|
Informatika va raqamli texnologiyalar
|
| Sana | 07.09.2024 | | Hajmi | 1,16 Mb. | | #270496 |
Bog'liq 2 -Amaliy mashg‘ulot
Mavzu:
Sakkizlik va o‘n oltilik sanoq sistemasida amallar bajarish.
Reja:
1
2
3
Sakkizlik sanoq sistemasida amallar bajarish
O‘n oltilik sanoq sistemasida amallar bajarish
Sakkizlik sanoq sistemasidagi sonlarni qo‘shish yoki ayirish uchun quyidagi jadvaldan foydalanamiz.
SAKKIZLIK SANOQ SISTEMASIDAGI SONLARNING QO‘SHISH VA AYIRISH JADVALI
| | | | | | | | | | | | | | | |
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
| Sakkizlik sanoq sistemasida qo‘shish amalini bajarish
1-misol: 7548+7138=X8 ni hisoblash uchun ustma-ust shaklida qo‘shish amalini bajaramiz.
754
+ 713
1667
4+3=7, jadvalda 7 ga 7 mos keladi;
5+1=6, jadvalda 6 ga 6 mos keladi;
7+7=14, jadvalda 14 ga 16 mos keladi;
Javob: 16678
Sakkizlik sanoq sistemasida qo‘shish amalini bajarish
2-misol: 7578+6238=X8 ni hisoblash uchun ustma-ust shaklida qo‘shish amalini bajaramiz.
757
+623
1602
7+3=10, jadvalda 10 ga 12 mos keladi; 2 yoziladi va 1yodda tutamiz.
5+2=7, jadvalda 7 ga 7 mos keladi; 7 ga yoddagi 1 ni qo‘shish uchun jadvaldan bir katak o‘ngdagi sonni olamiz. 7 dan o‘ngda 10 soni turibdi. 0 yoziladi va 1 yodda tutamiz.
7+6=13, jadvalda 13 ga 15 mos keladi; 15 ga yoddagi 1 ni qo‘shish uchun jadvaldan bir katak o‘ngdagi sonni olamiz. 15 dan o‘ngda 16 soni turibdi.
(Bu har doim sonning +1 oshirilishiga teng emas.)
Javob: 16028
3- misol: 7658-2348=X8 ni hisoblash uchun ustun shaklida ayirish amalini bajaramiz.
- 765
234
531
4=1, jadvalda 1 ga 1 soni mos keladi;
3=3, jadvalda 3 ga 3 soni mos keladi;
2=5, jadvalda 5 ga 5 soni mos keladi;
Javob: 5318
Sakkizlik sanoq sistemasida ayirish amalini bajarish
4-misol.
7738-1178=X8 ni hisoblash uchun ustma-ust shaklida ayirish amalini bajaramiz.
_773
117
654
3-7<0 bo‘lganligi uchun 10 lar xonasidan birlar xonasiga bitta sakkizlik olib beramiz. (3+8)—7=4, jadvalda 4 ga 4 soni mos keladi. 10 lar xonasidagi 7 soni 6 ga o‘zgardi.
1=5, jadvalda 5 ga 5 soni mos keladi;
1=6, jadvalda 6 ga 6 soni mos keladi.
Javob: 6548
O‘n oltilik sanoq sistemasida qo‘shish amalini bajarish
O‘n oltilik sanoq sistemasidagi sonlarni qo‘shish yoki ayirish ham sakkizlik sanoq sistemasidagi kabi bajariladi.
1-misol: 15C16+B2116=Xi6 ni hisoblash uchun ustma-ust shaklida qo‘shish amalini bajaramiz. C+1=12+1=13, jadvalda 13=D; 5+2=7, jadvalda 7 ga 7 mos keladi;
1+B=11+1=12, jadvalda 12=C;
+15C
B21
C7D
Javob: C7D16
O‘n oltilik sanoq sistemasida qo‘shish amalini bajarish
2-misol: 15C16+B6F16=X16 ni hisoblash uchun ustma-ust shaklida qo‘shish amalini bajaramiz. C+F=12+15=27, jadvalda 27=1B, B yoziladi va 1 yodda tutamiz.
5+6=11, jadvalda 11=B; B ga yoddagi 1 ni qo‘shish uchun jadvalda B dan o‘ngda turgan sonni olamiz. B dan o‘ngda C turibdi. (Bu har doim son yoki harfning +1 oshirilishiga teng emas.)
1+B=1+11=12, jadvalda 12=C;
+15C
B6F
CCB
Javob: CCB16
O‘n oltilik sanoq sistemasida ayirish amalini bajarish
3-misol
9DB16-3FA16=X16 ni hisoblash uchun ustun shaklida ayirish amalini bajaramiz.
B-A=11-10=1, jadvalda 1 ga 1 mos keladi.
D-F=13-15<0 bo‘lganligi uchun, 100 lar xonasidan 10 lar xonasiga bitta o‘n oltilik olib beramiz. Natijada, (D+16)-F=(13+16)-15=14, jadvalda 14=E; Endi, bitta o‘n oltilik olgan sonimiz, ya’ni 9 soni 8 ga o‘zgardi. 8-3=5, jadvalda 5 ga 5 soni mos keladi.
-9DB
3FA
5E1
Javob: 5E116
Mustaqil bajarish uchun topshiriq:
1-misol. 3248+7058=X8
2-misol.
1268+2318=X8
3-misol.
2248-1058=X8
4-misol.
6438-5318=X8
1-misol. 3B416+8116=X16
2-misol.
D716+A116=X16
3-misol.
5C216-3B16=X16
4-misol.
F516-7316=X16
|
| |
