Rul chambaragi burilganda valni, val esa oʻz navbatida rul mexanizmlarini, u esa sapfalarga oʻrnatilgan old gildiraklarni buradi. A. ni boshqarishni yengillashtirish uchun rul yuritmasiga gidravlik, pnevmatik yoki gidropnevmatik kuchaytirgich oʻrnatiladi. Tormoz tizimi A. harakatini sekinlashtirish, toʻxtatish va bir joyda toʻxtatib turish (qoʻl tormoz yordamida) uchun xizmat qiladi. Ish tormozi barcha gʻildiraklarga taʼsir etadi. Har qaysi gʻildirakka gidravlik, pnevmatik yoki pnevmogidravlik yuritma bilan taʼsir etuvchi barabanli yoki diskli tormoz mexanizmi oʻrnatiladi. Tormozlash vaqtida friksion nakladkali tormoz kolodkalari gʻildiraklardagi tormoz barabanlari yoki disklarga qisiladi. Katta avtobuslar va ogir yuk A.lariga qoʻshimcha sekinlashtiruvchi tormoz oʻrnatiladi. Elektr jihozlar tok manbai (akkumulyatorlar batareyasi va dvigatelga oʻrnatilgan generator) va isteʼmolchilaridan iborat; dvigatelni oʻt oldirish va yurgizib yuborish tizimini ishlatish, tashqi va ichki yoritish, yorugʻlik va tovush signallari uchun zarur boʻladi. A. konstruksiyalari borgan sari takomillashtirib borilmoqda. A. konstruksiyasi koʻpgina omillar, yoʻl va iqlim sharoitlari, yoʻlovchilar soni hamda yuk hajmi va boshqalarni hisobga olib yaratiladi. Konstruktorlar A. larni loyihalashda ularning sigʻimi, puxtaligi, tejamliligi, boshqarish osonligi, shinamligi, oʻtagʻonligi va boshqa xususiyatlarini hisobga oladilar. Capeap Qodirov.[1]
Avtomobil (yunoncha αυτο — oʻzi va lotincha mobilis — harakatlanuvchi, yuruvchi) oʻz dvigateliga ega, yer sirtida harakatlanish uchun moʻljallangan, relssiz oʻziyurar transport vositasidir. Atamaning koʻpgina taʼriflari avtomobil yoʻlda yurishga moslangan, bittadan to sakkiztagacha yoʻlovchi uchun joyli, odatda toʻrt gʻildirakli va aksar holatlarda yuk enas, balki odam tashishga moʻljallanganligini taʼkidlaydi[2]. Biroq, bunday taʼrif aniq emas, zero shu ishlarni bajaradigan boshqa tur transport vositalari ham mavjud.
2002-yil maʼlumotlariga koʻra, dunyoda 590 million avtomobil bor (taxminan har oʻn bir kishiga bittadan
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Harakatchan dvigatel yorda-mida harakatga keltiriladigan relssiz transport vositasi. Yoʻlovchilar va yuk tashishga moʻljallangan
|
