|
I. Kirish Moliyaviy tizimning asosiy komponenti sifatida banklar omonatchilardan qarz oluvchilarga mablag'larni samarali ajratadilar. Ular moliyaviy xizmatlar ko'rsatadilar, bu esa jamg'arma va qarz olish imkon
|
| bet | 1/9 | | Sana | 19.05.2023 | | Hajmi | 96.6 Kb. | | #62176 |
Bog'liq Tijorat banklarida depozit operatsiyalarini tashkil eqilish va uni (2) Statistika(Oraliq) (1), Налоговый кодекс Республики Узбекистан, xkzbvdehbohboi, Blender 2.92.0, menejment, Toksanbayeva Albina sug\'urta mustaqil ishi, 3-TEZIS, 2-mavzu, psihologiya-i-alhimiya, Reading log 1 (1), Tarixiy xotirasiz kelajak yo\'q, Волейболни вужудга келиши ХАМДА ўйин қоидалари, ИШЧИ КУЧИ БОЗОРИ ВА БАНДЛИК, O\'ZBEKISTON VA JAHON HAMJAMIYATI, Doc2
I. Kirish
Moliyaviy tizimning asosiy komponenti sifatida banklar omonatchilardan qarz oluvchilarga mablag'larni samarali ajratadilar. Ular moliyaviy xizmatlar ko'rsatadilar, bu esa jamg'arma va qarz olish imkoniyatlari haqida ma'lumot olish xarajatlarini kamaytiradi. Bu moliyaviy xizmatlar umumiy iqtisodiyotni yanada samaraliroq
qilishga yordam beradi. Bu shunchaki akademik mashq emas; ko'plab sobiq sharqiy blokirovka mamlakatlari moliyaviy bozorlarni yaratish va bozorga yo'naltirilgan banklar va boshqa moliya institutlarini rivojlantirishni boshlaganda, bu savolga duch kela boshladilar. Banklar pul mablag'larini qarz olish yo'li bilan ishlaydi: odatda,
depozitlarni qabul qilish yoki pul bozorlarida qarz olish orqali. Banklar jismoniy shaxslardan, korxonalardan, moliya institutlaridan va hukumatlardan ortiqcha mablag'lari (jamg'armalari) bilan qarz oladi. Keyin ular bu omonatlar va qarz mablag'laridan (bankning majburiyatlari) kredit berish yoki qimmatli qog'ozlarni
(bank aktivlari) sotib olish uchun foydalanadilar. Banklar bu kreditlarni tadbirkorlik sub'ektlariga, boshqa moliya institutlariga, jismoniy shaxslarga va hukumatlarga (investitsiyalar yoki boshqa maqsadlar uchun mablag' kerak bo’lganda) berishadi.
Foiz stavkalari qarz oluvchilar, kreditorlar va banklar uchun narx signallarini beradi.
Bank tizimi depozit olish, kredit berish va foiz stavkalari signallariga javob berish orqali mablag'larni tejovchilardan qarz oluvchilarga samarali yo'naltirishga yordam beradi. Banklar, shuningdek, kredit karta bo'yicha 100 dollar miqdorda yoki milliard
dollarlik korporativ birlashishni moliyalashtiruvchi yirik korporatsiyagacha bo'lgan qarz oluvchilarning keng doirasiga xizmat ko'rsatadi. Bu shuni ko'rsatadiki, banklarning mablag' manbalarining asosiy qismi depozitlar - cheklar, jamg'armalar, pul bozori depozit hisoblari va muddatli sertifikatlardir. Ushbu mablag'lardan eng
ko'p foydalaniladigan maqsad - bu ko'chmas mulk, tijorat va sanoat kreditlarini berish.
Alohida banklarning aktiv va passiv tarkibi tarmoq ko'rsatkichlaridan farq qilishi mumkin, chunki ba'zi muassasalar ixtisoslashgan yoki cheklangan bank xizmatlarini ko'rsatadilar.
1. Tijorat banklaritihig depozit va nodepozit operatsiyalari.
Tijorat bauklan tomomdan jismoniy va yundik shaxslaming pul inablaglarini bankga jalb qilish bUan bog'hq operatsiyalar depozit operatsiyalari deyiladi. Depozit operatsiyalari yordamida tijorat boyliklanumg 90 foizdan ortiq passivlari tashkil qilimshi muinkin Depozit operatsiyalarini tijorat banklari o'zlarimng depozit siyosatlari asosida olib boradilar. Tijorat bankinmg depozit siyosati uning kredit siyosati. foiz siyosati va boshqa faoliyat turlari bilan cliambarchars bog liq bo* lib. banklarning resurs bazasini mustahkamlash va vming barqarorligim ta'minlashga qaratilgandir Depozit operatsiyalarini amalga oshirishda bu operatsiya tiirimng ob'ekt va sub'ektini aniqlash lozim.
Depoat operatsivalammg subektlan bo lib bir tomondan tijorat banklari qatnashsa. lkkmchi tomondan:
davlat korxona va tashkilotlari:
moliya, sug'urta. investitsion va trast kompam\-alar.
xususiy korxona va tashkilotlar:
aktsioner kompamyalar:
banklar va boshqa kredit muassasalan:
qo'shma korxonalar. kooperativlar:
jarnoa tashkilotlari va fondlar:
alolnda lsmoniy shaxslar vola ularaing birlashmalari qatnashadilar.
Depoat operatsiyalarining obekh bo'hb ehtryojdan omqcha pul mablag'lan (qo'yilmalar) hisoblanadi. Depoat operatsiyalarini tashkil qihshning asosi bo'lib. balans likvidlihgi, mijozlaming mohyany ahvolining barqarorhgi hisoblanadi. Depoat operatsiyalari tijorat banklarming depozit siyosatmi amalga oshinsh orqali ta'minlanadi. Yam
depozit operatsiyalari bank daromadinmg oshishga yoki kelajakda daromad ohshga sliaroit yaratishi kerat
bank balansinmg lik\"idliligmi saqlash maqsadida depoat siyosatmi amalga oshinsh kerak:
depozit operatsiyalarim amalga oshirishda muddath qo'llanalarga e'tibor qaratish lozim.
depozitlami jalb qilish va ulami vaqtida qa>tarib berish bilan bog'hq bank xizmatlanm rivojlantirish choralarim ko'rish zamr va boshqalar.
Pul qoyuvchilar toifasidan kelib chiqqan holda depozitlar quyidagilarga bo'hnadi:
yuridik shaxslar (korxonalar. tashkilotlar) qo'yilmalari:
jismomy shaxslar qo'\ilmalari:
Mablag'larm olish shakhga ko'ra depoatlar quyidagilarga bo'linadi:
muddath depoat mablag'lar;
talab qihb ohngunga qadar depozit mablag'lar:
aholinmg jamg'arrna qo"yilmalari
O'z navatida bu gumhlarmng har biri nirh belgilariga qarab tasniflanadi. Muddatli depozit mablag'lar ularmng muddatidan kelib chiqib:
3 oy muddatgacha depoatlar:
3 oydan 6 oygacha depoatlar:
6 oydan 9 oygacha depoatlar:
9 oydan 12 oygacha depoatlar;
12 oydan yuqori bo'lgan depozit mablag'lariga tasniflanadi
Biz 2-bo'limda bank depozitlanning tiirlarim keng ко'rib chiqqanlignniz bois bu paragrafda depozitlannng ko'payish jarayomga e'tibor qaratmoqchimiz.
Banklar orasidagi resxirslami jalb qilish uchun raqobatli kurashda nrnhirn vosita bo'lib turlicha foiz siyosati hisoblanadi. chimki qo'yilgan mablag'larga daromad olish tmjozlarning qo'yilma qo'yishga undovchi nrnhirn onul hisoblanadi. Depoat foiz stavkalan darajasini har bir tyorat banki O'zbekiston Respublikasi Markaziy Banki hisob stavkasi, pul bozori holati va o'zining depozit siyosatidan kelib chiqib. mustaqil ravishda belgilaydi Depoat schetlarining alolnda ko'rimshlari bo'yicha daromad hajmi qo'yilma muddati. summasi. hisobvarag'ini ainal qihsh xususiyati, xizmatlar hajmi va xarakteri va. nihoyat. mijozning qo'yilma shartnomasi shartlariga amal qilislnga bog'liq
Talab qihngungacha bo'lgan depozitlar bo'yicha hisobvaraqalan egalan tomomdan joriy operatsiyalarm arnalga oshirish uchun ishlatiladi va ular qoldiqning noimmtazamligi bilan xarakterlanadi. Shunmg uchun bunday schetlar gnnihi daromadlik darajasi bilan ajralib turadi. Yuridik shaxslarga ochilgan talab qilmguncha hisobvaraqalaridagi niablag'lar qoldig'i bo'yicha foizlar iimuman to'lanrnasligi murnkin. Biinday foyda. odatda. mijozlarm hisob kassa xizmatlari uchun to'lov mablag'lanni talab qilingimcha hisobvaraqalarda mablag'larni nuniniallashtirish va ortiqcha summalarm qo'yihnalannng daroinadhroq shakllariga joylashtinshga undaydi.
Jismoniy shaxslar uchun ochilgan talab qilmguncha varaqalar bo'yicha foizlar deyarli majburiy tartibda o'matiladi. ammo u bo'yicha daromad hamisha muddath qo'yilmalarga qaraganda pastroq bo'ladi.
Muddatli qo'yihnalar bo'yicha foiz stavkasi hajmini o'matishdagi muhirn onnl bolib. niablag'lar joylashtirilgan niuddat hisoblanadi.
Markaay bank emissiya markaa sifatida makroiqtisodiy darajadagj pul aylamshi hamda bank tizinunmg hkvidliligi nuqtai nazandan tijorat banklarimng ular tomomdan jalb qilingan mablag'lardan foydalamsh lmkomyatlarmi doimiy ravishda tartibga sohb turadi.
Nazariy jihatdan zamonaviy bank tizimida naqd pulsiz aylanishlanung rivojalamshi natijasida dastlabki shakllantinlgan depozitlami (dastlabki yoki real depoatlar Markaziy bank tomomdan chiqanlgan naqd pullar asosida shakllanganlikm taqozo qiladi) cheldanmagan tarzda bir bankdan ikkinchi bankka o'tkaash. shu bilan birga. tijorat banklari tomomdan benlayotgan kreditlami cheksiz oshirish linkomyati mavjud. Xorijiy nazariyada bu jarayon depozit multiplikatsiyasi (ya'ni mablag'laming bir bankdan boshqasiga zanjirsunon shaklda o'tkazilishi) va kredit ekspantsiyasi deb nom olgan.
Markaziy bank tomomdan o'matilgan majburiy zaxira talablari bank tizimida depoat va kreditlami oshmshning bevosita cheklovchisi bo'lib xizmat qiladi.
1-jadval
Multiplikatsiya jarayoni va uni majburiy zahira tomonidan cheklanishi quyidagi ko'rinishga ega.
Banklar
|
Depozit
|
Kredit (2-4)
|
Zahira (2*20/100)
|
Bank A
|
1000
|
800
|
200
|
Bank В
|
800
|
640
|
160
|
Bank V
|
640
|
512
|
128
|
BankS
|
512
|
409.6
|
102.4
|
JAMI
|
5000
|
4000
|
1000
|
A bankda gi dastlabki depozit 1000 birlikning 20° oi (200 birlik) majburiy zaxira sifatida Markaziy bankka o'tkazilgandan keyrn tijorat bankining kredit bensh lmkoniyati S00 birlikm tashkil qiladi. Bu kredit inijozga berilgandan keyin boshqa bankda depozitga aybmishi mumkia Masalan. ushbu benlgau kredit summasi В banktning rnijozi bo'lgan mahsulot etkazib beiuvchining hisobvarag'iga sotiivdan tushurn shakhda kelib tushadi A bankning krediti В bankda depozitm vujudga keltiradi. В bank bu depoatdan kredit beradigan bo'lsa. majburiy zahiram hisobga olgan holda (S00*20/100) urnng miqdori 640 (S00-160) birlikka teng bo'ladi. Ushbu jarayoimi oxingacha (ya rn depozit va kreditlaming to'hq lshlatilishigacha) tasawur qiladi gan bo'lsak. 1000 birlikda shakllantinlgan dastlabki depozit miqdorL majburiy zahira darajasi 20% bo'lganda barcha banklar bo'yicha 5000 birhkkacha. S00 birlikka teng bo'lgan dastlabki kredit miqdori esa 4000 birlikka o'sishi mumkm
Agar inajbuny zaxira yo'q deb taxmm qilinsa nazany jihatdan depoat muluplikatsiyasi va kredit ekspantsiyasi cheksizlikka teng va teskarisi. majbuny zahira 100° о bo'lgan taqdirda depozit muluplikatsiyasi Oga teng bo'ladi.
Depozit (voki kredit) multiphkatsiyasining maksiinal miqdori yoki chegarasmi hisoblash uchun quyidagi matematik fomiuladan fovdalamladi.
Bunda:
D - bank tizinuda shakllantirihsh mumkm bo'lgan depozitning maksiinal miqdon:
Do - dastlabki depoat:
R- depozit birligiga teng keladigan likvidlihk zahirasi.
Yuqorida keltirgan nusolimizda depozit muluplikatsiyasi koeffitsenti 5 yoki 5000 birlikka (D=100()*(l/2)). kredit muluplikatsiyasi koeffitsenu esa 4 yoki 4000 birlik (KqSO0*(l/0.2))ka teng.
Multiplikatsiya darajasi majbuny zahira darajasiga teskari mutanosib ranshda o'zgaradi. deinak majbuny zahira darajasi oshsa. bank tizi mining kredit salohiyati lmkoniyatlan ham kamayadi.
Depozit multilikatsiyasi va kredit ekspantsiyasi g'oyasi quyidagi lqtisodiy zarunyatm keltirib chiqaradi: har qanday tijorat banki depozitlami qabul qila Uinb. o'z nujozlan oldidagi majbunyatlarm bajanshlan uchun urnng ma lum bir qismim likvidlilik zaxirasi sifatida saqlashlari lozim Shu bois tijorat banklanning kredit berish salohiyati miqdon bank tomomdan jalb qilingan moliyaviy resurslar. majburiy zaxira va likvidlilik zaxirasi hajmiga bog'liq Kredit potentsiali (salohiyati) miqdori (Ks)m qisqacha bolda quyidasi formula bilan lfodalash тишкш Ks=D-Mz-Lz Bu erda:
D - jalb qilingan mablag'lar; Mz - majburiy zaxira miqdori: Lz - likvidlilikni ta'mini ash bo'yicha zahiralar. Shunday qilib tijorat banklanning kredit salolnyatiga:
bankka jalb qilingan rnablag'laming umumiy miqdon:
Markaziy bank tomomdan o'matilgan majburiy zaxira darajasi;
Jony likvidlilikni saqlash maqsadlida tashkil qilmgan zahira va undan foydalamsh tartibi;
Kredit salohiyati manbalanning tarkibi va barqarorligi;
Bank niajbunyatlannmg tarkibi va umumiy miqdon kabi omillar ta'sir ko'rsatadi
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
I. Kirish Moliyaviy tizimning asosiy komponenti sifatida banklar omonatchilardan qarz oluvchilarga mablag'larni samarali ajratadilar. Ular moliyaviy xizmatlar ko'rsatadilar, bu esa jamg'arma va qarz olish imkon
|
