|
ishlab chiqarish va isitish qurilmalarida kommutatsiya mexanizmlari
|
| bet | 5/5 | | Sana | 20.05.2024 | | Hajmi | 3,6 Mb. | | #246321 |
Bog'liq 63-20 Turg\'unboyev Diyorbek3.1 ishlab chiqarish va isitish qurilmalarida kommutatsiya mexanizmlari
Bu qurilmalardan biri elektromagnit klapan solenoid hisoblanib, u klapanni ishga tushiradi, siqilgan havo yoki suyuqlikning haydovchi qurilmaga kirishini ochadi va yopadi. Elektr toki g‘altakka yo‘naltirilganda po‘lat armatura solenoidga tortiladi, bu esa klapanning ochilishiga olib keladi.
Stanok uskunalarida, shuningdek, boshqa uskunalarda keng qo‘llaniladigan elektromagnitlar, elektromagnitlarni tortilish asosida ishlaydilar, bunda ular harakatni to‘xtatmasdan ham kinematikada kommutatsiyani ta’minlab beradilar. Ularning ko‘rinishi quyidagicha ko‘rinadi
10-rasm. Elektromagnitli-solenoidli ijro mexanizmini sxemasi
Elektromagnit ilashish muftasining g‘altak o‘ralishiga elektr toki yo‘naltirilganda elektr tok, korpusda magnit oqimi hosil bo‘ladi va u tormoz diskiga kirib armatura orqali yopiladi. Bu esa yakorni korpus bilan birlashishiga olib keladi. Natijada qo‘zg‘aluvchan val o‘z momentini qo‘zg‘aluvchan valga uzatadi. Prujinaga elektr toki berish to‘xtatilganda armatura korpusdan qaytariladi. Natijada qo‘zg‘algan val o‘z harakatini to‘xtatadi. Ijro etuvchi qurilmalar kerakli chiqish qiymatini olish uchun boshqaruv ob’ektiga ta’sir etuvchi turli rostlovchi organlarni aktivlashtirishni ta’minlash uchun ishlatiladi. Suyuqlik yoki gazlarni etkazib berish uchun mo‘ljallangan turli xil rostlash organlari mavjud. Buning uchun quvurlar damperlar, klapanlar va boshqalar bilan jihozlangan bo‘lishi kerak. Ko‘tarish va tashish uskunalarida tezlik variatorlari, tormoz yoki changalzorlardan shu maqsadda foydalaniladi. Kommutatsiya mexanizmlari esa yoritish va isitish qurilmalarida qo‘llaniladi. Rostlovchi organlarga ta’sir etish uchun, o‘ziga xos mexanik ishlarni bajarish, kerak bo‘ladi, masalan, kontaktlarni yopish, tezkorlikni o‘zgartirish uchun tishli qutichani siljitish, zaslonkani aylantirish va boshqalar. IM avtomatlashtirilgan tizimlarda buning uchun kirish signali beriladi, bu kuchlanish yoki elektr toki. Natijada chiqish signali sifatida kerakli elementni harakatlantirish xizmat qiladi. Elektr magnit va motorlar elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantirish uchun ishlatiladi. Elektr magnitning asosiy afzalligi oddiy tuzilishining ijrosidir. Shu bilan birga, elektr dvigatellarga ko‘proq afzalliklarga ega, u e.f.k yuqoriligi, turli tezlik va joyidan siljish imkoniyatlaridir. Biroq, bu afzalliklar murakkab avtomatlashtirilgan tizimlar va uzoq muddatli operatsiya uchun foydalidir. Agar kichik siljishlar (bir necha mm) va zo‘riqish zaruriyati bo‘lsa, elektromagnitlarni ishlatmoq zarur, reduktorli dvijok o‘rniga
Ijrochi qurilmalar deyarli barcha sohalarda, jumladan, kundalik hayotda keng qo‘llaniladi. Muayyan turdagi qurilmaning qo‘llanilishi ularning qanday vazifani bajarishi kerakligiga bog‘liq. Ular ishonchli va oson ishlashi kerak. Bularga elektrodvigatellar, gidravlik yurgitkichlar, rele, stanoklar qurishda qo‘llaniladigan, robototexnika, avtomobil sanoati, iste’mol qurilmalari, masalan: masalan, foto ishlab chiqarish uchun, videotexnika, muzlatkich va mikro to‘lqinli pechlar va x.k. Ular gaz va neft sanoatida, uy-joy va kommunal xizmatlarda ishlatiladi. Misol uchun, yoqilg‘i liniyasi nazorat yoki suv boshqarishlarda foydalanish mumkin. Har qanday murakkab uskunalar ulardan foydalanmasdan ishlay olmaydi. Barcha zamonaviy mashina va uskunalar ana shu qurilmalarga asoslangan.
3.2 Komparatorlar ishlab chiqarishda kommutatsiya mexanizmlari
Analogli komparator doimiy o‘zgaruvchan signallarni solishtirish uchun mo‘ljallangan. Taqqoslagichning analog kirish signallari Ukir - tahlil qilingan signal va Utayanch - taqqoslashning mos yozuvlar signali va chiqish Uchiq -1 bit axborotni o‘z ichiga olgan diskret yoki mantiqiy signal:
Komparatorning chiqish signali deyarli har doim mantiq mikrosxemalarining kirishiga ta’sir qiladi va shuning uchun ularning kirishlari bilan daraja va quvvatda mos keladi. Komparator analogdan raqamli signallarga o‘tishning elementidir, shuning uchun u ba’zan bir bitli analog-raqamli konverter deb ataladi. Kiritish signallarining nol farqi bo‘yicha komparator chiqish holatining noaniqligi aniыlanishi shart emas, chunki haqiqiy komparator har doim chekli kuchaytirgich koeffitsientga ega
Komparator kommutatsiya jarayonlari komparatorning chiqish signali chekli
miqdor bilan o‘zgarishi uchun |𝑈chiq 1 − 𝑈chiq 0 | kirish signalida cheksiz o‘zgarish bilan kirish signalida shovqin bo‘lmaganda komparator cheksiz katta kuchlanish
koeffitsientiga ega bo‘lishi kerak (10.5-rasm. 2 holat). Bu tasnifni ikki yo‘l bilan imitatsiya qilish mumkin - yo shunchaki juda yuqori kuchaytirgich koeffitsient yordamida, yoki ijobiy teskari aloqa kiritish bilan amalga oshirish mumkin. Birinchi yo‘lni ko‘rib chiqamiz. Kuchaytirish qanchalik katta bo‘lmasin, 𝑈chiq da nolga yaqin, xarakteristika 10.4-a rasmdagiday shaklga ega bo‘ladi (10.4-rasm, a). Bu ikki noxush oqibatlarga olib keladi. Avvalo, 𝑈chiq juda sekin o‘zgarishi bilan chiqish signali ham sekin o‘zgaradi, bu esa keyingi logik mikrosxemalarning ishlashiga yomon ta’sir ko‘rsatadi (10.5- rasmdagi 2-holat). Bundan ham yomoni,Uchiq ning nolga yaqin bunday sekin o‘zgarishi bilan komparatorning chiqishi shovqin ta’sirida yuqori chastota bilan o‘z holatini qaytaqayta o‘zgartirishi mumkin (10.5-rasm, 3-holat. Bu mantiq elementlarda noto‘g‘ri pozitsiyalarga va kuch kalitlarida katta dinamik yo‘qotishlarga olib keladi. Bu hodisani bartaraf etish uchun, odatda, gisterezis bilan komparatorning o‘tish xarakteristikasini ta’minlovchi ijobiy teskari aloqa kiritiladi. Gisterezis mavjudligi, garchi, taqqoslagichi kommutatsiya ba’zi kechikish sababli (4-holat, 10.5-rasm), lekin sezilarli darajada kamaytiradi yoki hatto u ning 𝑈𝑐ℎ𝑖𝑞 drebezgini bartaraf etadi. Tezkor kuchaytirgich o‘rniga (TK) 10.6-rasmda ko‘rsatilgandek, operatsion kuchaytirgich sifatida foydalanish mumkin. Kuchaytirgich inventor hisoblagich sxemasiga qo‘shilgan, ammo teskari aloqa zanjir rezistor o‘rniga VD1 va VD2 diod qo‘shilgan.
3.3 Dispetcherlik shitlari va pultlarini ishlab chiqarishda kommutaysiya qurilmalari
Tizimni dispetcherlik punktlarida nazorat qilishda telemexanika shit, va pultlardan foydalaniladi. Qoida tariqasida,nisbatan kichik telemexanika tizimlari uchun barcha boshqaruv faqat pultlardan amalga oshiriladi, buning ustiga barcha boshqarish uskunalari, signal elementlari, tele-o‘lchash asboblari, akustik qurilmalar, telefon, mikrofon va h.k. joylashtiriladi. Odatda, kichik suv xo‘jaligi inshootlari uchun bir yoki ikki telemexanika to‘plami bilan cheklangan masofadan boshqarish pultlarini o‘rnatish, undan barcha boshqarish amalga oshiriladi. Juda katta tizimlar, ayniqsa, pultda mnemonik tutashuv va uni pultga joylashtirish mumkin bo‘lmasa, tizimning mnemonik tutashuvi bilan alohida boshqaruv panelini qo‘shimcha o‘rnatish kerak bo‘ladi. 1. Dispetcher punktlari va ularda shitlar ikki turi - yorug‘ va qorong‘i ranglari qo‘llaniladi. Erug‘ shitlar yonib turuvchi simvollarga ega bo‘ladi. Shunday qilib, kalit belgisi o‘z holatiga qarab qizil yoki yashil rangda yoritiladi. Nazorat ob’ekt holati o‘zgarsa (yoki holati) miltillovchi ranglar bilan yoritiladi dispetcherning ye’tiborini tortadigan nurlar tarqaladi. Ranglar nomlangan operatsiya yordamida yonib to‘xtaydi ramzlar va chiroq bir tekis yonay boshlaydi. Shuning uchun, yengil shitda ob’ektlarning holati yorug‘lik signallari bilan aniqlanadi. Dispetcherning tavsiyasiga ko‘ra, yorug‘lik shiti o‘chishi mumkin va u so‘nadi, lekin yangi signal yuzaga kelganda avtomatik ravishda yonadi va yorug‘lik signali paydo bo‘ladi. 2. Qorong‘i shit ustida kommutatsiya uskunasining holati qurilma tomonidan ishg‘ol qilingan ikki xil pozitsiyadan biri bilan belgilanadi. Ramzlar bir ajralmas ogohlantirish lampalari qo‘llaniladi, ramz qachon bir yonib o‘chib chiroq joy yonibo‘chish o‘rnini mos bo‘lmagan xolda sodir bo‘ladi. Xuddi shuningdek yorug‘lik shitida, operatsiya to‘xtatilganda ramzning miltillashi ham to‘htaydi. Qorng‘i shitda normal holatda lampalarning yonishi tasvirlanishi bo‘lmasligi tufayli shitda boshqa ramzlar bo‘lmasligidir.
XULOSA
Kommutatsiya kammutatsiya qurilmalari ishlab chiqarish jarayonlarining turli sohalarida keng qo’llanilmoqda. Xususan ishlab chiqarish texnalogiyasida quvaat muammosini hal qilishda kammutatsiya qurilmalaridan foydalanilmoqda, hozrda on minglab amperli yuqori quvaatli kommutatsiya quvat manbayi amaliy ishlab chiqarishda qollanilmoqda. Bundan tashqari, Elektr apparatlar — turli qurilmalar, mashinalar, mexanizmlar va boshqalarning elektr va noelektr parametrlarini oʻzgartirish, rostlash, oʻlchash, nazorat qilish hamda ularni ortiqcha kuchlanishlardan himoya qilish uchun moʻljallangan elektr qurilmalar.Vazifasiga koʻra, kommutatsion, ishga tushiruvchirostlovchi, rostlovchi, cheklovchi, oʻlchovchi, nazorat qiluvchi turlarga boʻlinadi. Ishi qanday fizik hodisaga asoslanganligiga qarab, Elektr apparatlarni elektromagnit, issiqlik, induksion va boshqalar turlarga ham boʻlish mumkin.Baʼzan, bir apparatning ishi bir necha fizik hodisalarga asoslangan boʻladi. Avtomatik va noavtomatik Elektr apparatlar ham farqlanadi. Elektr apparatlar jumlasiga boshqarish knopkalari, rubilniklar, ajratkichlar, viklyuchatellar (kommutatsion Elektr apparatlar), kontaktorlar, kontrollyorlar, magnitli ishga tushirgichlar, reostatlar va boshqalar (ishga tushiruvchirostlovchi Elektr apparatlar), rostlagichlar, stabilizatorlar va boshqalar (rostlovchi Elektr apparatlar), elektr reaktorlar, eruvchan saqlagichlar, razryadniklar va boshqalar (cheklovchi Elektr apparatlar), tok transformatorlari, kuchlanish transformatorlari (oʻlchovchi Elektr apparatlar) va boshqalar qurilmalar kiradi.Elektr apparatlar elektr tarmoqlarini himoya qilish tizimlarida, ishlab chiqarish jarayonlarida qoʻllaniladigan ishga tushirishrostlash qurilmalarida, transport vositalarida, avtomatika va telemexanika tizimlarida, aloqa, radio va televideniye tarmoqlari va boshqalar koʻp sohalarda ishlatiladi.Sinash sxemalarida ishlatiladigan ko‘chma yerga ulagich simining ko‘ndalang kesimi kamida 4 mm2, elektr uzatish tarmoqlaridagi ustundan izolatsiyalangan yashin qaytargich troslari hamda ko‘chma uskunalarni (laboratoriya va h. k) yerga ulashda esa mexanik mustahkamligiga qarab kamida 10 mm2 bo‘lishi shart.Har bir ko‘chma yerga ulagichda uning raqami va yerga ulovchi simlarning ko‘ndalang kesimi ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim.Bu ma’lumotlar yerga ulagichga mahkamlangan birkaga yoki strubsinaga (uchlikka) o‘yib yozilgan bo‘lishi lozim.Har bir ko‘chma yerga ulagich har 3 oyda bir marta hamda ishlatishdan oldin va qisqa tutashuv toki ta’sirida bo‘lgan hollarda ko‘zdan kechirilishi shart.Simlarning ulangan kontaktlari emirilganda, mexanik mustahkamligi pasayganda, ular erib tushganda, 5 foizdan ko‘p sim tolalari uzilganda va shunga o‘xshash holatlarda ko‘chma yerga ulagichlar ishlatishdan olib tashlanishi kerak.To‘siq qurilmalari ishchilarning bexosdan kuchlanish ostidagi tok o‘tkazuvchi qismlarga xavfli masofagacha yaqinlashishdan saqlash hamda taqsimlovchi uskunalar uchastkalariga kirish yo‘llarini to‘sish uchun qo‘llaniladi. To‘siq qurilmalariga shchitlar kiradi.Shchitlar alif shimdirilgan va rangsiz lok surtilgan quruq taxtadan yoki tiniq elektr izolatsiyalovchi materialdan qilinishi lozim. Ularga xavfsizlik texnikasi plakatlari mahkamlanishi yoki “Elektr uskunalarini ishlatishda xavfsizlik texnikasi qoidalari”ga muvofiq yozuvlar yozib qo‘yilishi lozim. Shchit konstruksiyasi mahkam, qulay, qiyshayishi va ag‘anashiga imkon bermaydigan choralar ko‘rilgan, og‘irligi esa bir kishi ko‘tarib o‘rnatadigan bo‘lishi darkor. Shchit balandligi kamida 1,7 m, pol bilan pastki qismi oralig‘i ko‘pi bilan 10 sm bo‘lishi kerak. Shchitlarni shunday o‘rnatish kerakki, ular xavf paydo bo‘lganda xodimlarning xonadan chiqib ketishiga xalaqit bermasligi zarur. Shchitlarning kuchlanish ostidagi tok o‘tkazuvchi qismlarga tegib turishiga ruxsat berilmaydi. Ish joyini to‘suvchi shchitdan kuchlanish ostidagi tok o‘tkazuvchi qismlargacha bo‘lgan masofa “Elektr uskunalarini ishlatishda xavfsizlik texnikasi qoidalari”da qayd etilgan masofaga mos kelmog‘i shart. To‘siqlarni mustahkam o‘rnatish yoki mahkamlash uchun mo‘ljallangan shchitlarni ishlatishdan oldin ularning ulangan qismlari mustahkamligini, barqarorligini va detallarning chidamliligini tekshirish lozim.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning
mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustivor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar
Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi. 2017 yil 17 yanvar.
2. Гольдштейн Б.С. Системы коммутации. – СПб.: БВХ - Санкт – Петербург, 2003 - 318 с.
3. Карташевсий В.Г., Росляков А.В. «Цифровые системы коммутации для ГТС». ЭКО-ТРЕНДЗ, 2008
4. Беллами Дж. Цифровая телефония. Пер. с англ. /под ред. А.Н. Берлина, Ю.Н.Чернышова - М.: Эко-трендз, 2004.- 640
5. Гольдштейн Б.С. Сигнализация в сетях связи. – М.: Радио и связь, 1997.
6. Zaynutdinova N.A., Nurullaeva M.X., Xodjaev N.S., Sultanov I.A. «Raqamli kommutatsiya tizimlari», kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma, Toshkent, “Cho‘lpon” 2008.
7. Eshmuradov A.M., Zaynutdinova N.A., Nurullaeva M.X., Normatova D.T., Sultanov I.A., “S&C08 raqamli kommutatsiya tizimi”, o‘quv qo‘llmanma, TATU, 2009.
8. Eshmuradov A.M. va boshqalar. Raqamli kommutatsiya tizimlari. Darslik.T.:Fan va texnologiya, 2011.
9. Крук Б.И. и др. Телекоммуникационные системы и сети. – М.: Горячая линия – Телеком, 2004.
10. Zaynutdinova N.A. va boshqalar. Kommutatsiya tizimlari. 1 qism. O‘quv qo‘llanma - T.:TATU, 2000.
11. Zaynutdinova N.A. va boshqalar. Kommutatsiya tizimlari. 2qism. O‘quv qo‘llanma - T.:TATU, 2000.
12. Zaynutdinova N.A. va boshqalar. Raqamli kommutatsiya tizimlari. 2 qism. O‘quv qo‘llanma. - T.: TATU, 2008.
13. Zaynutdinova N.A. va boshqalar. Kommutatsiya tizimlari. O‘quv qo‘llanma -T.:TATU, 2008.
14. Берлин А.Н. Коммутация в системах и сетях связи. М.: Эко - Трендз, 2006.
15. Гольдштейн Б.С. IP-телефония. М.: Радио и Связь, 2003 г
16. https://genderi.org/kommutatsion-apparatlari-va-komplekt-taqsimlovchi-uskunalar-re.html
17. https://genderi.org/kommutatsion-apparatlari-va-komplekt-taqsimlovchi-uskunalar-re.html
18. https://azkurs.org/elektr-qurilmalarni-himoyalovchi-kommutatsiya-apparatlari.html
19. https://lib.fbtuit.uz/assets/files/Kommutatsiya-tizimlari.A.M.EshmurodovA.F.Xaytbayev.pdf
20. https://srcyrl.canbosensor.com/info/what-are-switching-devices-71397342.html
|
| |
