Международный научный журнал №9 (100), часть2
«Научный импульс» апреля, 2023
805
IJTIMOIY TARMOQLARNING IJOBIY VA SALBIY TOMONLARI
Farg’ona imkoniyatlari cheklangan shaxslar uchun
Ixtisolashtirilgan kasb-hunar maktabi,
maxsus fan o’qituvchisi
Qodirova Nigora Amanovna
Annotatsiya: Hozirgi kunda butun dunyo boʻyicha koʻpgina insonlar ijtimoiy
tarmoqlardan keng foydalanib kelmoqda. Bu insoniyat uchun juda koʻp sohalarda keng
imkoniyatlar ochib berdi. Lekin afsuski har doim ham ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish biz
uchun foydali boʻlmaydi. Bugun ijtimoiy tarmoqlarning foydali va zararli tomonlari xaqida
ma’lumotlar berilgan.
Kalit so’zlar: internet, ichtimoiy tarmoq, Microsoft office dasturlari, metod,
texnologiya.
Bugungi kunda ijtimoiy tarmoqlar hayotimizning ajralmas qismiga aylanib ulgurdi.
Albatta, ularning oʻziga yarasha ijobiy va salbiy jihatlari bor. Qolaversa hozirgi paytda
internet, uyali telefonlar orqali shaxsni badnom qiluvchi behayo tasvirlarning tarqalib,
ommalashib borayotgani dunyo jamoatchiligini tashvishga solmoqda.
Axborot asrida zamonaviy texnologiyalar hayotimizga tobora koʻproq kirib boryapti.
Bugun hatto bogʻcha tarbiyalanuvchisi ham mobil telefondan, undagi ilovalar va
internetdan foydalanishni oʻrganib olyapti. Kattayu kichik orasida internetdan
foydalanuvchilar, vaqtini koʻproq u bilan oʻtkazuvchilar ortyapti. Kelajak hayotni internet va
hali kashf etilmagan yuqori texnologiyalarsiz tasavvur etib boʻlmaydi. Toʻgʻri, ular ijobiy va
salbiy xususiyatlarga ega. Biroq yuksak texnolgiyalardan unumli foydalanmaslik yoki
yoshlarga olaboʻji qilib koʻrsatish faqat va faqat zarar keltiradi, xolos.
We Are Social xalqaro agentligi mutaxassislari ijtimoiy tarmoqlarning oylik
auditoriyasi toʻrt milliard foydalanuvchiga koʻpayganligini hisoblab chiqishdi.
Bu dunyo aholisining 53 foizida Internet-profil mavjudligini anglatadi, deyilmoqda
Digital 2020 tomonidan eʼlon qilingan oktyabr oyi hisobotida.
Tadqiqot natijalariga koʻra, oʻtgan yilning oʻzida foydalanuvchilar safiga yana 450
million kishi qoʻshilgan.
“Kelajakda har kuni yana ikki million yangi foydalanuvchilar Facebook, Twitter va
boshqa shu kabi tarmoqlarga qoʻshilishadi, bu sekundiga 14 kishini tashkil etadi”, - deya
taxmin qilishmoqda tadqiqot mualliflari.
Ijtimoiy tarmoqlardan foydalanuvchilar sonining oʻsish surʼati xalqaro agentligi
tomonidan fenomenal deb baholanmoqda.
“Eng tez rivojlanayotgan ijtimoiy tarmoq hozirda Instagram boʻlib, soʻnggi uch oy
ichida uning auditoriyasi 76 million yangi foydalanuvchilar bilan toʻlgan. Ammo
Международный научный журнал №9 (100), часть2
«Научный импульс» апреля, 2023
806
foydalanuvchilarning umumiy miqdoriga koʻra, u hamon Facebook, YouTube va boshqa
baʼzi platformalardan ortda qolmoqda”, - deya qayd etgan We Are Social.
Internet va ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishda ham oltin qoidaga – meʼyorni
unutmaslik shartiga amal qilish zarur.
Ijtimoiy tarmoqlarda video, audio, surat, biror-bir shaxs yoki maslakdoshlarni topish
juda oson. Bunday saytlarda foydalanuvchilar roʻyxatdan oʻtish chogʻi koʻpincha ismi
sharifi, tugʻilgan vaqti, yashash manzili, oʻqigan, ishlagan joylari va ayni damdagi faoliyati
haqida maʼlumotlar kiritadi. Bu maʼlumotlar aloqalari uzilgan sinfdoshlar, kursdoshlar va
tanish-bilishlar bir-birlarini topishlariga yordam beradi.
Yaqinlar bilan bogʻlanish oson va qulay. Juda koʻp ijtimoiy tarmoqlar va ularning mobil
ilovalari orqali yozma, tovushli va tasvirli shaklda muloqot qilish mumkin. Bundan tashqari,
aloqa xizmatlari juda arzon. Dunyoning narigi chekkasi bilan yoki qoʻshni shahar-qishloqlar
bilan bogʻlanish bir xil – choʻntakbop narxda. Bunday qulaylik oddiy aloqa vositalarida yoʻq.
Ijtimoiy tarmoqlarda biror mavzudagi axborotni yengillik bilan topish mumkin. Deylik,
salomatlik sohasiga qiziqqan kishi ayni shu yoʻnalishdagi kanal va guruhlarga aʼzo boʻlishi
mumkin. Turli sohalarda maslahatlar olish, kerakli bilim va tasavvurlar hosil qilish imkoniga
ega.
Ijtimoiy tarmoqlar, ayniqsa messenjerlar axborot almashishda juda katta qulayliklar
berdi. Turli shakldagi axborotlarni uzatishni keskin osonlashtirib yubordi. Yuborilgan
maʼlumotlar messenjerlarning oʻzida saqlanishi sababli interneti bor istalgan joyda ulardan
foydalanish mumkin, hatto oʻz qurilmangidan oʻchirib yuborgan boʻlsangiz ham.
Bugun ilgʻor oʻqituvchilar ijtimoiy tarmoqlarning ana shu xususiyatidan ustalik bilan
foydalanishyapti.
Ijtimoiy tarmoqlarning eng maqtovli, ahamiyatli jihatlaridan biri – ilm olish, kasb-
hunar oʻrganishdagi beqiyos yordamidir. Kundalik turmushda duch kelinadigan turli
yumushlarni bajarishni ham internet, xususan ijtimoiy tarmoqlar yordamida oson
oʻzlashtirish mumkin. Oddiy misol, ayollar bichish-tikish yoki pazandalik sirlarini Youtube
tarmogʻidagi kanallardan bemalol oʻzlashtira oladi.
Zamonaviy matematika, dasturlash, iqtisodiyot asoslari, psixologiya, chet tillar kabi
bugunning eng dolzarb, talab yuqori boʻlgan fan yoʻnalishlari boʻyicha ham istalgancha
Международный научный журнал №9 (100), часть2
«Научный импульс» апреля, 2023
807
videodarslar, qoʻllanmalar topish mumkin. Virtual auditoriya uchun tashkil etiladigan
onlayn darslarda qatnashsa boʻladi. Bir soʻz bilan aytganda, ijtimoiy tarmoqlar arzon va
bepul taʼlim olish uchun imkoniyat eshiklarini juda keng ochgan.
Bu nafaqat ilm olish, balki ilm tarqatishda ham qoʻl keladi. Turli soha mutaxassislari
oʻz pedagogik mahoratlarini namoyish etishi, virtual oʻquvchilar yigʻishi mumkin. Ular kun
kelib bu mutaxassisning hayotdagi real talabalariga aylanishi ehtimoli ham yuqori. Bundan
tashqari, obunachilari koʻp va videolari namoyishi yuqori kanal egalari reklama orqali
qoʻshimcha daromadga ega boʻla oladi. Jahonda ayni shu yoʻnalishda millionerga aylangan
bloger va vlogerlar juda koʻp.
Bugun juda koʻp savdo, ishlab chiqarish va xizmat koʻrsatish bilan shugʻullanuvchi
tadbirkorlar ijtimoiy tarmoqlardan samarali foydalanyapti. Elektron tijorat rivojlangan
dunyoda keng tarqalgan.
Bugun birgina telegram orqali ishbilarmonlik faoliyatini misli koʻrilmagan darajada
yuksaltirib yuborayotganlar talaygina.
Baʼzi ijtimoiy tarmoqlarda esa reklamani tanlangan yoki kerakli auditoriyaga yetkazish
imkoni bor. Buni foydalanuvchining qiziqishlarini hisobga olib tarmoqning oʻzi algoritmlar
asosida bajarishi mumkin.
Ijtimoiy tarmoqlarda ogʻir hayotiy vaziyatga tushib qolganlar, yetim-yesirlar,
nogironlar, bir soʻz bilan aytganda moddiy-maʼnaviy himoyaga muhtoj qatlamga yordamlar
uyushtirish mumkin. Bu ayniqsa soʻnggi yillarda tobora keng quloch yoyyapti. Mana
shunday koʻmaklar koʻplab kishilarning dardiga malham boʻlayotgani haqida ommaviy
axborot vositalari tez-tez xabar berib turibdi.
Yordam aksiyalaridan muhtojlarning oʻzigina foyda topmaydi. Balki xayr-ehson qilgan,
birovga yordam qoʻlini choʻzgan kishi ham maʼnaviy-ruhiy poklanadi, hayotga muhabbati,
gʻayrat-shijoati ortadi.
2021-2022 yilda eng faol foydalanuvchilar ijtimoiy tarmoqlar.
1. Facebook: 2,74 milliard
2. YouTube: 2,291 mln
3. WhatsApp: 2000 million
4. Facebook Messenger: 1,3 milliard
5. Instagram: 1,221 mln
6. WeChat: 1,213 million
7. LinkedIn: 740 mln
8. TikTok: 689 million
9. Savol: 617 mln
10. QZone: 517 mln
11. Sina Veybo: 511 mln
12. Telegram: 500 mln
13. Snapchat: 498 million
14. Kuaishou: 481 million
Международный научный журнал №9 (100), часть2
«Научный импульс» апреля, 2023
808
15. Pinterest: 442 mln
16. Reddit: 430 million
17. Twitter: 353 million
18. Tumblr: 327 million
19. Quora: 300 mln
20. Twitch: 140 million
Umuman olganda, monetizatsiya qilish usullari tobora ko'payib bormoqda. Yaqinda
titanik Facebook asoschisi va sayyoradagi eng yosh milliarder Mark Tsukerberg juda
qiziqarli nutq so'zladi.
Bu dunyodagi eng mashhur ijtimoiy tarmoq, shuning uchun uning so'zlarini tinglashga
arziydi. Uning so'zlariga ko'ra, Facebookning rejalari "har bir veb -saytni o'z sahifalaridan
biriga aylantirib, Internetni to'ldirishdir".
Bu fikr bir qarashda hayoliy ko'rinadi, lekin bu faqat bir qarashda. Facebook ishlab
chiquvchilari har kimga o'z saytlariga Like tugmachasini kiritishni taklif qiladilar, bu esa
ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari bir -birlari bilan ushbu resurslardan topgan qiziqarli
narsalarni - tabiiyki, Facebook -ning o'rnatilgan ma'lumotlar almashish mexanizmlari orqali
bo'lishish imkonini beradi.
O'z
-o'zidan,
imtiyozlar
almashishning
taklif
qilingan
mexanizmi
juda
ahamiyatsiz.Biroq, ijtimoiy tarmoqlardan foydalanuvchilar sonini hisobga olsak, natija
yuqorida aytilgan ijtimoiy tarmoq rahbariyati olishni xohlagan bo'lishi mumkin. Va kerakli
natija pul bilan o'lchanmaydi, hech bo'lmaganda to'g'ridan -to'g'ri emas. Tashabbusning
maqsadi - foydalanuvchiga o'z faoliyati jarayonida hech qanday nuqta ko'rmasligi uchun
etarlicha qulay muhit yaratish.ijtimoiy tarmoqni tark eting, chunki bu uning egalariga aniq
mijoz nima qilayotgani to'g'risida tushuncha beradi.
Va umuman olganda, tendentsiya, albatta, qiziq. Yaqinda, masalan, alohida
kompaniyalar doirasida, ijtimoiy tarmoqlarni yaratish bo'yicha echimlar paydo bo'lishi
mumkin. Qanday qilib yirik transmilliy tashkilotlar shartnomaga maxsus bandni kiritganini
tasavvur qila olaman, unga ko'ra o'z xodimlari Internetda har qanday faoliyatni faqat
korporativ ijtimoiy tarmoqlar orqali amalga oshirishlari kerak.
Har ikkinchi saytda eng yirik ommaviy ijtimoiy tarmoqlarning vositalari paydo bo'ladi
va World Wide Web, masalan, Facebook va LinkedIn o'rtasidagi ta'sir zonalariga bo'linadi.
Har bir foydalanuvchi uchun Internet iloji boricha shaxsiylashtiriladi, chunki ijtimoiy tarmoq
uning xohish -istaklari haqida hamma narsani biladi va eslab qoladi, uning atrofida uning
ehtiyojlari uchun imkon qadar haqiqiy muhitni shakllantiradi.
Aksariyat fuqarolarga bunday sxema yoqadi, garchi bu deyarli foydalanuvchilarning
harakatlarini mukammal nazorat qilishning apoteozi bo'lsa ham. VErtami -kechmi,
Internetda foydalanuvchini majburiy identifikatsiyalashning ba'zi mexanizmlari paydo
bo'lishi bilan birga, Internetda anonimlik davri muammosiz tugashi mumkin.
Shuningdek, internet va ijtimoiy tarmoqlarni toʻla qoralab yo oqlab boʻlmasligi,
kishilar undan qanday maqsadda foydalanayotganiga qarab, ijobiy yoki salbiy baho
Международный научный журнал №9 (100), часть2
«Научный импульс» апреля, 2023
809
berilishi, bugungi kunda “Facebook”, “Telegram”, “Youtube” kabi boshqa ijtimoiy
tarmoqlarda ancha-muncha foydali maʼlumotlar ham borligi toʻgʻrisida maʼlumotlarni
ko’rishimiz mumkin.
Hozirgi kunda ijtimoiy tarmoqlar orqali insonlar oʻz bizneslarini rivojlantirish
imkoniyatiga ega. Ular oʻz maxsulotlarini ijtimoiy tarmoqlar orqali reklama qilib brendlarini
tanitish, oʻzlari uchun xaridorlar avditoriyasini yigʻish va yangi maxsulotlarini xaridorlarga
eʼlon qilishlari mumkin. Bu albatta ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishning biz uchun
avfzalliklaridir. Bazida ishtimoiy tarmoqlarni foydalanishni salbiy tomonlarini xam ko’rish
mumkin. Misol uchun Tiktok ijtimoiy tarmogʻini olaylik. Koʻp hollarda Tiktok ga bemaqsad
kiramiz va juda koʻp vaqtimizni bu ijtimoiy tarmoqda shunchaki beʼmani videolarni
tomosha qilish bilan oʻtqazamiz. Vaholanki, bizda boshqa muhim vazifalar yetarlicha boʻladi
va biz bu vazifalarni yaxshi bajara olmaymiz yoki umuman bajarmaymiz. Bu albatta juda
yomon. Albatta xar bir inson ishtimoiy tarmoqlarga qaram bo’lmaslik uchun reja asosida ish
olib bormog’i lozim. Natijada foydalanuvchi kutilgan muaffaqiyatlarga erishishi mumkin.
| 