• Tarbiya qonuniyatlari va tarbiya mazmuni tamoyillarini modellashtirish
  • Tarbiya texnologiyalarini qo’llashda pedagogik vositalardan foydalanish
  • Tarbiyaviy jarayon va tarbiya mazmunini modellashtirish




    Download 1,4 Mb.
    bet63/126
    Sana21.01.2024
    Hajmi1,4 Mb.
    #142208
    1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   126
    Bog'liq
    Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

    Tarbiyaviy jarayon va tarbiya mazmunini modellashtirish


    Tarbiyaviy jarayonni modellashtirishda o’quvchilarning hayoti va faoliyatini ta’lim muassasalarida pedagogik jihatdan to’g’ri uyushtirish uchun, ularning tashqi ta’sir etuvchi omillarga nisbatan ta’sirchan munosabatda bo’lishini unutmaslik kerak. Pedagog va psixolog olimlarning tadqiqotlari shuni ko’rsatadiki, shaxsga tashqi omillarning o’zaro (xoh salbiy, xoh ijobiy bo’lsin) ta’siri avvalo o’quvchilarning o’zaro munosabatlariga bog’liq. O’quvchilarning tarbiyaviy faoliyatini uyushtirayotganda o’qituvchi yoki tarbiyachi tashqi ta’sir etuvchi omillarga nisbatan tarbiyalanuvchining munosabatini, kechinmalarini, qanday anglashini, baholashini ulardan o’zi uchun nimalarni olayotganligini bilishi zarur.
    Tarbiya jarayonini modellashtirishda o’quvchining nafaqat ongi, balki his-tuyg’ularini ham o’stirib borishga erishish lozim, unda jamiyatning shaxsga qo’yadigan axloqiy talablariga muvofiq keluvchi xulqiy malaka va odatlar hosil qilinadi. Bunga erishish uchun o’quvchining ongi, hissiyoti va irodasiga ta’sir etib boriladi. Tarbiya jarayoniga o’qituvchi rahbarlik qiladi. U o’quvchilarning ta’lim muassasasidagi tarbiyaviy faoliyatini belgilaydi, ularning ijtimoiy jarayonga faol kirib borishlarini o’z xohish istaklari bilan tarbiyaviy faoliyatga faol ishtirok etishlari uchun shart-sharoitlar yaratadi.
    Ijtimoiy jarayonda faol ishtirok etish orqali o’quvchilarning mustaqilligi, ijodiy tashabbuskorligi ortib boradi. Ushbu faoliyatni modellashtirishda o’qituvchi o’quvchilar jamoasining manfaati va talab istaklarini e’tiborga olishi zarur. Bola o’z xulqi, hatti-harakati uchun jamoa oldida javobgarlikni sezishga erishgach, ijrochi emas, balki umumiy ishning faol qatnashchisi bo’lib qoladi.
    Ushbu holatlar tarbiya jarayonidagi ichki va tashqi qarama-qarshiliklarni bartaraf etishga yordam beradi. Jamiyatda axborot kommunikatsion texnologiyalarining jadal sur’atlarda rivojlanib borishi natijasida o’quvchilar ko’p vaqtlarini ta’lim va tarbiyaga mutlaqo aloqasi bo’lmagan kommunikatsion texnologik ma’lumotlarga sarflamoqdalar (modul telefonlar, internet, kompyuter, DVD filmlar va boshqalar). Ushbu vositalardan oqilona foydalanishni o’quvchiga o’rgatish, ta’qiqlangan texnik vositalardan foydalanishni man etish, ularni nazorat qilish o’qituvchilar va ota-onalarning hamkorlikdagi vazifalariga kiradi. O’quvchilarning ko’p vaqtlarini olayotgan keraksiz texnik ma’lumotlarni bartaraf etish uchun faqat modellashtirish asosida ish olib borish mumkin. O’qituvchining tarbiyaviy ishlar rejasida ushbu muammolar yuzasidan turli mavzudagi suhbatlar uyushtirish o’rin olishi lozim.
    Bu jihat unutilsa, muayyan qarama-qarshiliklar vujudga keladi. Aks holda xulq me’yorlari, axloq talablarini yaxshi tushunmay qolishi natijasida o’quvchi ijtimoiy munosabatlarda beqaror, tasodifiy ma’lumotlarga va tashqi ta’sirlarga tez beriluvchan bo’lib qolishi mumkin.
    Tarbiya jarayonida uning maqsadi, shakl va metodlari, shaxsning o’z-o’zini tarbiyalash va qayta tarbiyalash jihatlari muhim o’rin tutadi. Ijtimoiy tuzum buyurtmasi asosida belgilangan tarbiyaviy faoliyatni amalga oshirishda ma’lum shart-sharoitlarning mavjudligi talab etiladi. Ushbu g’oyalar yaxlit tarzda quyidagicha aks etadi:



    Tarbiyani samarali modellashtirish uchun uning harakatlantiruvchi kuchini, har bir o’quvchining tarbiya jarayonidagi faoliyatini yaxshi bilish kerak. Buning uchun o’qituvchi quyidagi holatlarni unutmasligi lozim:



    • tarbiyalanuvchi ruhiyatini puxta bilish;

    • ota-onalar bilan muntazam aloqada bo’lib, ular ishtirokida o’quvchi bilan tarbiyaviy mazmunda suhbatlar o’tkazish;

    • o’quvchining ichki dunyosini, xarakterini bilmasdan u bilan qo’pol muomalada bo’lmaslik, sodir etilgan xatoliklarni kechira olish;

    • o’quvchining qiziqishlarini, uni o’rab turgan tashqi muhitni doimiy nazorat qilish;

    • o’quvchini qat’iy kundalik rejimga o’rgatish va uni kuzatib borish;

    • iste’dodini, qobiliyatini va o’zi tanlagan kasbga moyilligini e’tiborga olib uni takomillashtirish;

    • uning bola ekanligini, adashishga, ba’zan xatoliklarga yo’l qo’yishini unutmaslik, ushbu salbiy holatlarni kechiktirmasdan tuzatib borish.

    Shaxsni shakllantirish, boshqarish, nazorat xarakteriga ega bo’lib, bu borada belgilangan vazifalar tasodifiy harakatlar orqali emas, balki oldindan modellashtirilgan va puxta o’ylangan rejalar asosida belgilanib hal etib boriladi.
    Tarbiyaviy jarayonni modellashtirishda o’qituvchi bilimli, raqobatbardosh etuk kadrlarni tarbiyalash uchun javobgar shaxs ekanligini unutmasligi kerak. Ushbu vazifalar tarbiya texnologiyalari maqsadlaridan kelib chiqib belgilanadi. Mustaqil O’zbekiston Respublikasida ayni vaqtda yosh avlodni tarbiyalab voyaga etkazish uchun tarbiyaning quyidagi umumiy vazifalarini hal etish o’qituvchi-tarbiyachi zimmasiga yuklatilgan:
    a) o’quvchilarni ijtimoiy hayotga tayyorlash, ularda keng dunyoqarashni tarkib toptirish, o’z shaxsiy turmushiga maqsadli yondashuv, reja va maqsad birligi hissini uyg’otish;
    b) o’quvchilar ongini mustaqil davlatchiligimiz siyosatining tub mohiyati mujassamlashgan milliy mafkuramiz va umuminsoniy qadriyatlar, chuqur bilim va tafakkur, keng dunyoqarash bilan boyitib borish;
    v) umuminsoniy axloq me’yorlari (odamiylik, kamtarlik, o’zaro yordam, mehr-muhabbat, muruvvat, adolatli bo’lish, insonparvarlik, axloqsizlikka nisbatan nafrat va hokazolar)ning mohiyatini anglashiga, muomala odobi, yuksak madaniyatni qaror toptirishga erishish;
    g) o’quvchilarda huquqiy va axloqiy me’yorlarga hurmat ruhida yondashish hissi va fuqarolik tuyg’usi, ijtimoiy burchga mas’ullikni qaror toptirish;
    d) tabiatni muhofaza qilish, ekologik muvozanatni yuzaga keltirish borasida mas’uliyat hissini rivojlantirish;
    e) vatanparvarlik tuyg’usini shakllantirish, o’zga millat va xalqlarni hurmat qilish, ularning huquq va burchlarini kamsitmaslik tuyg’usini qaror toptirish;
    j) O’zbekiston Respublikasining ichki va tashqi siyosatiga to’g’ri va xolisona baho berishga o’rgatish;
    z) insonni oliy qadriyat sifatida qadrlash, rahm shafqatli bo’lish, uning sha’ni, or-nomusi, qadr-qimmati, huquq va burchlarini hurmat qilishga o’rgatish.
    Shu bilan birga tarbiya mazmunining asosiy yo’nalishlari bo’lmish, axloqiy, aqliy, jismoniy, ekologik, iqtisodiy, huquqiy va siyosiy tarbiyaning g’oya va maqsadlari o’qituvchi tomonidan modellashtirilib, bajariladigan vazifalar belgilab olinadi va amalga oshiriladi. Ushbu tarbiyaviy vazifalar mazmunini anglagan holda o’qituvchi quyidagi faoliyatni olib borishi lozim:
    1) Axloqiy tarbiyani tashkil etish jarayonida o’qituvchi ijtimoiy-axloqiy me’yorlar mazmunidan xabardor bo’lishi, ularga milliy an’analarimiz, urf-odatlarimizdan kelib chiqib belgilangan axloqiy me’yorlarning ijtimoiy hayotdagi ahamiyatini bilishi, ijtimoiy-axloqiy me’yorlar (talab va ta’qiqlar) asosida o’quvchilarda axloqiy ong va madaniyatni shakllantirishi.
    2) Aqliy tarbiyani yo’lga qo’yish asosida – o’quvchilarni ilm-fan, texnika va texnologiya borasida qo’lga kiritilayotgan yutuqlar, yangilik va kashfiyotlardan boxabar etadi, ularga ijtimoiy va tabiiy fanlar bo’yicha bilimlarni berish bilan tafakkuri shakllantiriladi, dunyoqarashi rivojlantiriladi.
    3) Jismoniy tarbiyani tashkil etish jarayonida – o’quvchilarni o’z sog’liqlarini saqlash va mustahkamlash, organizmni chiniqtirish, jismoniy jihatdan to’g’ri rivojlanishi hamda uning ishchanlik qobiliyatini oshirish borasida g’amxo’rlik qilish tuyg’usini yuzaga keltiradi, ularda ko’nikma va malakalarni hosil qilish, ularni maxsus bilimlar bilan qurollantirish, o’quvchilarning yoshi, jinsiga muvofiq keladigan (kuch, tezkorlik, chaqqonlik, chidamlilik, sabot, mehnat, iroda va xarakterni qaror toptirish) jismoniy harakat sifatlarini rivojlantirish.
    4) Estetik tarbiyani olib borish jarayonida o’qituvchi o’quvchilarda estetik his-tuyg’u, estetik didni tarbiyalaydi, ularning ijodiy qobiliyatlari, estetik ehtiyojlari va go’zallikni sevish, go’zallikka intilish tuyg’ularini rivojlantiradi, estetik madaniyat rivojlantiriladi.
    5) Ekologik tarbiyani olib borish chog’ida – o’quvchilarga ekologik bilimlar berish asosida shaxs, jamiyat va tabiat uyg’unligi hamda aloqadorligi haqidagi ma’lumotlar tushuntiriladi, ularda ekologiyaning insoniyat, jamiyat taraqqiyotidagi o’rni va mohiyati borasidagi tushunchalar qaror toptiriladi, o’qituvchi tabiatga nisbatan ehtiyotkorona va mas’uliyat bilan munosabatda bo’lish, tabiatni asrash to’g’risida g’amxo’rlik qilish kabi tuyg’ularni tarbiyalaydi.
    6) Iqtisodiy tarbiyani tashkil etish jarayonida o’qituvchi o’quvchilarga iqtisodiy bilimlarni berish asosida mamlakatda iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash uchun bozor infrastrukturasi qoidalariga amal qilish, ichki bozorni to’ldirish, kichik va o’rta biznesni yaratish borasidagi faoliyatga faol ishtirok etish ko’nikma va malakalarini hosil qildiradi, inson mehnati bilan asrlar davomida bunyod qilingan moddiy va ma’naviy boyliklarni asrash borasida qayg’urish tuyg’ularini qaror toptiradi, iqtisodiy madaniyatni shakllantiradi.
    7) Huquqiy tarbiyani tashkil etish jarayonida o’quvchilarga davlatimiz Konstitutsiyasi, davlat haqidagi ta’limot, fuqarolik, oila, mehnat, xo’jalik, ma’muriy sud ishlarini yuritish va boshqarish huquqlarining ma’nosi tushuntiriladi, ular ongiga ijtimoiy-huquqiy me’yorlarning shaxs va jamiyat hayotidagi ahamiyati haqidagi tushunchalar singdiriladi, huquqiy munosabat va madaniyat mohiyati yuzasidan tasavvurga ega bo’lishni ta’minlaydi.
    8) G’oyaviy-siyosiy tarbiyani tashkil etish jarayonida o’qituvchi o’quvchilarga siyosiy bilimlarni berish, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, fuqarolik jamiyati asoslari, milliy davlat tuzilishi, davlat organlari faoliyati, shuningdek, O’zbekiston Respublikasining ichki va tashqi siyosati mazmunini to’g’ri tushunishni ta’minlash asosida siyosiy faoliyat yuzasidan ko’nikma va malakalarni tarkib toptiradi, siyosiy madaniyat me’yorlari shakllantiriladi.


    Tarbiya qonuniyatlari va tarbiya mazmuni tamoyillarini modellashtirish


    Tarbiya texnologiyasida tarbiya jarayoni, mazmun va mohiyatidan kelib chiqib belgilangan vazifalarni o’qituvchi amalga oshirishi uchun uning o’ziga xos qonuniyatlarini anglab olish muhim ahamiyatga ega.
    Uning eng muhim qonuniyatlaridan biri aniq maqsadga yo’naltirilganligidir. Zamonaviy talqinda tarbiya jarayoni o’qituvchi va o’quvchilar o’rtasidagi muayyan maqsadga erishishga qaratilgan samarali hamkorlik. Zero, tarbiya jarayonida o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikdagi faoliyatlari tashkil etiladi, boshqariladi va nazorat qilinadi. Yagona maqsadga erishish yo’li zamonaviy tarbiya jarayonining maqsadini tavsiflaydi.
    Tarbiya jarayoni ko’p qirrali jarayon bo’lib, unda tarbiya mohiyatini yoritishga xizmat qiluvchi ichki va tashqi (sub’ektiv va ob’ektiv) omillar ko’zga tashlanadi. Sub’ektiv omillar shaxsning ichki ehtiyojlari, qiziqishlari, hayotiy munosabatlari mazmunini anglashga yordam bersa, ob’ektiv omillar shaxsning hayot kechirishi, shakllanishi, hayotiy muammolarni ijobiy hal etish uchun sharoit yaratadi. Tarbiya jarayonining tashkil etilishi va boshqarilishida nafaqat o’qituvchi faoliyati, balki o’quvchining yosh va psixologik shaxsiy xususiyatlari, o’y-fikrlari, hayotiy qarashlari ham muhim ahamiyatga ega.
    Tarbiya jarayonining yana bir qonuniyati uning uzoq muddat davom etishidir. Tarbiya natijalari tez sur’atda yaqqol ko’zga tashlanmaydi. O’zida insoniy sifatlarni namoyon eta olgan shaxsni tarbiyalab voyaga etkazishda uzoq muddatli davr talab etiladi. Shaxsning muayyan vaqtning o’zida, turli-tuman qarashlar mavjud bo’lgan bir sharoitda harakat qilishi tarbiya jarayonini murakkablashtiradi. Ta’lim muassasalarida olib borilayotgan tarbiya shaxs ongi, dunyoqarashini shakllantirishda muhim o’rin tutadi. Binobarin, yoshlik yillarida insonning asab tizimi yuqori darajada ta’sirchan hamda beqaror bo’ladi. Shu bois tarbiyada muvaffaqiyatga erishish uchun o’quvchilik yillarida shaxsga to’g’ri tarbiya berish lozimligi talab etiladi.
    Tarbiya jarayonining yana bir qonuniyati uning uzluksizligi sanaladi. Ta’lim muassasasida olib borilayotgan tarbiya jarayoni bu – o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikdagi uzluksiz, tizimli harakatlari jarayonidir. O’quvchilarda ijobiy sifatlarni qaror toptirishda yagona maqsad sari yo’naltirilgan, bir-birini to’ldiruvchi, boyitib boruvchi, takomillashtiruvchi faoliyat alohida ahamiyat kasb etadi. Shu bois oila, ta’lim muassasalari, jamoatchilik hamkorligida tashkil etilayotgan tarbiyaviy tadbirlarning uzluksiz o’tkazilishiga erishish maqsadga muvofiqdir.
    O’quvchilarni tarbiyalashda ta’lim muassasasi etakchi o’rin egallasa ham, o’quvchilarga uzluksiz tarbiyaviy ta’sir o’tkaza olmaydi, chunki, o’quvchilar ma’lum muddatgina ta’lim muassasasida, o’qituvchining tarbiyaviy ta’siri ostida bo’lib, qolgan vaqtining asosiy qismini oilada, ko’chada, jamoat orasida o’tkazadilar. Kuzgi, qishki, bahorgi va ayniqsa, yozgi ta’tillar davrida o’quvchilar ta’lim muassasasi o’qituvchisi ta’siridan chetda qoladilar. Demak, ta’lim muassasasida o’quvchilarni tarbiyalash vaqt jihatidan chegaralangan bo’lib, sinfdan va maktabdan tashqarida amalga oshiriladigan tarbiyaviy ishlardan holi vaqtda ular o’qituvchi yoki tarbiyachining ta’siri hamda nazoratidan uzoqlashadilar. Ayni vaqtida respublikada o’quvchilarning ta’lim muassasalaridan uzoqlashtirmaslik maqsadida qo’shimcha ta’lim muassasalari faoliyat olib bormoqda. Qo’shimcha ta’lim muassasalarida o’quvchilar xususiy fanlar hamda xorijiy tillarni mukammal o’zlashtirishlari, texnik va badiiy yo’nalishlar bo’yicha bilim olishlari, amaliy faoliyat ko’nikma va malakalariga ega bo’lishlari mumkin. Qo’shimcha ta’lim muassasalarida tashkil etilayotgan turli yo’nalish va mavzulardagi uchrashuvlar, ko’rgazmalar, ko’rik-tanlovlar, suhbatlar o’quvchilarning tafakkurini boyitishda, ularda mustahkam xarakter va irodani tarkib toptirishda muhim o’rin tutmoqda.
    Tarbiya jarayonining yana bir qonuniyati – bu uning yaxlit holda tizimli tashkil etilishidir. Yaxlitlik shundan iboratki, tarbiya jarayonining maqsadi, mazmuni va metodlarini birligi shaxsni shakllantirish g’oyasini amalga oshirish uchun xizmat qiladi. Bizga ma’lumki. Shaxs ma’naviy-axloqiy sifatlarni navbatma navbat emas, balki yaxlit tarzda o’zlashtira boradi, shu bois pedagogik ta’sir ham yaxlitlik, tizimlilik xarakteriga ega bo’lishi lozim. Tarbiya jarayonining yaxlitlik, tizimlilik xususiyati qator pedagogik talablarga amal qilish, o’qituvchi va o’quvchilar o’rtasidagi hamkorlikni qaror toptirishni talab etadi.
    Tarbiyaning yana bir qonuniyati shundan iboratki, bu jarayon ikki tomonlama aloqa xususiyatiga ega bo’lib, unda o’quvchining o’zi ham faol ishtirok etadi. Ikki tomonlama aloqa ikki yo’nalishda, ya’ni, o’qituvchining o’quvchiga ko’rsatadigan ta’siri (to’g’ri aloqa) hamda o’quvchining o’qituvchiga nisbatan munosabati (teskari aloqa) tarzida tashkil etiladi.
    Tarbiyaning pedagogik texnologiya nazariyasi g’oyasiga muvofiq, endilikda o’quvchi tarbiya jarayonining ob’ektigina bo’lib qolmasdan, sub’ekti sifatida ham faoliyat ko’rsatishi mumkin. Shuning uchun o’qituvchi o’quvchining ichki imkoniyatlari, unga nisbatan bo’layotgan tashqi ta’sirlar va axborot manbalarini inobatga olishi zarur. Agarda mazkur talab unutilsa, shaxsni tarbiyalash qiyinlashadi yoki barcha urinishlar samarasiz yakun topadi. Mana shundan tarbiya jarayonining yana bir xususiyati – tarbiyada qarama-qarshilikning mavjudligi kelib chiqadi. Ushbu qarama-qarshiliklar o’quvchilarga o’z tushunchalariga muvofiq paydo bo’lgan dastlabki sifatlar o’rtasida yoki o’quvchilarga qo’yiladigan talablar bilan ularni bajarish imkoniyatlari o’rtasidagi ziddiyatlarning kelib chiqishi uchun zamin yaratadi.
    Undan tashqari ushbu qarama-qarshiliklar ko’pincha o’quvchining ongi bilan xulqi bir-biriga muvofiq bo’lmasligidan, o’qituvchi va tarbiyachilarning o’quvchilar yosh psixologik, fiziologik xususiyatlarini (fe’l-atvori, xarakteri, qiziqishlari, jismoniy, ruhiy hamda fiziologik jihatdan sog’lomligi) yaxshi bilmasliklari oqibatida sodir bo’ladi.
    Demak, tarbiya jarayonida quyidagi qonuniyatlar modellashtirish xususiyatini namoyon etadi:



    O’qituvchi tarbiya mazmunini shaxsning barkamol inson darajasida shakllanishiga qo’yiluvchi ijtimoiy talablar mohiyatini anglagan holda modellashtiradi. Ushbu modellashtirilgan mohiyat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot, ijtimoiy muhitda kishilar bilan o’zaro munosabatlar darajasi, shuningdek, jamiyat mafkurasi g’oyalari asosida belgilanadi. Modellashtirish asosida o’qituvchi quyidagi zamonaviy tarbiya mazmunining tamoyillarini belgilab oladi:

    1. Maqsadning aniqligi. O’zbekiston Respublikasi ijtimoiy-siyosiy mustaqillikka erishgan dastlabki yillardayoq yosh avlodni tarbiyalashda aniq maqsadlar belgilab olindi. 1997 yilda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida»gi Qonuni hamda «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»da ko’rsatilgan vazifalarga asosan tarbiyaning asosiy maqsadi – erkin, ijodkor, mustaqil fikrga ega bo’lgan komil inson va malakali mutaxassisni tarbiyalab voyaga etkazishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish yo’lidagi asosiy vazifa – bo’lajak kadrlar salohiyatini har tomonlama yuksaltirish, ularda madaniyat va ma’naviyat unsurlarini shakllantirish, ya’ni, har bir shaxsning kasbiy bilimlarni puxta egallashda aqliy, axloqiy, jismoniy, estetik, iqtisodiy, ekologik, huquqiy, siyosiy jihatdan ko’nikma va malakalarini rivojlantirishdan iborat.

    2. Birgalikdagi faoliyat. O’qituvchilar o’quvchilar ma’naviy madaniyatini shakllantirishning eng yaxshi namunalarini izlashi, shu asosda tarbiyaviy faoliyatni hayotiy me’yor va qadriyatlar bilan mutanosibligini ta’minlashi, o’quvchilarning tarbiyaviy dunyosiga chuqur kirib borib, o’zaro yaxshi munosabatlar asosida ularning axloqiy tafakkurini shakllantirishi lozim. O’qituvchining pedagogik mahorati, tarbiyaviy faoliyatda doimo o’rnak bo’lishi o’quvchilar faolligini ta’minlaydi. Zero, dunyoqarashi hali mukammal shakllanmagan o’quvchilar uchun o’qituvchilarning ma’naviy dunyosi, hayotiy tajribalari, ularning shaxsiy namunalari ulkan tarbiyaviy ta’sir kuchiga ega.

    3. O’z-o’zini anglash. Barkamol avlodni tarbiyalashdan asosiy maqsad, yoshlarda e’tiqod, demokratik qarashlar va ijtimoiy hayotda o’z mustaqil fikriga va mustahkam pozitsiyasiga ega bo’lish shakllantiriladi. Insonning hayotda o’z-o’zini anglashi, tarbiya mazmunining eng muhim unsurlaridan biri sanaladi. O’quvchilar o’zlarining shaxsiy hayoti va faoliyatlarini sub’ekt sifatida e’tirof etib, o’z-o’zlarini qanday anglashi bilan tavsiflanadilar. Inson kamolotida fuqarolik, kasbiy va axloqiy jihatdan o’z-o’zini anglashi muhim ahamiyatga egadir.

    4. Iroda erkinligi. Tarbiya jarayoni o’qituvchi tomonidan oqilona tashkil etilsa, bir vaqtning o’zida o’qituvchi va o’quvchi ma’naviyatini boyitadi. Agar o’qituvchi o’quvchining qiziqishini, faoliyatini, o’rtoqlik va fuqarolik burchini his etishini, mustaqillikka intilish tuyg’ularini anglab, uni takomillashtirib borsa, o’quvchida yuksak iroda va erkinlik tuyg’ulari shakllanib boradi.

    5. Tarbiyaning shaxsga yo’naltirilganligi. Mazkur g’oya barcha ta’lim muassasalari amaliyotining markaziy nuqtasida o’qituvchilarning tarbiyaviy ishlar dasturida, turli tarbiyaviy maqsadlarga yo’naltirilgan tadbirlarda, tarbiyaning shakl, metod va vositalarida asosan o’quvchi shaxsi turganligini anglatadi. Tarbiyaviy jarayonda uning shaxsiy xususiyatlari, qiziqishlari, o’ziga xos xarakteri, o’z qadr-qimmatini anglash tuyg’ulari modellashtirish asosida rivojlantirilib boriladi.

    6. Jamoaning ta’siri. O’quvchilarda barkamol insonga xos xususiyatlar avvalo sinf jamoasida rivojlantiriladi. Sinf jamoasining tarbiyaviy ta’siri ostida o’quvchining bir-birlariga nisbatan ijobiy munosabatlari qaror topadi, jamoa yordamida o’quvchi har tomonlama kamolotga erishadi, dunyoqarashi shakllantiriladi, insonparvarlik va o’zaro hamkorlik tuyg’ulari rivojlantirilib boriladi.

    Zamonaviy tarbiya mazmunida ilgari surilgan g’oyalarni modellashtirilishi yaxlit tarzda quyidagi ko’rinishga ega:



    Tarbiya mazmunining mukammal belgilangan qonuniyatlari mavjud bo’lib, u asrlar davomida har bir davrning talablariga mos ravishda takomillashtirilib kelingan. Tarbiya mazmunida tarbiyalanuvchining yoshi va ijtimoiy kelib chiqishiga qarab belgilangan tarbiyaviy maqsad va vazifalarga muvofiq ular tomonidan o’zlashtirilishi lozim bo’lgan bilim, ko’nikma va malakalar, shaxs xulq-atvori hamda axloqiy sifatlari mujassamlashgan.


    O’quvchini yuqorida qayd etilgan tarbiyaviy jarayonlarning nima uchun kerakligi, ularning insonga nima bera olishi kabi masalalar qiziqtiradi. Ushbu tarbiyaviy faoliyatlarning har birini oqilona, jamiyat taraqqiyoti va milliyligimizga xos ravishda modellashtirib o’quvchilar ongiga singdirish kerak.


    Tarbiya texnologiyalarini qo’llashda pedagogik
    vositalardan foydalanish


    Tarbiyalanuvchilarning harakati faol bo’lishi, ular bilan olib boriladigan tarbiyaviy faoliyat funktsiyalari esa doimo almashinib, yangilanib turilishi lozim. Shuning uchun ham tarbiyalanuvchilarning faoliyati ustidan rahbarlik qilishda, o’qituvchi pedagogik mahoratning boy tajribalariga ega bo’lishi zarur. So’nggi yillarda pedagogika fanida tarbiyaviy faoliyatni to’g’ri tashkil etishda etakchi yondashuv sifatida turli pedagogik vositalar va metodlar qo’llanilmoqda. Mazkur faoliyatni mukammal yo’naltirish uchun quyidagi pedagogik vositalar va metodlardan foydalanish mumkin:

    Download 1,4 Mb.
    1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   126




    Download 1,4 Mb.

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Tarbiyaviy jarayon va tarbiya mazmunini modellashtirish

    Download 1,4 Mb.