Jizzax Politexnika instituti
Transpor fakulteti
114-22YM guruh talabasi
Hazratov G’olibjon
Avtomabil yo’llarini qurish va ekspluatasiya
qilish fanidan
Mustaqil ishi
Bajardi;Hazratov G’
Qabul qildi;Yusupov J
Mavzu;
Mahalliy materiallardan asos qurish texnologiyalari
• Reja;
• 1 "Mahalliy materiallardan asos qurish texnologiyalarining
rivojlanganligi
“
• 2 Mahalliy materiallardan asos qurishning asosiy texnologiyalari
• Mahalliy materiallardan arzon va mustahkam asoslarni qurish
texnologiyalarining rivojlanganligi yengil ishchinlarni asos
qurishda yordam bermoqda.
• Gazbeton plitalar texnologiyasi - gazli seriment, chaqmoq va
podadan istehsal etiladi. Aerollanuvchanligi yuqori bolib, issiqlik
almashinuvi yaxshi.
• Tuqqan plaster plitalar - tuqqan, tuz va suvdan arzon plitalar
tayyorlanadi. Yengilligi va barqarorlgi bilan ajralib turadi.
• Tuqma qoynshoqlik texnologiyasi - qonikat va qumdan hisqa
vaqt ichida quriladigan mustahkam ustunlar tayyorlanadi.
• Qum-kishlak bloklar texnologiyasi - qum, kishlak, sement va
suvdan qattiq bloklar olinadi. BIzning iqlim sharoitimiz uchun
mos keladi.
• Podoshun plitalar - tuproq, tuz va suv aralashmasidan iqtisodiy
plitalarning istehsali usulidir.
Mahalliy materiallardan asos qurishning
asosiy texnologiyalari quyidagilardir:
• Gazbeton plitalar texnologiyasi. Chaqmoq, poda va boshqa gazli serimentli
aralashmalardan foydalanib tayyorlanadi.
• Tuqqan plaster plitalar texnologiyasi. Tuqqan, tuz va suvdan dolzarb plitalar
istehsal qilinadi.
• Tuqma qoyinshoqlik texnologiyasi. Qonikat va qumdan blok, ustunlar
tayyorlanadi.
• Qum-kishlak bloklar texnologiyasi. Qum, kishlak, sement va suvdan shisha kabi
bloklar istehsal etiladi.
• Podoshun plitalar texnologiyasi. Podoshun tuproq, tuz va suvdan plitalar
tayyorlanadi.
• Shisha-kimyoviy asos texnologiyasi. Shisha va kimyoviy maddalardan yorug'lik va
barqaror asoslar tayyorlanadi.
• To'rtburchakli ustunlar texnologiyasi. Tuqqan va qonikatdan mustahkam va
bilvorsiz ustunlar olinadi.
• Paroket texnologiyasi. Chaqmoq, sement va suvdan paroket bloklari tuziladi.
Mahalliy materiallardan yo'l asosini qurishning ba'zi
usullari:
• Qum aralashmasidan yo'l asosi. Qum, sement va suv
aralashmasidan qattiq yo'l asosi tayyorlanadi. quruganda
mustahkam bo'ladi.
• Tuqma qonikat asosi. Qonikat bloklardan qilib, ortiqcha joylarni
sement aralashmasi bilan to'ldirib qo'yiladi. Sahovat issiq va sog'lom
bo'ladi.
• Gazbeton plitali asos. Gazbeton plitalarga asos tashkil etish uchun
tiqiladi. Issiqlik almashuvini yaxshilaydi.
• Tuqqan plaster asosi. Tuqqan, tuz va suv aralashmasidan plita
shaklida yasaladi va asosingizga qo'yiladi. Arzoni uchun
mo'ljallangan.
• Tuqma qum-kishlak asosi. Qum-kishlak, sement aralashmasidan
qilib qatnashadi. Bizning iqlim sharoitimizga mos.
• Podoshun plitali asos. Podoshun, tuz va suvdan iqtisodiy plitalarga
asos tashkil etiladi.
Mavzu;
O‘tuvchi turdagi yo’l qoplamalarini qurish
texnologiyalari va ularning o’ziga xosligi
• Reja;
• 1 "O'tuvchi turdagi yo'l qoplamalarini qurish texnologiyalarining
rivojlanganligi
“
• 2 O'tuvchi turdagi yo'l qoplamalarini qurishning ba'zi
texnologiyalari va ularga xos xususiyatlar quyidagilardir:
"O'tuvchi turdagi yo'l qoplamalarini qurish texnologiyalarining rivojlanganligi
“
• Yo'l infrastrukturini yaxshilash va mustahkamlash maqsadida o'tuvchi
turdagi yo'l qoplamalari qurish texnologiyalari rivojlangan.
• Asfalt-bеton qoplamalar tayyorlamasi - agregat, neft mahsulotlari va
sementdan tarkib topgan. Quyosh nuringa va o'zgaruvchan
haroratga chiroyli mukomala ko'rsatadi.
• Kompozit yo'l qoplamalari - polimer, bitum va agregatdan iborat
yangi avlod texnologiyasidir. Sog'lomligi yuqori.
• Podoshun qoplamalari - mahalliy materiallardan, ya'ni podoshun
tuproq va neftdan tayyorlanadi. Iqtisodiy arzonga ega.
• Kishlakli qoplamalar - asfalt yoki polimer bilan qo'shilgan kishlakdan
tayyorlanadi. Arzonligi bilan ajralib turadi.
• Kishlakli qoplamalar - asfalt yoki polimer bilan qo'shilgan
kishlakdan tayyorlanadi. Arzonligi bilan ajralib turadi.
• Gumisbol qoplamalari - gumi va neft mahsulotlaridan iborat.
Yangilanishi oson va barqaror.
• Moduliy qoplamalar sistema - beton plitalarga asoslangan holda
o'rnatiladi. Qayta ishlatish imkonini beradi.
• Bunday texnologiyalar transportation tizimini perfectlashga
xizmat qiladi va unda innovatsion usullarni joriy etish
imkoniyatini yaratmoqda.
O'tuvchi turdagi yo'l qoplamalarini qurishning ba'zi
texnologiyalari va ularga xos xususiyatlar quyidagilardir:
• Asfalt-bетон qoplamalar. Agregat, neft mahsulotlari, sementdan
tayyorlanadi. Ishonchli va baland sog'lomligi bilan ajraladi.
• Kompozit yo'l qoplamalari. Polimer, bitum va agregatlardan
tayyorlanadi. Yangi texnologiyaga asoslangan.
• Podoshun qoplamalar. Podoshun tuproq va neft mahsulotlaridan
tuziladi. Mahalliy materiallarga asoslangan.
• Kishlakli qoplamalar. Asfalt ya da polimer bilan qo'shilgan kishlakdan
tayyorlanadi. Arzon va sog'lomdir.
• Gumißol qoplamalar. Gumi va neft produblotlari aralashmasidan
tayyorlanadi. Jismlanmaydi, yangilanadi.
• Moduliy qoplamalar. Beton plitalardan tarkib topgan holda o'rnatiladi.
Asos va qoplamani qayta ishlatish imkonini beradi.
O'tuvchi turdagi yo'l qoplamalarining turlari va
xususiyatlari:
• Asfalt-beton qoplamalar. Agregat, neft mahsulotlari va
sementdan tuziladi. Ishonchli va barqaror.
• Kompozit qoplamalar. Polimer, bitum va agregatdan tuziladi.
yangicha texnologiya.
• Polimer modifikatorli asfalt. Polimer bilan aralashilgan asfalt,
baland sog'lomlikka ega.
• Plastik asfalt. Polipropilen va drug pp plastmassalar bilan
modifikatsiya qilingan asfalt.
• Yoza asfalt. Oddiy neft mahsulotlari bilan ishlangan
namunasidagi eng arzonsizi.
• Yoza beton. Sement asosida shakillangan arzonlik ehtiyojini
qondiradi.
• Gumisbol. Gumi va neft mahsulotlari aralashmasi. Yangilanishi
oson.
• Kompozit gumisbol. Gumi-polimer aralashmasidan tayyorlangan
yangicha uslub.
• Siriban qoplama. Plastik siribanlar bilan yopilgan qavatmalar.
• Epoksid qoplamalar. Epoksid polimerlar asosida tarkib
topganlari.
• Baland xossalarga ega bo'lgan bu turlar yo'lni muhofaza
qilishda foydalaniladi.
Mavzu;
Chaqiqtosh va qum aralashmasini bitum bilan joyida aralashtirib
yotqizish usulida yo‘l qoplamasini qurish texnologiyasi va uning o’ziga xos
tomonlari
• Reja;
• 1 Chaqiqtosh va qum aralashmasini bitum bilan joyida aralashib
yo'tqizish usuli
• 2 Chaqiqtosh va qum aralashmasini bitum bilan joyida aralashib
yo'tqizish usulida yo'l qoplamasini qurish texnologiyasi
Chaqiqtosh va qum aralashmasini bitum bilan
joyida aralashib yo'tqizish usuli quyidagicha
bajariladi:
• 1-bosqich. Ishtirok eduvchi maydalangan chaqiqtosh va
qumdan olingan aralashmani chuqur qavatga tayyorlab olish.
• 2-bosqich. Aralashmani qavatni tashlab bosib, yo'liq darajasiga
etkazish.
• 3-bosqich. Aralashma yuzasiga birinchi doza sutun bitumni
yotqizish.
• 4-bosqich. Birinchi sutun bitumni yotqizilgan aralashmani bilan
uylashtirish uchun zarb zarb traktor bilan kechini yopish.
• 5-bosqich. Ikkinchi doza sutun bitumni aralashma yuzasiga
yotqizish.
• 6-bosqich. Ikkinchi marotaba bitumni yotqizilgan joyni zarb zarb
bilan uylab gidish.
• 7-bosqich. Uchinchi doza sutun bitumni qavatga yotqizish.
• 8-bosqich. Usuda uchinchi marta zarb zarb bilan uylab ketish.
• 9-bosqich. Yo'tqizilgan aralashma yopishga tayyor.
• Bunday tartibda chotqisi bo'lgan aralashma bitum bilan joyida
aralashib yo'tqiziladi.
Chaqiqtosh va qum aralashmasini bitum bilan joyida aralashib
yo'tqizish usulida yo'l qoplamasini qurish texnologiyasi
quyidagicha bajariladi:
1.Yo'l poyasini termal ishlov berish va joylashtirish.
2.Chaqiqtosh va qumdan olingan aralashmani tanlab olib, yo'l joyiga tayyorlash.
3.Aralashmani qavatga tayyorlaydigan izgarish ekipajini ishga tushirish.
4.Birinchi bitum dozasini aralashmaga yotqizish va zarb zarb bilan aralab ketish.
5.Ikkinchi bitum dozasini aralashmaga yotqizib, zarb zarb bilan uylab ketish.
6.Uchinchi bitum dozasini ham aralashmaga yotqizib zarb zarb bilan uylash.
7.Damping makinasini ishga tushirish yo'l qoplamasini yo'tqizilgan sahadan
o'tkazish.
8.Qoplamaga termal qoplamani mustahkamlash uchun yukni o'tkazish.
9.Qoplamani yangilash uchun zarur bo'lganda natijani tekshirish va yangilash.
Yo'l qoplamasini qurish texnologiyasi quyidagi bosqichlar asosida bajariladi:
1.Yo'l poyasini termal ishlovdan o'tkazish. Poyni quruq va mustahkamlash.
2.Asos uchun kerakli qoplama materialini tanlab olish (asfaltbeton, polimerbeton va
hokazo).
3.Materialni yo'l poyasiga joylashtirish uchun tayyorlaydigan ekipajni qo'llash.
4.Materialni qavatlar hosilasida yo'l poyasiga joylashtirib ketish.
5.Har qavatdan keyin zarb ishlashining birinchi dozasini berish.
6.Ikkinchi zarb ishlovini berish. Qoplamani termal ishlov bilan mustahkamlash.
7.Qoplamaga kompaktlashtiruvchi mashinalarni qo'llab, zichlashtirish.
8.Tampon yoki vibroplyuska mashinalaridan foydalanib, qoplamani yangilash.
9.Qoplamani nemal davrlari davomida himoyalash maqsadida yangilash.
10.Qoplamani zichlik, tartib-intizom va sifat jihatidan nazorat qilish.
11.Yo'lni istifolarga yangilangan holda etkazib berish.
Mavzu;
Yo‘l qoplamasiga ustki yuza ishlov berishning
zamonaviy texnologiyalari
• Reja;
• 1 "Yo'l qoplamasiga ustki yuza ishlov berishning zamonaviy
texnologiyalari va turlari
“
• 2 Yo’l qoplamasining uski qismini tamirlash ishlri va ularni tartibi
Yo'l qoplamasiga ustki yuza ishlovini berishning
zamonaviy texnologiyalari quyidagilardir:
• Sprey-asfalt usuli. Ustki yuza ishlovini sementsiz asfalt
emulsiyasi bilan beradi. Arzon v
а samarali.
• Mikrosiriban usuli. Ustki yuzaga kichik siriban plastinalari bilan
ishlov beriladi. Yuza mustahkamligi yuqori.
• Polimer modifikatorli asfalt usuli. Polimer bilan qo'shilgan asfalt
materiallari yuza mustahkamligini ta'minlaydi.
• Sprey-asfalt usuli. Ustki yuza ishlovini sementsiz asfalt
emulsiyasi bilan beradi. Arzon v
а samarali.
• Mikrosiriban usuli. Ustki yuzaga kichik siriban plastinalari bilan
ishlov beriladi. Yuza mustahkamligi yuqori.
• Polimer modifikatorli asfalt usuli. Polimer bilan qo'shilgan asfalt
materiallari yuza mustahkamligini ta'minlaydi.
"Yo'l qoplamasiga ustki yuza ishlov
berishning zamonaviy texnologiyalari"
• Yo'l qoplamasining ustki yuzasi tanazalli va zamonaviy
ta'sirlarga qarshi mustahklam bo'lishi lozim. Bunday maqsadda
quyidagi texnologiyalar samarali:
• Sprey-asfalt usuli - ustki yuzaNI sementsiz asfalt emulsiyasi
bilan sekin ishlov beradi. Arzonsizlik va samaradorlik uchun
mo'ljallangan.
• Mikrosiriban usuli - yuza tubiga kichik siriban plastinalari bilan
ishlov beriladi. Mustahkamlik va chidamlilik yuqori.
• Polimer modifikatorli asfalt - polimerlar bilan asfaltning xossalari
yaxshilanadi. Yuza davomiyligi oshadi.
• Kompozit materiallar - polimer va bitum aralashmasi ilgari
ishlanmagan materiallardir. Samarali yechim.
• Mikrokapronat usuli - yuza tubini kapron bilan mustahkamlaydi.
Kapron molekulasi aralashmaga singib ketadi.
• Dispersiyalangan bitum - emulsiya bitum mikro tanqislikda
dispersiyalangan holda ishlatiladi.
• Epoxid polimer modifikator - epoxid polimer asosida
modifikatsiyalangan emulsiya bitum ishlovini beradi.
• Bunday texnologiyalar yo'l qoplamalari uchun ideal yechim va
zamon talabi hisoblanadi. Ularga asoslanib ishlash maqsadli.
Yo’l qoplamasining uski qismini tamirlash ishlri va ularni
tartibi
• 1-bosqich.Tamir etish lozim bo'lgan sohani belgilash va ushbu sohani termal
ishlovdan o'tkazish.
• 2-bosqich. Yuza serjayib ketgan joyalarni chiziq bilan chegaralash.
• 3-bosqich. Chegaralangan joyalarni barmoq naychalar yordamida kesib tashlash.
• 4-bosqich. Kesilgan joyalarga yangi qoplama materialini (asfalt, beton vase.)
o'rnatish.
• 5-bosqich. Yangi qoplama materialini bosib ketish va zichlikni o'rnatish.
• 6-bosqich. 1-5 bosqichlarni hammasini bajargach, ustki yuza ishlovini berish.
• Agar yetarli hajmda tamir ishlari bo'lsa, quyidagilarni ham bajarish kerak:
• 7-bosqich. Yuza tubini mustahkamlaydigan zich oqimali material bilan ishlov
berish.
• 8-bosqich. Ketma-ket ustki yuza ishlovini berish, sog'lomlashtirish.
• 9-bosqich. Yuza rangini tiklash uchun bo'yov materialidan foydalanib rang berish.
Mavzu;
Sementbeton qoplamalari choklarini qurish
texnologiyalari va innovatsion materiallari
• Reja;
• 1 Sementbeton qoplamalari choklari
• 2 Sementbeton qoplamalari choklarini takomollashtirish
"Sementbeton qoplamalari choklarini
qurishning zamonaviy texnologiyalari va
materiallari"
• Sementbeton qoplamalarning choklari quruvchi element
hisoblanadi. Ular quyidagi innovatsion texnologiyalar va
materiallarga asoslanadi:
• Gazbeton choklari. Serimentli qattiq aralashmalardan
tayyorlanadi. Aerollanib barqaror.
• Fayberbeton choklari. Fayberlashma plastmalar bilan aralangan
sement aralashmasidan tayyorlanadi. Balanda kuchli.
• Polimermodifikatsionli sementbeton. Polimer qo'shimchalar
bilan mustahkamlashgan sement betonidan tayyorlanadi.
Ishonchlilik darajasi yuqori.
• Kompozit materialli choklar. Fayberlashma, polimerlar va
sement aralashmasidan iborat. Yangi generation materiallar.
• Zichlashtirilgan sementbeton. Litsenziyali kimyoviy
zichlashtirivalar bilan modifikatsiyalangan. Mustahkamlik sigimi
yuqori.
• Metal membranali choklar. Ichki sementsiz aralashmaga metal
membrana saqlangan. Barqaror va dolg'uncha.
Sementbeton qoplamalari choklari
quyidagi asosiy tarkibiy qismlardan
tashkil topadi:
• Sement. Asosiy bog'lovchi madda hisoblanadi. Betonning
mustahkamligi va barqarorligi sement sifatiga bog'liq.
• Aggregat. Qum, chaqiqtosh kabi turli maydalangan tosh
materiallari. Betonning zichlik va chidamliligi bulariga bog'liq.
• Suva. Beton aralashmasini shakllantirish uchun. Sementning
kimyoviy reaksiyalarga kirib borishini ta'minlaydi.
• Kimyoviy qo'shimchalar. Kuch va barqarorlikni oshirish
maqsadida qo'llaniladi.
• Fayberlashma materiallar. Chidamlilik va kuchni oshirish
maqsadida qo'llaniladi.
• Boshqa modifikatorlar. Masalan, polimer, zeolit kabi tarkib
topadi.
• Asos. Choklarni tayyorlash uchun.
• Bog'lovchi materiallar. Choklarni bir-biriga va asosga bog'lovchi
vositasi sifatida.
• Bunday asosiy tarkibiy qismlarga ega sementbeton choklari
mustahkam va barqaror bo'ladi.
Mavzu;
Avtomobil yo’llarini qurishda atrof muhit
muhofazasini tashkil etish
• Reja;
• 1 Avtomobil yo'llarini qurishda atrof muhit muhofazasi
• 2 Yo'l ishlab chiqarish samaradorlik projektini ishlab chiqishda
atrof-muhit ta'siri
Avtomobil yo'llarini qurishda atrof muhit muhofazasini
tashkil etishning quyidagi asosiy turlari mavjud:
• Yo'l ishlab chiqarish samaradorlik projektini ishlab chiqish.
Proektda atrof-muhit ta'sirini kamaytirishi korsatiladi.
• Qandaydir sahro tuzilgan joyda yo'lni uzatish yo'li bilan atrof-
muhitga salbiy ta'sirini kamaytiradi.
• Oko-hidro muhitni saqlash maqsadida yo'l konstruktsiyasining
cho'kish va oqimlarni to'xtatish usullari qo'llaniladi.
• Quyiladigan tuproq hududlarini qoplash, giriftorlikka olgan
tuproqlarni qaytarish.
• Yo'llarning ishlab chiqarishida olingan qonuniy va neft-moy
mahsulotlarini texnogen hududlarga yuklash.
• Tifa quyuvchi yo'llar uchun zararli moddalarni qaytarish
muassasalarini yaratish.
• Yo'lni qurish davrida meva-sabzavot ekinlariga zarar
yetkazmaslik.
• Yo'l ishlab chiqarish va eksploatatsiyasi davrida muzlatib
turadigan albatta havo ifloslarini kamaytirish.
Yo'l ishlab chiqarish samaradorlik projektini ishlab
chiqishda atrof-muhit ta'sirini kamaytirish maqsadida
quyidagi jihatlar nazarda tutiladi:
• Yo'l trassasini belgilashda tuproq kunlaridan, sular etaklaridan o'tishni
kamaytiradigan variant tanlanadi.
• Qoplama materiallari turi va ulardan foydalanish usullari tanlab olinadi. Atrof-
muhitga zararsiz materiallardan foydalaniladi.
• Yo'l poyasini qurishda tuproqni qaytarish, shakllantirishning innovatsion usullari
qo'llaniladi.
• Suv hujjatlarini yo'naltirish va qayta ishlov usullari korsatiladi. Bu orqali suvlarga
ta'sir kamayadi.
• Tashqi hablarning racional yo'nalishida ekologik izolyatsiya tizimini joriy etish
belgilanadi.
• Texnogen hududlar shakllantirish metodikasi tasdiqlanadi. Neft-mutfaqlik,
quyuvchi sahnalarni bajarish rejasi keltirib o'tkiladi.
• Dastlabki va keyingi fazalarda atmosferaga chiqadigan influendi miqdori
aniqlanadi.
Yo'l qoplamasini yasashda quyidagi jihatlarni nazarga
oladi:
• Qoplama materiallarini tanlashda ularning tarkibida zhararli moddalar
funkal
эканини ajratib ko'rsatadi. Masalan, svinets, kadmiy va boshqa
zaharli moddalar.
• Atrof-muhitga zararsiz qoplama materiallari, masalan sementbeton,
asfaltbeton, gumisbeton hamda polimer modifikatorli qoplamalardan
foydalanishni taklif qiladi.
• Qoplama ishlarini bajarishda zararsiz usullardan, masalan ikki qavatli
asfalt yotqizish, sprey usuli bilan asfalt yotqizish kabi usullardan
foydalanishni taklif etadi.
• Qoplamalarni tashish, saqlash va tashish jarayonida ularning atmosferaga
chiqib ketadigan zararsiz moddalar emisiyasi miqdorini cheklab qo'yish
choralari belgilanadi.
• Qoplama ishlari yakuniga atmosferaga chiqadigan zararsiz qoplama
mollarining miqdoriga nazorat qilish tizimi joriy etiladi.
| 