|
Ilmiy insho
|
| Sana | 11.08.2023 | | Hajmi | 20.03 Kb. | | #78391 |
Bog'liq CHIQINDILAR23
Ilmiy insho
Eskirgan shinalarni ishlatish muammosi katta ekologik ahamiyatga ega, chunki eskirgan shinalar ularning ishlash joylarida masalan, avtotransport vositalarida, aerodromlarda, sanoat va qishloq xo'jaligi korxonalarida, qazib olish va qayta ishlash zavodlarida va boshqalarda to'planib qoladi.
Poligonlarga tashlangan yoki atrofdagi joylarda tarqalgan shinalar tashqi omillarga yani quyosh nurlari, kislorod, ozon, mikrobiologik ta'sirlarning yuqori qarshilik ko'rsatishi tufayli atrof-muhitni uzoq vaqt ifloslantiradi. Ularning to'planish joylari, ayniqsa issiq iqlimi bo'lgan mintaqalarda, turli xil kasalliklarga chalingan kemiruvchilar va hasharotlar uchun qulay yashash va ko'paytirish vazifasini bajaradi. Bundan tashqari, shinalar yuqori yong'in xavfiga ega va ularning nazoratsiz yonish mahsulotlari atrof-muhitga o'ta zararli ta'sir ko'rsatadi.
Hozirgi kunda O'zbekiston Respublikasi va boshqa ko'plab mamlakatlarda har yili ko'plab tarkibida uglevodorod saqlagan chiqindilar yig'iladi, misol qilib ishlatilgan avtomobil shinalari va plastmassa mahsulotlarini keltirish mumkin.
Ishlatilgan avtomobil shinalar atrof-muhitni ifloslantiruvchi chiqindilarning asosiy turlaridan biri hisoblanadi, chunki ularni biologik parchalanishi qiyin va chirimasligi mumkin. Ishlatilgan avtomobil shina chiqindilari kemiruvchilar va hasharotlar ko'payishi uchun qulay muhit yaratib beradi va yondirilganda esa atmosferaga zaharli gazlar ajralib chiqadi.
Eskirgan shinalar chiqindilarni qayta ishlash qiyin muammo. Shinalar haddan tashqari yuklarga bardosh berishi kerak bo'lganligi sababli yuqori sifatli materiallarning murakkab elementlaridan tayyorlangan bo'lib, u 15 komponentdan iborat. Shinaning tagliklari, yon devorlari va tomonlari maxsus rezina birikmalaridan tayyorlangan. Ramka asosan viskoza ipak yoki murakkab poliefirdan, tomonlarining ichki qismi po'latdan yasalgan.
Oddiy yengil avtomashina shinalarining o'rtacha tarkibi 86% kauchuk, 10% po'lat sim va 4% to'qimachilik tolalaridan iborat. Shunday qilib, 1 tonna shinalar deyarli 600650 kg kauchuk, 130-150 kg to'qimachilik iplari, 130-200 kg metalldan tarkib topgan. Shuni ta'kidlash kerakki, yostiqli shinalar 65-70% rezina (kauchuk), 15-25% texnik uglerod, 10-15% yuqori sifatli metallni o'z ichiga olgan qimmatbaho ikkilamchi xom ashyo hisoblanadi.
Shinalarni qayta ishlashning ko'plab usullari va shina chiqindilarini ishlatilishiga qaramay, qayta ishlangan shinalar hajmi hozirgi kunda 30% dan oshmaydi. Bu asosan
qo'shimcha ishlab chiqarishni tashkil etmagani va ma'lum bo'lgan jarayonlarning samaradorligi yo'qligi, bular moddiy xarajatlar bilan bog'liq.
Eskirgan shinalar va plastik chiqindilarni qayta ishlash O'zbekiston Respublikasi uchun dolzarb vazifalardan biridir .
Ishlatilgan avtomobil shinalarini yo'qotishning quyidagi usullari mavjud:
Birinchisi shinalarni ko'mish. Bunda ishlatilgan shinalarni yo'qotishning eng oddiy usuli bu uni ko'mish hisoblanadi. Eskirgan avtobil shinalari buzilmasligi sababli, ular atrof-muhit uchun xavf tug'dirmaydi, ammo katta joyni egallaganligi sababli ularni axlatxonalarga tashlash taqiqlanadi. Ko'milgan shinalar yong'in xavfini kamaytiradi.
Ikkinchisi butun shinalardan foydalanish hisoblanadi.bunda esa shinalarni qayta ishlashning ushbu usuli ekologik va iqtisodiy nuqtai nazardan izohga muhtoj emas. Shinalar utilizatsiya qilinadi va avtomobil yo'llari bo'ylab tovush o'tkazmaydigan to'siqlar yaratish orqali qiyaliklarni eroziyadan himoya qilish uchun ishlatiladi.
Shinalarni qayta ishlashning fizik usullari bor. Hozirgi vaqtda chiqindilarni dispers materiallar shaklida ishlatish yo'nalishi tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Chiqindilar tarkibidagi kauchuk va boshqa polimerlarning asl tuzilishi va xususiyatlari mexanik silliqlash jarayonida to'liq saqlanib qoladi.
Quyida hozirda mavjud bo'lgan ikkinchi darajali shinalarni maydalash usullarining tasnifi keltirilgan. Shinalarni maydalash usullari:
Haroratga bo'yicha : musbat haroratda, manfiy haroratda.
Mexanik ta'sir bo'yicha: zarba, siqish, kesish bilan siqish, kesish.
Tadqiqot ob'ektlar va usullarini utkazishganda tadqiqot ob'ekti sifatida ishlatilgan avtomobil shinalaridan foydalanishgan.
Havo kirmasligini tekshirib, termogravimetriya usuli bilan tigelda avtomobil shinalarni parchalanish harorat oralig'i aniqlashgan. Shu bilan birga parchalanish harorati boshlanishining belgilab olishgan, u 285 ° S ga teng, 350-425 °S harorat atrofida maksimum darajada parchalanishini kuzatish mumkin va jarayon tugash harorati 535 °S. Olingan termogravimetrik ma'lumotlarga asoslanib, piroliz jarayoni 200-500 ° S haroratda amalga oshirilgan, bu reaktorning o'rtasida joylashgan termopara yordamida boshqarishgan. Harorat ko'tarilish tezligi daqiqada 7-10 °Sni tashkil etadi. Tajriba jarayoni kerakli haroratga yetgandan so'ng, namuna 1-2 soat davomida reaktorda saqlanilgan. Piroliz jarayoni uchun zarur bo'lgan o'ta qizigan bug' parogeneratorda hosil bo'lgan.
Xulosa:
Shunday qilib, ishlatilgan rezina shinalar yuqori samarali xususiyatlariga ega degan xulosaga kelish mumkin va ularni kislorodsiz sharoitda (piroliz) yuqori haroratli chuqur qayta ishlash orqali suyuq va gazsimon yoqilg'i shaklidagi noan'anaviy energiya tashuvchilar, shuningdek texnik uglerod - yuqori samarali sorbentlarni olish uchun istiqbolli xom ashyolarni olish uchun foydalanish mumkin.
|
| |
