JavaScript
Java Script ssenariylarini tuzish tili
Java tili Sun firmasi tomonidan 1995 yilda ishlab chiqilgan. 
| Til deb murakkab muloqot tizimiga yoki shu tizimni oʻrganish va ishlatish qobiliyatiga aytiladi. Tilni oʻrganuvchi sohaga tilshunoslik deyiladi. Jahon tillari miqdorini aniqlash uchun til va sheva orasida farq oʻrnatish zarur. |
Kichik Java ilovalarini Web-sahifalarga to'g'ridan-to'g'rio'rnatish mumkin; ularni ko'zdan kechirish chog'ida brouzer ilovani avtomatik tarzda yuklaydi va virtual mashinani ishga tushiradi. Bunday ixcham ilovalar appletlar deb ataladi.
1996 yilda Netscape kompaniyasi Java negizida JavaScript tilini ishlab chiqdi. Bu tildagi dasturlar (skriptlar) HTML kodiga to'g'ridan-to'g'rio'rnatilishi mumkin edi. JavaScript - Java tilining skriptli versiyasi. Java tilidan farqli o'laroq, JavaScript kompilyatsiya qilinadigan emas, balki interpretatsiya qilinadigan til edi, ya'ni Java virtual mashinasi kompilyatsiya qilish natijasida olingan bayt-kodni emas, balki JavaScript kodining o'zini bajarardi. Shunday qilib, kompilyatorga ehtiyoj soqit etildi va dasturlar ishlab chiqish jarayoni jadallashtirildi.
JavaScript - mijoz tomonida ham, server tomonida ham amal qiluvchi o'rnatiladigan ilovalarning ob'ektga yo'naltirilgan tili. Til sintaksisi Java tilining sintaksisiga juda o'xshash, shu bois u ko'pincha Java-simon til deb ataladi. Mijoz ilovalari Web hujjatlarni ko'zdan kechirish brouzeri tomonidan foydalanuvchining mashinasida bajariladi, server ilovalari esa serverda bajariladi.
Ilovalarning ikkala turini ishlab chiqishda tilning o'zak deb ataladigan umumiy unsuridan foydalaniladi. O'zak standart ob'ektlar va konstruktsiyalarning belgilarini (o'zgaruvchilar, funktsiyalar, asosiy ob'ektlar va Java appletlar bilan izaro aloqa qilish LiveConnect vositasi) va ilovalarning har bir turiga xos bo'lgan ob'ektlarning belgilari ifodalangan tilning tegishli qo'shimcha unsurlarini o'z ichiga oladi. Mijoz va server ilovalarini tuzishda JavaScript tarkibiy qismlarining o'zaro aloqasi 8.3-rasmda sxema kirinishida keltirilgan.
Mijoz ilovalari HTML sahifalariga to'g'ridan-to'g'rio'rnatiladi va uning darchasida hujjat qismlari aks etishiga qarab, brouzer tomonidan talqin qilinadi. Server ilovalari ish unumdorligini oshirish uchun oraliq bayt-kodga oldindan kompilyatsiya qilinadi.
Interfaol HTML sahifalarini tuzishda JavaScript tilidan foydalanishning asosiy sohalari quyidagilardir:
1. Ssenariy yordamida hujjatni dinamik tuzish.
2.Foydalanuvchi tomonidan to'ldiriluvchi HTML shakllarining maydonlarining ishonchliligini ular serverga uzatilgunga qadar operativ tekshirish.
3. Uslublarning kaskad jadvallari vahujjatning ob'ekt modeli bilan birga dinamik HTML sahifalarini tuzish.
4. HTML sahifalariga o'rnatilgan JavaScript ilovalari yechuvchi «mahalliy» vazifalarni hal qilishda foydalanuvchi bilan izaro aloqa qilish.
Server ilovalariga mo'ljallangan JavaScript
Mijoz (qo'shimcha imkoniyatlar: window, history va b. ob'ektlar)
Server (qo'shimcha imkoniyatlar: servec, database va b. ob'ektlar)
JavaScript o'zagi (tilning asosiy imkoniyatlari: o'zgaruvchilar, funktsiyalar, LiveConnect)
Mijoz ilovalariga miljallangan JavaScript
Hozirgi vaqtda Internetda JavaScript tilining bironta ham operatoriga ega bo'lmagan HTML sahifasini topish qiyin. Istalgan Web-usta yoki Internetda o'z sahifasini yaratuvchi o'z brouzerining darchasida o'zining g'oyasini mumkin qadar ko'proq potentsial mijozlar kirishiga haqida qayg'uradi. Gap shundaki, hozirda eng ommaviy tarqalgan brouzerlar HTMLda amalga oshirilgan barcha mavjud texnologiyalarni qo'llab-quvvatlay olmaydi. Shu bois deyarli har qanday sahifada foydalanuvchi brouzerini va uning versiyasini identifikatsiya qilishga mo'ljallangan JavaScript funktsiyasining belgisi va uni chaqirish usuli ifodalangan.
JavaScript ilovasi brouzerga o'rnatilgan interpretator izchil ishlov beruvchi operator tillari to'plamidir. Har bir operatorni alohida satrga joylashtirish mumkin. Bu holda bir operatorni ikkinchi operatordan ajratuvchi ajratgich (;) shart emas. U faqat bir satrda bir nechta operatorlar yuklangan holda qo'llaniladi. Istalgan operatorni davomiylik simvolisiz bir nechta satrlarda joylashtirish mumkin. Masalan, alert funktsiyasini chaqirishning ikki usuli quyidagilarga ekvivalentdir:
alert («Podskazka»);
alert («Podskazka»);
Satr literali bir satrda joylashishi shart. Agar uni bir necha satrda yuklash lozim bo'lsa, uni bir nechta mayda satr literallariga ajratish vahosil bo'lgan mayda satrlarni bitta uzun satrga birlashtirish uchun satrlarni konkatenatsiya qilish operatoridan foydalanish zarur. Bu holda har bir literalni alohida satrda joylashtirish mumkin.
Ilova kodini o'qishga qulaylik yaratish uchun unda sharhlarni joylashtirish mumkin. Ikki qiya chiziq (//) ortida har qanday ketma-ketlikda joylashtirilgan simvollarga sharh deb qarash mumkin. Bu usul bir satrda joylashgan sharhni yuklash imkonini beradi. Ko'p satrli sharhlarni yuklash uchun Java vaC tillaridan olingan sintaksis qo'llanadi. (/*) va (*/) simvollari oralig'iga joylashtirilgan simvollarning har qanday ketma-ketligi sharh deb interpretatsiya qilinadi.
JavaScript tili registrga nisbatan ta'sirchandir. Bu alfavitning bosh va kichik sharflari har xil simvollar hisoblanishini anglatadi.
JavaScript ssenariysini HTML sahifasiga bir necha usul bilan o'rnatish mumkin:
1. HTML tilining teg-konteyneri kiritildi. Bu teg-konteyner ichida JavaScript tilining operatorlari joylashishi mumkin. Odatda biron-bir HTML teglarini qo'llab-quvvatlamaydigan brouzerlar ularga e'tibor bermaydi, biroqo'tkaziluvchi teglarning mazmunini HTML tili nuqtai nazaridan tahlil qiladiki, bu sahifani aks ettirishda xatolarga olib kelishi mumkin. Bunga yo'l qo'ymaslik uchun JavaScript til operatorini konteyneriga quyida ko'rsatilgan tarzda joylashtirish lozim:
LANGUAGE parametri qo'llaniluvchi ssenariylar tilini yuklaydi. JavaScript tili bilan bog'liqholda uning ifodasini yuklash shart emas, chunki bu tilni brouzerlar o'z-o'zidan qo'llaydi. VBScript ssenariylari tili uchun bu parametr ifodasini «VBScript» satri ko'rinishida yuklash talab etiladi.
Sharhni yopuvchi teg --> oldidagi (//) simvollari JavaScript sharhining operatoridir. U interpretator to'g'ri ishlashi uchun zarur.
Hujjat uning istalgan yerida joylashgan bir nechta tegining yuklanishi majburiydir. Kodning navbatdagi fragmenti HTML hujjatini muayyan funksiyalar to'plamidan iborat manbaa fayl bilan bog'laydi:
Bog'lovchi tashqi fayl HTML teglariga ega bo'lmasligi va JS kengligiga ega bo'lishi lozim.
Agar fayl sahifaga kiritilganida xato ro'y bergan bo'lmasa, masalan, fayl topilmagan bo'lsa, brouzer
3. HTML teglari parametrlaridagi JavaScript elementlari
JavaScript o'zgaruvchilari va ifodalaridan HTML teglari parametrlarining ifodalari sifatida foydalanish mumkin. Bu protsedura HTML raqamli yoki simvolli parametrlarini tizish protsedurasiga ixshash. JavaScript elementlari sham ampersand (&) bilan nu=ta va vergul (;) irtasiga joylashtiriladi, lekin figurali =avs ichiga olinishi va fa=at HTML teglari parametrlarining ifodalari sifatida =illanilishi lozim.
barWidth izgaruvchisi belgilangan va unga 75 ifodasi berilgan bilsin. Navbatdagi teg brouzer darchasi gorizontal kattaligining 75% ga teng uzunlikdagi gorizontal chizi=ni chizadi:
HTML matnida JavaScript elementlarini =illash mumkin emas. Ular fa=at parametrning ing tomonida joylashgan sholda interpretatsiya =ilinadi va uning ifodasini yuklaydi. Masalan, =uyidagi fragmentda myVar izgaruvchisining ifodasidan foydalanishga urinish muvaffa=iyatsizlikka mashumdir:
& {myVar}; <H4>
Kutilayotgan myVar izgaruvchisining ifodasi irniga brouzer myVar satrini aks ettiradi.
4. Shodisalarga ishlov beruvchilar
Stsenariylarning tillariga muvofi=lashtirish uchun ayrim HTML teglariga yuzaga keluvchi shodisalarga ishlov berish maxsus parametrlari kiritilgan. JavaScript tilining operatorlari mazkur parametrlarning ifodalari bilishi mumkin. Odatda ifoda tari=asida funktsiya nomi yuklanadi. Shodisaga ishlov berish parametri bilan belgilangan tegishli shodisa riy berganida funktsiya nomi cha=iriladi. Parametrning nomi on old =ishimchasi bilan boshlanadi, uning ketidan shodisa nomi keladi. Masalan, Click shodisasiga ishlov berish parametri («sich=on» tugmasi bosiladi) onClick degan nomga ega biladi.
Shodisalar asosan foydalanuvchi HTML shakli elementlari yordamida amalga oshiruvchi sharakatlar bilan bo\li=. Shu bois shodisalarni ushlash va ularga ishlov berish kipincha shakllar elementlarining parametrlarida yuklanadi. Bu kiritilgan axborotni CGI-stsenariy bilan ishlov berishga yuborishdan oldin tekshirish imkonini beradi.
Funktsiya yoki protsedura - operatorlarning nomlangan ketma-ketligi bilib, u muayyan vazifani bajaradi va muayyan ifodani =aytarishi mumkin. Funktsiya =uyidagi sintaksisga ega bilgan function operatori bilan belgilanadi:
function funktsiya_nomi ([parametrlar]) {
[JavaScript operatorlari]
[return ifoda]
}
Funktsiya ifodalovchi parametrlar vergullar (,) bilan ajratiladi. Funktsiya tanasi (figurali =avs ichiga olingan operatorlar bloki)dagireturn nomajburiy operatori funktsiya =aytaruvchi ifodani belgilaydi.
Funktsiyani e'lon =ilish va uni cha=irish irtasidagi far=ni ani= tushunish lozim. Funktsiyani e'lon =ilish fa=at uning nomini yuklaydi va funktsiya cha=irilganida u nima =ilishini belgilaydi. Stsenariyda funktsiya cha=irilganidava uning sha=i=iy parametrlari uzatilganida funktsiyaning bevosita bajarilishi amalga oshadi.
Zarur funktsiyalarni belgilash tegida amalga oshirilishi lozim, chunki unda belgilangan stsenariyning barcha operatorlari sashifa aks etgunga =adar interpretatsiya =ilinadi va butun sashifa aks etishi jarayonida ma'lum biladi.
uyidagi misol shujjat sashifasini shakllantirish jarayonida funktsiyaning yuklanishi va uning cha=irilishini namoyish etadi.
Funktsiyani yuklash <TITLE>
<br />
<br /><SCRIPT LANGUAGE “JavaScript”>
</p>
<p><span lang="en-us"> JavaScript ni =illab-=uvvatlamayotgan brouzerlardan stsenariyni yashirish</p>
<p>function s=uare (number) {
</p>
<p>alert (“Funktsiyalarni shisoblashim va keyin shujjat tuzishim kerak!”);</p>
<p>return number * number; }
</p>
<p>-->
<br /></p>
<br /><SCRIPT>
<br />
<br /><HEAD>
<br />
<br /><body>
<br />
<p>Funktsiyani shisoblash stsenariysi kiritilgan sashifa aks eta boshlaydi <P></p>
<br />
<br /><SCRIPT>
<p>document.write («Shisoblangan ifoda teng», s=uare (s), “.”); </p>
<p>-->
<br />
<br /><SCRIPT>
<br />
</p>
<p>Sashifaning shakllanishi shu bilan tugadi. </p>
<br />
<br /><BODY>
<br />
<br /><HTML>
<br /><HEAD> tegida iz parametri ifodasining kvadratini =aytaruvchi, shuningdek ma'lumot darchasini aks ettiruvchi s=uare ( ) funktsiyasining tavsifi berilgan. Funktsiyani cha=irish HTML shujjati tanasida joylashgan stsenariyda amalga oshadi. Bu stsenariyda HTML sashifasini shakllantirishga miljallangan <i>document </i>ob'ektining <i>write</i> metodi =illaniladi.
<p>Ushbu shujjat Internet Explorer brouzeriga yuklanganida <a href="/4-topshirigi.html">yangi abzats aks etadi</a>, singra ma'lumot darchasi chi=adi. </p>
<p>OK tugmasining bosilishi ma'lumot darchasini berkitadi va sashifani aks ettirishni davom ettiradi.
<br />
<br /><b>8.3. Java Script tilining umumiy tavsifi va uning izagi</b>
<br />Yu=orida =ayd etib itilganidek, JavaScript interpretatsiya =ilinadigan tillar toifasiga kiradi, ya'ni Java virtual mashinasi dasturning boshlan\ich kodini i=iydi va shu zashoti uni bajaradi. Shu bilan JavaScript dasturning boshlan\ich kodi kompilyator <b>dastur</b> yordamida protsessorning komandalariga aylantiriladigan kompilyatsiya =ilinuvchi tillardan far= =iladi.<div style="padding:5px;width:66%; margin-left:46px;text-align:justify;"><i>Dastur - 1) biron-bir faoliyat, ishning mazmuni va rejasi; 2) siyosiy partiyalar, tashkilotlar, alohida arboblar faoliyatining asosiy qoidalari va maqsadlari bayoni; 3) oʻquv fani mazmunining qisqacha izohi; 4) teatr, konsertlar va b.</div></i> Interpretatsiya =ilinayotgan tildagi dasturlarni <a href="/2-maruza-virtual-mashinalarni-tashkillashtirish-tamoyillari-vi.html">bajaruvchi virtual mashina </a><i>interpretator</i> deb ataladi.
</p>
<p>JavaScript tilidagi dastur bilan ishlashga oid kichik bir misolni kirib chi=amiz. </p>
<br />function somefunction (x, y, z, t) {
<p>var a, b, c;</p>
<p>a x * y;
</p>
<p>b z t;</p>
<p>c a-b;
<p>return c;</p>
<br />
<br />}
<br />Bu yerda formulalar <i>return</i> parametrlari sifatida sonlarni =abul =iluvchi va ular bilan shisoblash amallarini bajaruvchi funktsiyani tavsiflaydi.
</p>
<p>Ma'lumki, istalgan tildagi shar =anday dastur muayyan <i>ifodalardan</i> tarkib topadi. Ifodalar bu dastur tomonidan bajariladigan muayyan amallar tavsifidir. Ifodalar <i>operatorlar</i>va<i>operandlardan</i> tashkil topadi; operatorlar bajarish lozim bilgan amalni, operandlar esa - tavsiflangan amallarni bajarish talab etilgan ma'lumotlarni yuklaydi. Izgaruvchilar va literallar operandlar bilishi mumkin. </p>
<br />
<br /><h2> <b>Ma'lumotlarning tiplari</b></h2>
<br />Ma'lumotlarga ti\ri ishlov berish shar =anday dasturning asosiy vazifasidir. Ma'lumotlar dasturga kiritiladi, muayyan =oidalarga muvofi= =ayta tuziladi va foydalanuvchiga uning uchun =ulay kirinishda ta=dim etiladi. Dasturda ma'lumotlarni =ayta tuzuvchi =oidalar tavsifi <i>algoritm</i> deb ataladi.
<p>Aksariyat zamonaviy dasturlashtirish tillari singari, JavaScript tili sham muayyan tipga mansub bilgan ma'lumotlar bilan ishlaydi. Ma'lumotlar tipi bu ma'lumotlarning muayyan turi: son, matnli satr va sh.k. demakdir. U ma'lumotlarning mumkin bilgan ifodalari va ularga nisbatan =illaniladigan operatsiyalar tiplamini belgilaydi. JavaScript tushunadigan ma'lumotlarning barcha tiplari 8.1-jadvalda keltirilgan.</p>
<br />
<br /><b>JavaScript tili tushunadigan ma'lumotlarning tiplari</b>
<br />
<br /><table width=738 cellpadding=7 cellspacing=0> <col width=172> <col width=536> <tr valign=top> <td width=172 height=14>
<br /><b>Ma'lumotlar tipi</b>
<br /></td> <td width=536> <span id='Tavsifi'><h2> Tavsifi</span></h2> </td> </tr> <tr valign=top> <td width=172>
<br />Satrli
<br /></td> <td width=536>
<br />Matnning odatdagi satrlari. =o'sh yoki yakka =avs(apostrof belgilari) ichiga olinishi lozim. Bunda =o'sh =avs ichiga olingan matn yakka =avsli bo'lishi mumkin yoki aksincha.
<br /></td> </tr> <tr valign=top> <td width=172>
<br />Butun sonli
<br /></td> <td width=536>
<br />Butun sonlar – o'nli, sakkizli yoki o'n oltili sonlar bo'lishi mumkin.
<br /></td> </tr> <tr valign=top> <td width=172>
<br />Suzuvchi nu=tali
<br /></td> <td width=536>
<br />Kasr sonlar. Nu=tabilanajratilganbutunvakasr=ismlardaniborat; kasr=ismibo'lmaganholdahamnu=ta=o'yilishishart. Eksponensilalshakldayozilishimumkin: {mantissa}Е {tartib}.Kasrsonlarfa=ato'nlibo'lishimumkin.
<br /></td> </tr> <tr valign=top> <td width=172>
<br />Manti=iy
<br /></td> <td width=536>
<br />«Ha-yo'=» =abilidagi kattaliklar. Ularning ifodalariga true va false – «rost» va «yolg'on» tayanch so'zlari mos keladi.
<br /></td> </tr> <tr valign=top> <td width=172>
<br />Null
<br /></td> <td width=536>
<br />Null ma'lumotlar tipi ma'lumot yo'=ligini anglatadi va null tayanch so'zi bilan ifodalanadi.
<br /></td> </tr> </table>
<br />
<br /><b>Ichki ob'ektlar</b>
<p>JavaScript tilida o'=ish mumkin bo'lgan barcha ob'ektlar kiritilgan, foydalanuvchi tomonidan yaratilgan ob'ektlarga (foydalanuvchining ob'ektlariga) va bosh=a dasturlardan olinadigan (tash=i) ob'ektlarga bo'linadi. DOM hosil =iluvchi ob'ektlar tash=i ob'ektlarga kiradi, chunki browzer JavaScript interpretatoriga nisbatan tash=i dastur hisoblanadi. </p>
<p>typeof operatori ob'ektlarning o'zgaruvchilariga “object” satrini =aytaradi.
<br /><b>Ob'ektlar ierarxiyasi</b>
</p>
<p>HTML sahifasini interpretatsiya =ilishda brouzer JavaScript ob'ektlarini yaratadi. Ob'ektlar ierarxik tuzilma shaklida sa=lanadi va hujjatning tuzilishini aks ettiradi. </p>
<p>Ierarxiyaning eng yu=ori pog'onasida brouzer darchasini ifoda etuvchi va=olgan barcha ob'ektlarning «yaratuvchisi» hisoblanuvchi window ob'ekti turadi. Ierarxiyaning =uyi pog'onalarida joylashgan ob'ektlar izlariga bo'ysunuvchi ob'ektlarga ega bo'lishlari mumkin.
</p>
<p>Ikki tobe ob'ektga ega bo'lgan navigator ob'ekti alohida orin egallaydi. U brouzerning o'ziga tegishli bo'lib, uning xossalari ko'zdan kechirish dasturining xususiyatlarini belgilash imkonini beradi. </p>
<p>JavaScript tilining yana bir o`ziga <a href="/konteyner-sinflari.html">xos xususiyati shundaki</a>, u ma'lumotlarning oddiy (sonli, satrli, manti=iy) tiplariga ob'еktlar, ya'ni ob'еktlarning turkumlari dеb =arashi mumkin. Kiritma ob'еktlar turkumlarining aksariyati ma'lumotlar oddiy tiplarining ob'еktda ifodalangan ko`rinishlaridir. Ularning ayrimlarini ko`rib chi=amiz.
<br /><b>Array massivi <b>turkumi</b></b>
</p>
<p>JavaScript massivlarini ob'еktlar tarzida yaratish mumkin.<div style="padding:5px;width:66%; margin-left:46px;text-align:justify;"><i>Turkum (genus) -1) botanikada filogenetik jihatdan yaqin (qardosh) turlarni birlashtiruvchi asosiy taksonomik kategoriya. Zoologiyadagi urugʻ botanikadagi T. ga toʻgʻri keladi. Mac, doʻlananing (Crataegus) har xil turlari (sariq, qizil va boshqalar) doʻlanalar T.</div></i> Bunda konstruktorga bir yoki bir nеchta paramеtrlar bеriladi. Ma'lumki, konstruktor - ob'еktning maxsus mеtodi. Bosh=a mеtodlardan u ob'еktni yaratishda cha=irilishi va ob'еkt xossalarining boshlang`ich ifodalarini bеlgilashi bilan far==iladi. Konstruktorning nomi doim ob'еkt turkumining nomi bilan mos kеladi. </p>
<p>Shunday =ilib, agar konstruktorga sonli tipga mansub bo`lgan bir paramеtr bеrilsa, elеmеntlar tеgishli mi=doridan iborat massiv yaratiladi. Tabiiyki, bu elеmеntlar noma'lum bo`ladi.
</p>
<p>Agar konstruktorga o`zaro mos bo`lmagan tipdagi bir nеchta paramеtr yoki bitta paramеtr bеrilsa, bu paramеtrlar massiv elеmеntlari sifatida =o`llaniladi. Agar konstruktorga umuman hеch =anday paramеtr bеrilgan bo`lmasa, nol uzunlikka ega, ya'ni elеmеntlarsiz massiv yaratiladi. </p>
<br />arr ( new Array (10);
<p>arr ( new Array (1, 2, 3, 4);</p>
<br /><b>Boolean manti=iy kattaligi turkumi</b>
<p>Manti=iy kattaliklar ham ob'еkt ko`rinishida ifodalanishi mumkin. Bunga Boolean turkumi javob bеradi. </p>
<p>Boolean turkumi konstruktori paramеtr ko`rinishidagi manti=iy ifodani =abul =iladi. Agar paramеtr o`tkazib yuborilgan bo`lsa, boshlang`ich ifoda true ga tеng bo`ladi.
<br />bool ( new Boolean (f (( =-1);
<br />Boolean turkumi uch mеtodni =o`llab-=uvvatlaydi. toSource mеtodi Boolean turkumining boshlang`ich kodi ifodalangan satrni =aytaradi. toString mеtodi ob'еktning “true” yoki “false” ifodasiga =arab satrli ko`rinishda =aytaradi. valueof mеtodi – ob'еkt ifodasi: true yoki false.
<br />
<br /><b>Date sana turkumi</b>
</p>
<p>Sana turkumi sana va va=t ifodasini sa=lashga xizmat =iladi. Bu turkum konstruktori sana ifodasini sonli yoki satrli formatda =abul =iladi. Agar paramеtr sonli formatda ifodalangan bo`lsa, u 1970 yil 1 <b>yanvar</b> soat 00.00 dan kеyin o`tgan milisеkundlar soni sifatida tal=in =ilinadi. Agar u satrli formatda bеrilgan bo`lsa, konstruktor uni tеgishli =oidalarga muvofi= sana ifodasiga o`tkazishga <b>harakat</b> =iladi.<div style="padding:5px;width:66%; margin-left:46px;text-align:justify;"><i>Yanvar (lot.; Jānuārius mēnsis 'Yanus oyi' rimliklar xudosi Yanus nomidan) - Grigoriy kalendari boʻyicha yilning birinchi oyi. Yanvar 31 kundan iborat (yana q. Kalendar).</div></i><div style="padding:5px;width:66%; margin-left:46px;text-align:justify;"><i>Harakat - borliqnint ajralmas xususiyati boʻlgan oʻzgaruvchanlikni (q. Barqarorlik va oʻzgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya. H. tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini, roʻy berayotgan hodisalarni, olamning betoʻxtov yangilanib borishini aks ettiradi.</div></i> </p>
<br /><b>Function funktsiya turkumi</b>
<p>Funktsiya turkumi funktsiyani ob'еkt singari manipulyatsiya =ilish imkonini bеradi. Ob'еkt – funktsiya konstruktori =uyidagi ko`rinishga ega:</p>
<br />{Funktsiya nomi} ( new Function ({=avs <a href="/texnologiya-va-kommunikatsiyalarini-rivojlantirishvazirligi-mu.html">ichiga olingan</a>, vеrgullar bilan ajratilgan argumеntlar ro`yxati} {=avs ichiga olingan funktsiya tanasi});
<br />Bu dеmak, biz funktsiyalarni tanish usulda – function tayanch so`zi yordamida ham, ob'еktlar yaratiladigan usulda ham yaratishimiz mumkin. Ikkinchi holatda argumеntlar ham, funktsiya tanasi ham =avs ichiga olinadi.
<p>Avval an'anaviy usulda, kеyin yangi – ob'еkt usulida funktsiyani bеlgilashga misollarni ko`rib chi=amiz. </p>
<br />function samplefunc (a, b) {
<p>return (a ( b)(2;</p>
<p>}
<p>samplefunc ( new Function (“a”, “b”, “(a ( b)(2”);</p>
<br />Bunda biz yaratilgan funktsiyani – u =aysi usulda yaratilanidan =at'i nazar, eskicha usulda cha=irishimiz mumkin.
<br />f ( samplefunc (s, 2)-9;
<br />Funktsiya turkumi juda ko`p xossalar va mеtodlarni =o`llab-=uvvatlaydi.
</p>
<p>Function turkumini Internet Explorer ilovasi 4.0 vеrsiyasidan va Navigator – 3.0 vеrsiyasidan boshlab =o`llab-=uvvatlaydi. </p>
<br /><b>HTML va Java Script. Hodisalar</b>
<p>Ma'lumki, HTML ma'lumotlarni ifodalash uchun javob bеradi, Java Script esa ularning xul=-atvorini tavsiflaydi. Joriy sanani ko`rsatuvchi dinamik Web-sahifaga misol kеltiramiz. Bu sahifa skriptga ega. Kеling, uning kodiga nazar tashlaymiz. </p>
<br /><HTML>
<br />
<br /><HEAD>
<br />
<br /><TITLE> Bugun <(TITLE>
<br />
<br /><(HEAD>
<br />
<br /><body>
<br /><SCRIPT LANGUAGE ( “JavaScript”>
<p>var d;
<br /></p>
<br />d ( new Date ( );
<p>document.write (d.toString ( )); </p>
<br />
<br /><(SCRIPT>
<br />
<br /><(P>
<br />
<br /><(BODY>
<br />
<br /><(HTML>
<br />Brouzеr bu sahifani yuklagach, u shu zahoti skriptni bajaradi. Natijada
<br />tеgiga minta=aviy xususiyatdan kеlib chi=ib tuzilgan bugungi sananing matnli ifodasi kiritiladi. Bunga =uyidagi kod yordamida erishiladi:
<br />var d;
<p>d ( new Date ( );</p>
<p>document.write (d.toString ( ));
<br />Bu еrda biz joriy sana ifodasi bilan initsializatsiya =ilingan Date turkumi ob'еktini yaratamiz, toString mеtodini cha=iramiz va u =aytargan natijani document ob'еktining write mеtodiga bеramiz. Oxirgi mеtod argumеnt sifatida bеrilgan matnni Web-sahifaning tеgishli joyiga =o`yadi.
</p>
<p>Bunday skriptlar eng sodda skriptlardir. Amalda ular nodinamik sahifalar yaratadi, chunki ular bir marta bajarilganidan kеyin sahifa foydalanuvchining harakatlariga javob bеrmaydi va o`z mazmunini o`zgartirmaydi. Murakkabro= sahifalarni tuzish uchun biz <SCRIPT> tеgi va skriptlarni Web-sahifalarga kiritish usullarini bilishimiz kеrak. </p>
<br /><b>Skriptlar =anday yoziladi?</b>
<p>Bu yеrda biz Web-skriptlarni yozishning bir nеchta printsiplarini bilib olamiz. Eng avvalo, <SCRIPT> tеgiga to`xtalamiz. Bu tеg skriptlarni HTMLga kiritishga xizmat =iladi. U =uyidagi formatga ega:</p>
<br /><SCRIPT [LANGUAGE ( “{Skript yozilgan dasturlashtirish tili}”] [SRC ( “{Skriptli fayl adrеsi}”]>
<p>... <a href="/fanidan-tayyorlagan-mustaqil-ishi-mavzu-saytlararo-skriptlash.html">Skript matni </a></p>
<br />
<br /><(SCRIPT>
<br />Skript matni <SCRIPT> tеgining ichiga joylashtiriladi. LANGUAGE atributi skript =aysi dasturlashtirish tilida yozilganligini ko`rsatish imkonini bеradi. O`z-o`zidan bеlgilanuvchi ifoda – “JavaScript”. Internet Explorer, bundan tash=ari, VBScript tilida yozilgan skriptlarni ham =o`llab-=uvvatlaydi. Bu til atributining ifodasi – “VBScript”. Navigator JavaScript intеrprеtatori vеrsiyasini yaratish imkonini bеradi.
<br /><SCRIPT LANGUAGE ( “JavaScript 1.2”>
<br />Bu JavaScript tilining muayyan vеrsiyaga xos bo`lgan imkoniyatidan foydalanganingizda =o`l kеlishi mumkin.
<p>8.7-jadvalda JavaScript intеrprеtatorining vеrsiyalari va Navigator ilovasining turli vеrsiyalariga ularning muvofi=ligi kеltirilgan.</p>
<br /><b>JavaScript intеrprеtatorining vеrsiyalari</b>
<br />
<br />
<br /><table width=620 cellpadding=7 cellspacing=0> <col width=140> <col width=141> <col width=141> <col width=140> <tr valign=top> <td width=140>
<br />JavaScript
<br /></td> <td width=141>
<br />Navigator
<br /></td> <td width=141>
<br />JavaScript
<br /></td> <td width=140>
<br />Navigator
<br /></td> </tr> <tr valign=top> <td width=140>
<br />1.0
<br /></td> <td width=141>
<br />2.0
<br /></td> <td width=141>
<br />1.2
<br /></td> <td width=140>
<br />4.0
<br /></td> </tr> <tr valign=top> <td width=140>
<br />1.1
<br /></td> <td width=141>
<br />3.0
<br /></td> <td width=141>
<br />1.3
<br /></td> <td width=140>
<br />4.06
<br /></td> </tr> </table>
<p>Ikkinchi atribut SRC skriptli fayl adrеsini yuklash uchun xizmat =iladi. Bu holda odatda <SCRIPT> juft tеgi yakka tеgga aylanadi. </p>
<br /><SCRIPT SRC ( “printofdate.js”
<br />js – JavaScript fayllari uchun standart kеngayish.
<p>Xo`sh, agar brouzеr skriptlarni =o`llab-=uvvatlamasa (masalan, bu dasturning haddan tash=ari eski vеrsiyasi bo`lsa yoki foydalanuvchi xavfsizlik nastroykalaridan skriptlarni =o`llab-=uvvatlashni olib tashlagan bo`lsa), nima bo`ladi? Brouzеr <SCRIPT> tеgiga e'tibor bеrmaydi va ekranga skript matnini chi=aradi. Bunga yo`l =o`ymaslik uchun <SCRIPT> tеgi ichidagi skriptni sharh ichiga olish tavsiya etiladi. </p>
<br /><SCRIPT>
<p>... Skript matni </p>
<p>-->
<br />
<br /><(SCRIPT>
<br />Xo`sh, Web-skript nimalarga ega bo`lishi mumkin? JavaScript tilining istalgan kodiga. Masalan, funktsiya kodiga.
</p>
<p>Oddiy Web-sahifaning biroz takomillashtirilgan ko`rinishiga misol kеltiramiz. </p>
<br /><HTML>
<br />
<br /><HEAD>
<br />
<br /><TITLE> Bugun <(TITLE>
<br />
<br /><SCRIPT>
<p>function writeDate ( ) {</p>
<p>var d;
<p>d ( new Date ( );</p>
<br />
<br />document.write (d.toString ( )); }
<br />
<br /><(SCRIPT>
<br />
<br /><(HEAD>
<br />
<br /><body>
<br /><SCRIPT LANGUAGE ( “JavaScript”>
</p>
<p>write Date ( );</p>
<br />
<br /><(SCRIPT>
<br />
<br /><(P>
<br />
<br /><(BODY>
<br />
<br /><(HTML>
<br />Bu sahifa ikki skriptga ega: biri – funktsiya kodili skript, ikkinchisi – hujjatga sanani kiritish uchun bu funktsiyani amalda cha=iruvchi skript. Biz funktsiya barcha cha=irishlardan oldin bеlgilanishi uchun funktsiya kodili skriptni HTML hujjatining sarlavhasiga joylashtirdik. Bu dinamik Web-sahifalarni yozishda odatdagi amaldir: barcha funktsiyalarning bеlgilari sahifa sarlavhasiga chi=ariladi.
<p>Endi HTML va JavaScript bir-biri bilan =anday alo=a =ilishini ko`rib chi=amiz. </p>
<br /><b>Hujjatning ob'еkt modеli</b>
<p>Yana o`z skriptimizni ko`rib chi=amiz.</p>
<br />var d;
<p>d ( new Date ( );</p>
<p>document.write (d.toString ( ));
<br />document hujjati – umuman bizning hujjatimiz, write esa – uning mеtodi. Bu mеtod paramеtr sifatida bеrilgan matnni HTML hujjatining tеgishli joyiga kiritadi.
</p>
<p>Web-sahifani tavsiflovchi ob'еktlar, ularning xossalari va mеtodlari majmui hujjatning ob'еkt modеli (Document Object Model, DOM) dеb ataladi. Web-sahifani yaratish, ya'ni HTML kodini JavaScript kodi bilan birlashtirish tеxnologiyasi (bunda JavaScript kodi ob'еkt modеli yordamida sahifani bosh=aradi) dinamik HTML (Dynamic HTML) dеb ataladi. Ilgari Microsoft va Netscape ob'еkt modеlini amalga oshirish uchun taklif =ilgan odatdagi HTML kеngayishlari majmui ham dinamik HTML dеb atalar edi. WZS 1 darajali DOM spеtsifikatsiyasi (DOM level 1)ni=abul =ilganidan kеyin bu =o`shimchalarning barchasi HTML 4.0 ning oxirgi tahririga kiritildi. </p>
<br /><b>Hodisalarga ishlov bеrish</b>
<p>Tizimda muayyan hodisa foydalanuvchining ma'lum harakati yoki tizim ichida muayyan shartning yuzaga kеlishi natijasida sodir bo`lishi mumkin. Bizning holatda hodisa foydalanuvchi «sich=on» <a href="/autoplay-media-studio-dasturida-fizik-jarayonlar-animatsiyasin.html">tugmasini bosishi</a>, brouzеr darchasining kattaligini o`zgartirishi, klavishni bosishi va sahifa yuklanishining tugallanishi natijasida sodir bo`lishi mumkin. Hodisaga shunday ta'rif bеrish mumkin: bu opеratsion tizim yoki amaliy dastur shakllantiruvchi va «nimadir bo`ldi» dеgan ma'noni bildiruvchi signaldir. </p>
<p>Endi hujjat (document) ob'еktida bir nеchta xossalar nazarda tutilgan bo`lib, ularga muayyan hodisa sodir bo`lganida bajariluvchi funktsiya ko`rsatkichlarini bеrish, maxsus kеlishuvlardan foydalanib, kеrakli hodisalarga javob bеruvchi funktsiyalarni yozish va ularni mana shu xossalarga bеrish mumkin dеb faraz =ilaylik.
</p>
<p>Endi joriy sanani aks ettiruvchi Web-sahifaga misolni ko`rib chi=amiz. </p>
<br /><HTML>
<br />
<br /><HEAD>
<br />
<br /><TITLE> Bugun <(TITLE>
<br />
<br /><SCRIPT>
<p>function writeDate ( ) {</p>
<p>var d;
<p>d ( new Date ( );</p>
<br />
<br />dateishere.innerText ( d.toLocaleString ( ); }
<br />
<br /><(SCRIPT>
<br />
<br /><(HEAD>
<br />
<br /><body onload ( “writeDate ( )”>
<br />
</p>
<p>Bu еrda sana <(P> bo`ladi</p>
<br />
<br /><(BODY>
<br />
<br /><(HTML>
<br />Bu misolda hodisaga ishlov bеrish =o`llanilgan:
<br /><body onload ( “writeDate ( )”>
<br />
<br /><HTML>
<br />
<br /><HEAD>
<br />
<br /><TITLE> Bugun <(TITLE>
<br />
<br /><SCRIPT>
<p>window.onload ( writeDate;</p>
<p>function writeDate ( ) {
</p>
<p>var d;
<br /></p>
<br />d ( new Date ( );
<p>dateishere.innerText ( d.toLocaleString ( ); } </p>
<br />
<br /><(SCRIPT>
<br />
<br /><(HEAD>
<br />
<br /><body>
<br />
<p>Bu еrda sana <(P> bo`ladi</p>
<br />
<br /><(BODY>
<br />
<br /><(HTML>
<br />Bu еrda biz darcha ob'еktining onload hodisasiga writedate funktsiyasi ko`rsatgichini bеrdik va shu tari=a u mazkur hodisa sodir bo`lganida bajarilishini =ayd etdik. Xuddi shu tarzda hodisaga ishlov bеruvchini sahifaning bosh=a elеmеntiga, masalan, rasmga bog`lash mumkin:
<br /><img src ( “someimage.gif”
<p>onlick ( “document. location.href ( ‘somepage.htm’;”></p>
<br />Bu еrda biz rasmning onclick hodisasiga foydalanuvchini bosh=a sahifaga yo`naltiruvchi ishlov bеruvchini bеrdik. Ya'ni biz HTML yordamida emas, balki DOM va JavaScript vositasi yordamida gipеr ishora analogini yaratdik.
<p>Biz hodisa har xil sabablarga ko`ra sodir bo`lishi mumkinligini =ayd etib o`tdik. =uyida biz bunday sabablarning ayrimlarini sanab o`tamiz va ularga =is=acha tavsif bеramiz:</p>
<p> 1. Sahifaning muayyan elеmеntiga yoki sahifaning o`ziga «sich=on» tugmasini bosish. Bosh=a sahifaga o`tish (gipеr ishoralarni =o`llash analogi), muayyan izohni kiritish (biz oldingi bobda ko`rib chi==an misollardan birida gipеr ishoralarga «sich=on» tugmasini bosib, =is=acha izohlarni kiritganga o`xshash) uchun =o`llanishi mumkin.
</p>
<p>2. Klaviatura klavishini bosish. =o`llash mumkin bo`lgan sohalar oldingi holatdagi bilan bir xil.</p>
<p>3. Sahifa elеmеntlari yoki sahifaning o`zi ustidagi chizi=ni siljitish. Ko`pincha gipеr ishoralarning «=ayno=» yoki «ta'sirchan» tasvirlarini yaratish uchun (ingliz Web-dizaynеrlari ularni “rollovee image” yoki “rollevees” dеb ataydilar) va bosh=a juda ko`p holatlarda =o`llanadi.
</p>
<p>4. Web-sahifa yoki tasvir fayli yuklanishini yakunlash. Biz bu hodisadan turli boshlang`ich o`rnatmalar uchun foydalanganmiz.</p>
<br />
<br />Albatta, sahifa yoki ob'еktlar elеmеntlarining muayyan turlariga xos bo`lgan bosh=a hodisalar ham mavjud.</body> |
