|
Jamoat transportda yo‘lovchi tashishni tashkil etish va takomillashtirish bo‘yicha takliflar
|
| Sana | 13.04.2023 | | Hajmi | 38.59 Kb. | | #50916 |
Bog'liq Jizzax konferensiya ABU RAYHON BERUNIY
JAMOAT TRANSPORTDA YO‘LOVCHI TASHISHNI TASHKIL ETISH VA TAKOMILLASHTIRISH BO‘YICHA TAKLIFLAR
Suyunov Oltibek Do‘stmurodovich TerDU o‘qituvchi
Xuramov Kamoliddin Bozor o‘g‘li TerDU, magistrant
Kalit so‘zlar: jamoat transporti, qatnovlar soni, yo‘lovchilar aylanmasi, bir kunda aylanishlar soni,
Hozirgi kunda yirik shaharlarni yaxshi tashkil etilgan yo‘lovchi tashish transport vositalarisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Zamonaviy yirik shaharlarning shahar yo‘lovchi tashish transporti turli xil transport turlarini birlashtirgan murakkab ko‘p tarmoqli iqtisodiyot bo‘lib, ular orasida yo‘nalishli jamoat transport alohida o‘rin tutadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi “Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-60-sonli farmoni bilan tasdiqlangan 2022-2026-yillarga mo‘ljallangan “Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi” va “Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturining 3-ustivor yo‘nalishi “Milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o‘sish surʼatlarini taʼminlash” bo‘yicha 36-maqsad: Barcha transport turlarini uzviy bog‘lagan holda yagona transport tizimini rivojlantirish, yirik shaharlar o‘rtasida kunlik transport qatnovlari asosida manzilga yetib borish va qaytib kelish imkoniyatini yaratish, yuk tashish xarajatlarini 30 foizgacha kamaytirish, bo‘yicha muhim vazifalar belgilab berilgan[1]. Ushbu vazifalarini amalga oshirishda, jumladan, mazkur hududda jamoat transporti ishini yaxshilash, yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish kabi dolzarb masalalarni hal etish va ilmiy takliflarni ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Muhtaram Prezidentimiz, mamlakatimiz bo‘yicha kuniga qariyib 20 million yo‘lovchilardan bor yo‘g‘i 4,4 milioni yoki 22 %i jamoat transportidan foydalanmoqda taʼkidlab o‘tganlar. Shuningdek avtobus bilan taminlanganlik darajasi har 100 ming aholiga 24 tani tashkil etishi bildirildi. Bu ko‘rsatgich Surxondaryo, Qashqadaryo, Namangan va Andijonda 15 taga ham yetmaydi[2]. Bu tahlillar shuni ko‘rsatadiki, viloyatimizda yo‘lovchi transporti vositalari bilan taʼminlanganligini oshirish, jamoat transporti yo‘nalishlarini ko‘paytirish lozimligini anglatadi.
Bu kabi muammolarning yechimi sifatida jamoat transport oqimini boshqaruvini to‘gri tashkil etishda turli tahliliy kuzatuv xisob kitoblardan foydalanish maqsadga muvofiq.
Hozirgi kunda shahar jamoat transportida ko‘proq kuzatiladigan umumiy muammolar Termiz shahri jamoat transporti ish sharoitida ham mavjud. Masalan, harakat intervaliga amal qilmasligi, oraliq to‘xtash bekatlari belgilanmaganligi, jamoat transportidagi tiqilinch holatlar (yo‘lovchilarni, ayniqsa tig‘iz paytlarda, me’yordan ortiq mindirilishi), haydovchi va yo‘lovchi o‘rtasidagi muomila madaniyati yetarli emasligi va shu kabi muammolar yaqqol namoyon bo‘ladi. Harakatni tashkil etish bo‘yicha muhandislik faoliyatining asosiy mazmunini ko‘rib chiqishda amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar natijalarini miqdoriy ko‘rsatkichlar bo‘yicha baholash zarurligi qayd etiladi. Shu bilan birga, "oldingi" va "keyin" ko‘rsatkichlarini taqqoslash usulidan foydalanishning alohida ahamiyati qayd etildi. Bu o‘ziga xos transport sharoitlarining xilma-xilligi bilan bog‘liq va shuning uchun baholash mezonlarining mutlaq qiymatlarini belgilashning iloji yo‘q va harakatni tashkil etishni takomillashtirish natijasida yuzaga keladigan ko‘rsatkichlardagi o‘zgarishlarni tahlil qilish kerak. Jamoat transportida, ya’ni avtobus harakatini yaxshilash shahar ko‘chalarida aniq va kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqish lozimligini taqazo etadi. Amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar samaradorligini baholash uchun yo‘l harakati xavfsizligini ta’minlоvchi aloqa tezligi, muntazamligi va yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish sifati kabi ko‘rsatkichlar muhim hisoblanadi.
Harakat oqimining tezlik ko‘rsatkichlarini baholash uchun yo‘lning xarakterli qismida oniy tezlik, marshrutning ma'lum bir qismida aloqa tezligi, transport vositalarining kechikish vaqti va davomiyligi, tezlik rejimining bir xillik darajasi kabi mezonlardan foydalanish mumkin. Eng ko‘rsatkichli xarakteristikasi transport tezligi bo‘lib, u yo‘l tarmog'i bo‘ylab transport vositalarining harakatiga sarflangan vaqtga teskari proportsionaldir. Harakatga sarflangan o‘rtacha vaqt (harakat tezligi) o‘rganilgan marshrutning 1 km masofasini bosib o‘tgan daqiqalarda o‘lchanadi. Yo‘l harakati qoniqarli tashkil etilgan shaharlarda ta’minlanishi kerak bo‘lgan Vs tezligi uchun universal normalarni belgilash juda qiyin. Tadqiqotlar asosida taxminiy ravishda shuni aytish mumkinki, bir xil darajadagi chorrahalarga ega boʻlgan avtomobil yoʻllarida oʻrtacha harakat intensivligi davrida avtomobillar uchun Vs=40 km/soat va shahar yoʻlovchi transporti uchun Vs=20 km/soat), 300-500 m dan keyin to‘xtash joyidan keyin. Biroq, turli ko‘chalarda (yo‘l profili, yulka holati, chorrahalarning chastotasi, boshqaruv rejimlari) o‘ziga xos transport sharoitlaridagi sezilarli farqlarni hisobga olgan holda, bu ko‘rsatkichlarni baholash mezonlari emas, balki indikativ sifatida qabul qilish mumkin.
Harakatning muntazamligi transport vositalarining ishlashining eng muhim ko‘rsatkichlaridan biridir. Agar rejalashtirilgan qatnovlar soni, ma'lum vaqt oralig'ida va intervallar harakat jadvaliga to‘g'ri kelsa, harakat muntazam hisoblanadi. Muntazamlik darajasini to‘g'ri aniqlash uchun uni jadvaldan chetga chiqmasdan amalga oshirilgan haqiqiy qatnov sonining rejalashtirilgan qatnovlarning umumiy soniga nisbati bilan hisoblash mumkin.
Harakatning muntazamligi quyidagilarga bog'liq:
avtobusning texnik holati,
har bir yo`nalish bo‘yicha rejalashtirilgan avtobuslar ishga chiqishi
yo‘l sharoitlari,
haydovchilarning malakasi va mehnat intizomi,
avtobuslarning harakatini nazorat qilish,
harakat rejimining buzilishi.
Yuqori muntazamlikka erishish va jadvalda belgilangan harakat oralig‘iga qat’iy rioya qilish uchun yo‘lovchilar oqimiga (uning tebranishiga) muvofiq kunning soatlari bo‘yicha tabaqalashtirilgan qatnov vaqti normalarini belgilash, harakat jadvalini belgilash, avtobuslar harakatini nazorat qilish va tartibga solishning yanada takomillashtirilgan tizimini o‘rnatish va avtobuslarning texnik sabablarga ko‘ra yo‘nalishdan chiqib ketishini minimallashtirish (kamaytirish) muhim o‘rin tutadi. Buning uchun muntazamlik buzilishi sabablarini tizimli o‘rganish va tahlil qilish, har bir yo‘nalishda oyiga kamida bir marta haydovchining harakat jadvaliga amal qilish bo‘yicha so‘rovnomalar o‘tkazish zarur. Avtobuslarni o‘z vaqtida ishga chiqishini yo‘lga qo‘yishga ham e’tibor qaratish lozim.
Harakat tezligi, deyarli barcha operatsion ko‘rsatkichlar (bir qatnov vaqtlari, qatnovlar soni, talab qilinadigan avtobuslar soni, transport hajmi, yo‘lovchilar aylanmasi, daromad va xarajatlar) asosida olinadigan ko‘rsatkich hisoblanadi. Tezlikni oshirish uchun bekatlarda ushlanib qolish vaqtini va minimal qatnov vaqtini aniqlash kerak. Shuningdek, yo‘llarning ta’mir talab qismlarini alohida tekshirish va keyin sifatli ta’mirlash ishlarini olib borish lozim. Mutaxassislarning hisob-kitoblariga ko‘ra, yo‘nalishdagi avtobus tezligining oshishi, avtobuslar sonini 10 foizga, haydovchilarni 12 foizga qisqartiradi va xarajatlarni 15 foizgacha kamaytiradi [].
Yo‘l-transport hodisalarining oldini olish va avtobuslarning liniyada baxtsiz hodisalarsiz xizmat ko‘rsatishni ta’minlash asosiy talablardan biri hisoblanadi. Yo‘llarning texnik holatini muntazam tekshirib turish, yo‘l-transport hodisalarining oldini olish choralarini ko‘rish zarur. Baxtsiz hodisa sodir bo‘lgan taqdirda, ularni tahlil qilish va haydovchilarga qo‘shimcha hayifsan berish, qolgan haydovchilarni ogohlantirish kerak.
Avtokorxonaning muhandislari, haydovchilari va konduktorlarining sa’y-harakatlari belgilangan xavfsizlik talablariga qat’iy rioya qilishga va birinchi navbatda, avtotransport vositalariga o‘z vaqtida va sifatli texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash orqali texnik xizmat ko‘rsatishni ta’minlashga, transport vositalarining texnik holatini tekshirishga qaratilgan bo‘lishi lozim. Harakatlanuvchi avtobuslar tarkibi liniyaga chiqishdan oldin uning texnik holatini nazorat qilishi lozim.
Avtobus yo‘nalishlarida harakatlanuvchi tarkibdan foydalanish samaradorligini oshirish uchun, avtobus saroyida ma'lum vaqtlar oralig‘ida yo‘nalishlarda audit o‘tkazilishi, ya’ni yo‘lovchilar oqimini o‘rganib chiqish maqsadga muvofiq. O‘tkazilgan tahlillar natijasida yo‘lovchilarning oqimiga qarab, katta sig‘imli harakatlanuvchi avtobus tarkibni o‘rta yoki kichik quvvatli avtobusga yoki kichik quvvatli avtobusni kata quvvatlisiga almashtirish kerak. Yo‘nalishda harakatlanuvchi avtobuslar tarkibni o‘zgartirganda, yo‘nalishdagi avtobuslarning kerakli sonini qayta hisoblashga to‘g‘ri keladi. Bu avtobus saroyining harakatlanuvchi tarkibidan yanada samarali foydalanish imkonini beradi. Avtobuslarning kerakli soni harakat oralig‘ining standart qiymati, ish tezligi, avtobus yo‘nalish tarmog‘ining zichligi va boshqa texnik va ekspluatatsion ko‘rsatkichlar asosida aniqlanadi. 18-20 km/soat ish tezligida va 5-10 daqiqalik harakat oralig'ida pik vaqtlarda transport xizmatining etarli sifatini ta’minlash uchun to‘yinganlik ko‘rsatkichi yo‘l tarmog‘ining har 1 kmiga 1,6 dan 3,3 tagacha avtobus harakatlanish maqsadga muvofiq.
Xulosa qilib aytganda, avtobus qatnovi tizimli yo‘lga qo‘yish va ishlash samaradorligini oshirish, shuningdek aholi jamoat transporti bilan qamrab olish darajasini oshirish uchun quyidagi takliflarni berishimiz mumkin.
Aniq vaqt rejimida ishlashini amalyotga joriy qilish
Avtobuslarni belgilangan bekatlariga to‘xtashini ta’minlash
Bekatlarni zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan jihozlash
Avtobus harakatlarini kuzatib turuvchi mobil ilovalar ishlab chiqish va ularni joriy qilish
Avtobuslar soni va o‘lchamlarini, eng ko‘p yo‘lovchilari bo‘lgan yo‘nalishlarda qatnovlar sonini oshirish, avtobuslarni yangilariga almashtirish.
Haydovchilar va konduktorlarga yo‘lovchilar bilan muomala odobi va yo‘l harakati qoidalari bo‘yicha muntazam o‘qitish ishlarini olib borish.
Jamoat transporti ichida qulaylikni oshirish: o‘rindiqlar qulayligi, konditsionerlar va ventilyatsion qurilmalarni o‘rnatish, WiFi, tozalikka rioya qilish.
Jamoat transportida yo‘lkira haqini to‘lash tizimini qayta ko‘rib chiqish: electron yo‘l kartalari, turniketli tizimlarni joriy qilish,
Shuningdek, ishtirokchilar jamoat transportini nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun jihozlashni,
Jamoat transporti ishini yaxshilash bo‘yicha maxsus mobil dasturlarni joriy etishni davom ettirish lozim.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 28.01.2022 yildagi 2022-2026-yillarga mo‘ljallangan “Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida” PF-60-sonli Farmoni.
2. Sh.M.Mirziyoyev raisligida 2020-yil 30-noyabrdagi Hududlarda jamoat transportini rivojlantirish choralari to‘g‘risida video selektоri
|
| |
