III, IV,V NƏSİL HESABLAMA MAŞINLARI
21-ci əsrdə texnikanın, elmin, iqtisadiyyatın sürətlə inkişaf etməsi ilə əlaqədər informasiya axınının çoxalması müşahidə edilir. İnformasiya axınını idarə etmək üçün dövrün tələbi olan kompüter texnikasından istifadə etmək zərurəti yaranır. Kompüter texnikası müasir dövürdə qlobal hesablamalar aparmaq üçün, ən müxtəlif reaktiv siyahıların hazırlanması üçün, böyük elmi-texniki layihələr üçün istifadə olunur. Bir sözlə müasir dövr öz həyatını kompütersiz təsəvvür edə bilməz. EHM-lərin yaradıcılarından olan Qluşkov yazırdı:
Əgər müasir EHM-lər olmasaydı bəşəriyyətin tam yarısı hesablama aparmaq məqsədi ilə digər yarısına xidmətçi işləməli idi.
Məsələn: İngilis riyaziyyatçısı Şenks 19-cu əsrdə Π ədədinin təqribi qiymətinin tapilmasına 20 ildən artıq vaxt sərf edilmişdir. Lakin EHM-lər bu işi çox az müddətdə 500000 rəqəmə qədər dəqiqliklə icra edə bilir. EHM-lərin tarixinə nəzər salsaq görürük ki, təxminən 4000 il bundan əvvəl qədim misirlilər və yunanlılar hesablama aparmaq üçün müxtəlif sadə vasitələrdən istifadə edirdilər. Daha sonralar Abak yaradıldı. Hətda orta əsrlərdə riyazi məsələlər o zaman həll olunmuş hesab olunurdu ki, o məsələlər abakda həll olunmuş olsun.
Tarixi məlumatlara əsasən rəqəmlər hərflərdən əvvəl yaranmışdır. Məsələn: 13-cü əsrdə 1202 ərəb rəqəmlərindən istifadə edərək yazılı hesablama üsulu yaranmışdır. Sonralar bu hesablama üsulu Avropada Fibonaççi üsulu adlandırıldı. Bu dövrdən sonra yazılı hesablama üsulu geniş istifadə olundu, abak köməkçi vasitəyə çevrildi. Ümumiyyətlə informasiyanın saxlanılası üçün ən münasib vasitə yazıdır.
EHM-in inkişaf mərhələsi şərti olaraq bir-birini əvəz edən nəsillərə bölünür.Hər bir nəsil isə elektron hesablama maşınını təşkil edən elementlərlə - element bazası ilə bir birindən fərqlənirdi. EHM-in yeni nəsli özündən əvvəlkilərdən ölçülərinin kiçikliyinə, proqram təminatına, sürətinin böyüklüyünə, etibarlılığına görə fərqlənirdi.
Birinci nəsil EHM-lərin element bazası əsasən elektron lampalar olmuş, onlar 60-cı illərin sonunadək hazırlanmış və buraxılmışdır. Bu maşınların sürəti çox deyildi və saniyədə 20 min Əməliyyatı yerinə yetiridi. Birinci nəsil EHM-lərə «URAL». «URAL2». «STRELA». «M-1». BESM-2» və.s misal göstərmək olar.
İkinci nəsil EHM-lərin meydana gəlməsi yarımkeçirici elementlərin – tranzistorların kəşfindən sonra mümkün oldu. Element bazası olaraq tranzistorlardan istifadə olunan ikinci nəsil EHM-lər saniyədə 100 min əməliyyatı yerinə yetirirdi. İkinci nəsil maşınlara «MİNSK-2». «MİNSK-22». «URAL-14», «M-22», «M-220». «BESM-4». «MİR-2», «URAL-16» və.s misal göstərmək olar. Bu maşınlar bir-birindən fərdi dilinin olması ilə fərqlənirdilər və bir maşın üçün yazılmış proqramlardan digər maşında istifadə etmək mümkün deyildi.
Üçüncü nəsil EHM-lərin üçüncü nəslinin əsasını inteqral sxemlər təşkil edir. Yaddaşı milyonlarla sözdən ibarət olan üçüncü nəsil maşınlar saniyədə 1 milyona qədər əməliyyat apara bilirdi. Üçüncü nəsil EHM-lərə «ES-1010», «ES-1060», «ES-1061» və.s misal göstərmək olar. «ES-1020» saniyədə 10000 əməliyyat, «ES-1061» maşını isə 2000000 əməliyyatı yerinə yetirirdi.
70-ci illərdə «böyük inteqral sxemlər» in (BİS) ilə əlaqədar olaraq EHM-lərin dördüncü nəslinin yaradılmasına başlanıldı. BİS-lərin ölçülərinin çox kiçik – bir neçə santimetr olması və bu sxemlərdən istifadə edilməsi EHM-lərin etibarlılıq səviyyəsini və yüksək sürətini – saniyədə bir neçə milyon əməliyyatı yerinə yetirməsini təmin edir. EHM-lərin prosessorunun bir silisium kristalında yerləşdirilməsi XX əsrin ən böyük nailiyyətlərindən sayılır. Belə birkristallı prosessorlar – mikroprosessorlar adlanır. Nəticədə EHM-lərin bütün qurğularının elektron sxemlərini bir platada yerləşdirmək mümkün oldu və bir neçə il bundan əvvəl böyük salonları tutan EHM-i isə ölçülərinə və dəyərinə görə hər hansı istifadəçinin bilavasitə iş stolunda istifadə etməsi üçün yararlı etdi. Bununlada fərdi EHM-lər, cib və stolüstü mikrokalkulyatorlar meydana çıxdı.
EHM-lərin beş və altıncı nəsli XXI əsrin süni intellektə malik maşınları olacaqdır. Bu kompüterlər super böyük inteqral sxemlərin (SBİS) yaradılması ilə əlaqədardır.
EHM-lərin aşağıdakı nəsilləri var:
Elektron lampalar üzərində qurulmuş bütün hesablama maşınlarını birinci nəslə aid edirlər. Bu nəsil hesablama maşınları 1945-1950-ci illəri əhatə edirlər.
1948-ci ildə tranzistorun ixtira edilməsi, bir neçə il sonra, təxminən 1955-ci ildə tranziızistorlar üzərində qurulmuş ikinci nəsil elektron hesablama maşınlarının yaranmasına gətirib çıxarmışdır.
Üçüncü nəsil hesablama maşınları 1960-68-ci illəri əhatə edir. 1964-cü ildən başlayaraq inteqral sxemlərin əsasında qurulmuş hesablama maşınlarını üçüncü nəslə aid etmək olar. İnteqral sxemlərin hesablama texnikasında istifadəsi hesablama maşınlarının ölçülərinin kiçilməsinə, etibarlığının artmasına, tələb etdiyi enerjinin azalmasma və s. texniki göstəricilərinin yaxşılaşdırılmasına səbəb oldu.
1971-ci ildə ABŞ-da və digər inkişaf etmiş kapitalist ölkələrində yeni inteqral sxemlərdən istifadə etməklə EHM-lər ixtira olunur. Belə inteqral sxemlerin daxilində onlarla, yüzlərlə, hətta minlərlə tranzistor elementi yerləşdirmək mümkün olur. Onlara texnikada böyük inteqral sxemlər (BİS) deyirlər. BİS-in yaranması yeni nəsil - dördüncü nəsil hesablama maşınlarının, mikroEHM- (mikrokompüterlərin) yaranmasına səbəb oldu.
Keçən əsrin sonuncu onilliyində inkişaf etmiş kapitalist ölkələrində beşinci nəslə aid hesablama maşınları barəsində müxtəlif layihələr irəli sürülmüş və işlənib hazırlanmışdır. Ümumiyyətlə, bu nəsil hesablama maşınlarının yaradilması layihəsi 1979-cu ildə Yaponiya mütəxəssisləri tərəfindən irəli sürülmüşdür. Sonrakı illərdə belə layihələr ABŞ və Qərbi Avropa ölkələrində də işlənib hazırlanmışdır. Beşinci nəsil hesablama maşınlarının istifadəçi ilə öz aralarında yeni münasibət yaradacaqları nəzərdə tutulmuşdur.
Bu nəsil elektron hesablama maşınları keçən əsrin 90-cı illərində yaradılmışdır və təkmilləşdirilməkdə davam etdirilir. Beşinci nəsil hesablama maşınlarında biliklərin səmərili işlənməsi sisteminin yaradılmasına imkan verən onlarla paralel işləyən mikroprosessorlardan, həmçinin eyni zamanda onlarla əmr proqramlarını həyata keçirə bilən paralel (vektor) quruluşlu daha mürəkkəb mikroprosessorlardan geniş istifadə edilmişdir.
Gələcəkdə altıncı nəslə aid hesablama maşınlarının hazırlanması və, tətbiqi nəzərdə tutulmuşdur. Belə hesablama maşınlarında müasır, kompüterlərin imkanlarından kənarda olan, həll edilməsi çətinlik törədən bütün məsələlərin həll olunması nəzərdə tutulur.
Altıncı nəsil hesablama maşınları öptık-elektron elementləri bazası üzərində qurulacaq və onların işləmə sürəti çox böyük olacaqdır. Onların işləməsi üçün lazım olan enerjini elektronlardan daha sürətli olan fotonlar həyata keçirəcəkdir.
Altıncı nəsil kompüterlər təbii dili başa düşməlidir. Bunun üçün onların "çox şeyi bilmələri və bacarmaları" lazımdır. Biliklərə malik olaraq onları işləyib təhlil etmək, istifadəçinin istənilən sorğusuna ləngimədən və ətraflı cavab vermək və s. üçün kompüterlerin işləmə sürətlərinin yüksək olması vacibdir. Mütəxəssislər tərəfindən təxmini hesablanmışdır ki, yerinə yetirəcək bütün işləri dəqiq həyata keçirməkdən ötrü onlar bir saniyədə trilyonlarla əməliyyatı (müasir dövrdə istifadə edilən fərdi kompüterlərdən milyonlarla dəfə çox) aparmalıdırlar. İntellektual, yəni şüurlu kompüterlərin yaradılması üçün də ciddi elmi tədqiqatlar aparılır. Kompüterlərin şüurunu insanın şüurundan fərqləndirməkdən ötrü onu süni intellekt adlandırmaq qəbul olunmuşdur. Altıncı nəsil kompüterlərdə informasiyanın işlənməsinin insan beynində olduğu kimi həyata keçirilməsi məsələsi tədqiqatçılar arasında böyük marağa səbəb olmuşdur. Nəticədə çox mikroprosessorun («neyron»un) birgə işləyəcəyi kompüterlərin yaradılması nəzərdə tutulur. Qeyd etmək lazımdır ki, mikroprosessorların informasiyanı təhlil etmə sürətləri neyronunkuna nisbətən aşağı olmasına baxmayaraq onlarm birgə işləməsi nəticəsində hazırlanacaq kompüterlərin məhsuldarlığını xeyli artırmaq mümkün olacaqdır. Bu nəslə aid olan optik elementlər əsasında yaradılan kompüterlərə də böyük ümüdlər bəslənilir. Elmi tədqiqatlar əsasında nəzəri hesablamalar göstərir ki, optik kompüterlər bir saniyə ərzində yüzlərlə trilyon əməliyyat yerinə yetirə biləcəklər. Belə kompüterlərdə ən mürəkkəb məsələləri həll etmək mümkün olacaqdır. Bu nəslə aid hazırlanan kompüterlərdə digər istiqamət molekulyar biologiyanın tətbiqi ilə bağlıdır. Belə kompüterlərin tərkibində molekulyar və molekul qruplarından istifadə etmək nəzərdə tutulmuşdur.
| 