1
Ilmiy tadqiqot metodlari — bu ilmiy bilimi oshirish, hodisalarni tushunish va yangi
ma'lumotlar olish uchun ishlatiladigan tizimli yondashuvlar to‘plamidir. Ular turli
fanlarda qo'llaniladi va har bir tadqiqot maqsadlariga qarab tanlanadi. Quyida ilmiy
tadqiqot metodlarining asosiy turlari va ulardan foydalanish usullari keltirilgan.
### 1. Tadqiqot Metodlari Turlari
#### a. **Kvalitativ tadqiqot**
- **Ta'rif**: Kvalitativ tadqiqot, odatda, kishi yoki guruhlarning fikrlari,
hissiyotlari va tajribalarini o‘rganishga qaratilgan.
- **Usullar**: Intervyu, fokus-guruhlar, kuzatish.
- **Foydalanish**: Ijtimoiy fanlarda, psixologiyada va antropologiyada insonlarni
tushunish va ularning muloqotlarini tahlil qilish uchun.
#### b. **Kvantitativ tadqiqot**
- **Ta'rif**: Kvantitativ tadqiqotda raqamlardan va statistik ma'lumotlardan
foydalaniladi.
- **Usullar**: So‘rovnomalar, tajribalar, statistik tahlil.
- **Foydalanish**: Tabiiy fanlar, iqtisodiyot va sotsiologiya kabi sohalarda keng
qo'llaniladi.
#### c. **Aralash metodlar**
- **Ta'rif**: Kvalitativ va kvantitativ metodlarni birlashtirish.
- **Usullar**: Har ikki usulning elementlarini birlashtirgan tadqiqotlar.
- **Foydalanish**: Kompleks muammolarni hal qilishda, masalan, ijtimoiy
muammolarni tahlil qilishda.
### 2. Tadqiqot Jarayoni
#### a. **Maqsad va savolni aniqlash**
- Tadqiqotning asosiy maqsadi va savollari belgilanishi kerak. Bu jarayonda
muammo yoki hodisani aniqlab olish muhimdir.
#### b. **Adabiyotlarni tahlil qilish**
- Mavzu bo'yicha mavjud bo'lgan ilmiy tadqiqotlar, maqolalar va kitoblar
o‘rganiladi. Bu, tadqiqotning zamonaviy kontekstini tushunishga yordam beradi.
#### c. **Metodologiya tanlash**
- Tadqiqot maqsadlariga mos keladigan metodlar tanlanadi. Har bir usulning o'z
afzalliklari va kamchiliklari mavjud.
#### d. **Ma'lumot yig‘ish**
- Tanlangan metodologiyaga ko‘ra ma'lumotlar to‘planadi. Bu jarayonda
ehtiyotkorlik bilan ish tutish kerak.
#### e. **Ma'lumotlarni tahlil qilish**
- Yig‘ilgan ma'lumotlar tahlil qilinadi va natijalar chiqariladi. Bu jarayon statistik
usullar yoki sifatli tahlil yordamida amalga oshirilishi mumkin.
#### f. **Natijalarni taqdim etish**
- Tadqiqot natijalari aniq va tushunarli shaklda taqdim etilishi kerak. Bu, grafiklar,
diagrammalar yoki maqolalar orqali amalga oshiriladi.
### 3. Foydalanish
#### a. **Ilmiy jurnallarda e'lon qilish**
- Olingan natijalar ilmiy jurnallarda e'lon qilinishi mumkin, bu esa ilmiy
hamjamiyatda tan olinishga yordam beradi.
#### b. **Amaliyotga tatbiq etish**
- Tadqiqot natijalari amaliyotda qo‘llanilishi mumkin. Masalan, yangi
texnologiyalarni joriy etish yoki ijtimoiy siyosatni o‘zgartirishda.
#### c. **Yana tadqiqotlar uchun asos**
- Olingan natijalar yangi tadqiqotlar uchun asos bo'lishi mumkin, bu ilmiy biliming
rivojlanishiga yordam beradi.
### Xulosa
Ilmiy tadqiqot metodlari — bu bilimni oshirish va yangi ma'lumotlar olishda
muhim rol o'ynaydi. To'g'ri metodologiyani tanlash va tadqiqot jarayonini puxta
rejalashtirish, ilmiy natijalarning ishonchliligini ta'minlaydi. Har bir metodning
o'ziga xos afzalliklari va kamchiliklari bor, shuning uchun ularni tanlashda
ehtiyotkorlik bilan yondashish zarur.
O'qituvchining kasbiy o'zini o'zi rivojlantirish usullari quyidagilar:
1. **Ta'lim kurslari va seminarlar**: Malakani oshirish uchun onlayn yoki
an'anaviy kurslarda ishtirok etish.
2. **O'qituvchi tarmog'i**: Professional tarmoq yoki assotsiatsiyalarga qo'shilish,
tajriba almashish va yangi g'oyalarni o'rganish.
3. **O'z-o'zini o'rganish**: Kitoblar, maqolalar va ilmiy tadqiqotlar o'qish orqali
yangi metodlar va yondashuvlarni o'zlashtirish.
4. **Amaliyotda qo'llash**: Yangi bilimlarni sinovdan o'tkazish, tajribalar
o‘tkazish va o'z metodologiyasini takomillashtirish.
5. **Feedback olish**: Talabalardan va hamkasblardan fikr olish, o'z ishini tahlil
qilish va kerakli o'zgarishlarni kiritish.
Ushbu usullar o'qituvchini kasbiy jihatdan rivojlantirishga va ta'lim sifatini
oshirishga yordam beradi.
……………
Finlandiya ta'lim tizimi yuqori sifat va innovatsion yondashuvlari bilan mashhur.
Uning asosiy xususiyatlari:
1. **O'qituvchilarning malakasi**: O'qituvchilar yuqori darajadagi ta'limga ega va
professional rivojlanishga katta e'tibor beriladi.
2. **Talabalar uchun erkinlik**: O'quvchilar o'z qiziqishlari va ehtiyojlariga qarab,
darslarni tanlash imkoniyatiga ega.
3. **Kam sinfdagi o'quvchilar**: Sinflarda o'quvchilar soni kam bo'lib, bu
individual e'tiborni oshiradi.
4. **Yuqori baholash tizimi**: Davlat imtihonlari kam o‘tkaziladi, baholash
jarayoni esa ko‘proq formativ yondashuvlarga asoslangan.
5. **Ta'limda farovonlik**: O'qituvchilar va o'quvchilar o'rtasida hamkorlik va
o'zaro hurmatga asoslangan muhit yaratiladi.
Bu tizim nafaqat akademik muvaffaqiyatlarni, balki talabalarining umumiy
farovonligini ham qo'llab-quvvatlaydi.
Pedagogik faoliyatning normativ huquqiy asoslari ta'lim jarayonini tartibga
soluvchi huquqiy hujjatlardan iborat. Ular quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1. **Ta'lim to'g'risidagi qonunlar**: Davlat ta'lim siyosatini belgilovchi qonunlar,
masalan, ta'lim olish huquqi va ta'lim tizimini tartibga soluvchi qonunlar.
2. **Oliy va o‘rta ta'lim standartlari**: O'quv dasturlari, malakalar va baholash
tizimlarini belgilovchi normativ hujjatlar.
3. **O'qituvchilarning faoliyatini tartibga soluvchi me'yorlar**: O'qituvchilarning
malaka talablari, kasbiy etik va qonuniy asoslar.
4. **Ta'lim tizimidagi normativ hujjatlar**: Vazirlik va boshqa tashkilotlar
tomonidan ishlab chiqilgan qoidalar va tartiblar.
Ushbu hujjatlar pedagogik faoliyatni me'yorlashtirish, ta'lim sifatini oshirish va
o'quvchilarni himoya qilish maqsadida ishlab chiqilgan.
| 