«IQRO» national scientific journal
2023. volume 1, issue 2
MINERAL RESURSLARNING TASNIFI
Maqolada mineral resurslarning kelib chiqishi, xomashyo turlari va
sinflari, qo'llanilishi haqida dolzarb muammolar aks etadi. Minerallar
ishlab chiqarish uchun xomashyoning deyarli 75 foizini beradi.
Deyarli barcha transport turlari foydali qazilmalarni qayta ishlash
jarayonida olingan xomashyoda ishlaydi.
mineral resurslar, xomashyo
turlari, suyuqlik, qattiq ,
gazsimon , boyitish zavodlari,
metallurgiya zavodlari, kimyo
sanoati, yoqilg'i energiyasi.
Author of the article:
Sanaqulova Roxat Eshimovna
Koson tumani 1-maktab kimyo-biologiya fani o'qituvchisi
Mineral xomashyo ishlab chiqarish sohasida qo'llaniladigan foydali qazilmalar
bo'lib, ular xalq xo'jaligida, ayniqsa sanoatda muhim o'rin tutadi.
Minerallar ishlab chiqarish uchun xomashyoning deyarli 75 foizini beradi. Deyarli
barcha transport turlari foydali qazilmalarni qayta
ishlash
jarayonida
olingan
xomashyoda ishlaydi.
Tasnifi: mineral kelib chiqishi xomashyo turlari va sinflari yer ostidan qazib
olinadigan foydali qazilmalar mineral
xomashyolar qatoriga kiradi, ular tarkibiga
200 dan ortiq minerallar kiradi, ular bir-biridan fizik shakli, tarkibi, qo'llanilishi va boshqa
xususiyatlari bilan farqlanadi.
Mineral resurslarni tasniflashning yagona tizimi mavjud emas, ular foydalanish turlari
va yig'ilish holati bo'yicha tasniflanadi.
Foydalanish turlari bo'yicha mineral resurslar:
yonuvchan (neft, gaz, ko'mir);
ruda (alyuminiy, mis, qalay);
metal bo'lmagan (asbest, grafit, marmar).
Abstract:
Key words:
«IQRO» national scientific journal
2023. volume 1, issue 2
Mineral resurslar holatiga ko'ra turlicha bo'lishi mumkin va quyidagilarga bo'linadi:
suyuqlik (moy, mineral suv);
qattiq (tuz, ko'mir, marmar);
gazsimon (metan, geliy, yonuvchi gazlar).
Tabiiy mineral xomashyo
Tabiiy mineral xomashyolarga tog’ jinslari va minerallar kiradi, ulardan qurilish
materiallari va bog’lovchi moddalar (sement, gips, asbest) asosidagi xomashyolar olinadi.
Issiqlik bilan ishlov berishdan so'ng mineral xomashyo shisha va keramika sanoatida
qo'llaniladi, shuningdek o'g'itlar va mineral bo'yoqlar ishlab chiqarishda qo'llaniladi.
Texnogen mineral xomashyo
Metall ishlab chiqarish va qayta ishlash jarayonida hosil boʻladigan chiqindilar hamda rangli
va qimmatbaho metallar boʻlgan togʻ-kon, metallurgiya, kimyo sanoati korxonalari
chiqindilari texnogen mineral xomashyo hisoblanadi.
Texnogen mineral xomashyo sanoatning ma'lum tarmoqlariga mansubligiga
qarab
guruhlarga bo'linadi.
Xomashyo mavjud:
Konchilik korxonalari;
Boyitish zavodlari;
metallurgiya zavodlari;
kimyo sanoati;
yoqilg'i energiyasi.
Texnogen mineral xomashyo qurilishda (sement, beton ishlab chiqarishda), yo'l ishlarida
(karerlarni to'ldirish, to'g'onlarni to'ldirish), mineral o'g'itlar ishlab chiqarishda keng
qo'llaniladi.
Yonuvchan mineral xomashyo
Yonuvchan (yoqilg'i) foydali qazilmalari holatiga ko'ra suyuq (neft), qattiq (ko'mir, torf) va
gazsimon (tabiiy va bog'langan gaz) ga bo'linadi.
«IQRO» national scientific journal
2023. volume 1, issue 2
Neft va gaz energiya va issiqlik manbai bo'lib xizmat qiladi: ular tufayli avtomobil
dvigatellari ishlaydi, xonalar isitiladi.
Ko'mir ishlab chiqarishda ishlatiladigan asosiy energiya manbai hisoblanadi.
Torf yoqilg'i sifatida va issiqlik izolyatsiyasi sifatida ishlatiladi.
Yonuvchan minerallar minerallarning eng muhim turi hisoblanadi. Uning sharofati bilan
ko'plab sanoat tarmoqlari yaratildi.
Strategik foydali qazilmalar
Strategik mineral xomashyo moddiy ishlab chiqarishning asosini tashkil etadi, bu esa
mamlakatning iqtisodiy va mudofaa barqarorligini ta'minlaydi.
Strategik mineral resurslar ro'yxati geosiyosiy vaziyat, tashqi iqtisodiy aloqalar va boshqa
holatlarga qarab o'zgarib turadi.
«IQRO» national scientific journal
2023. volume 1, issue 2
So’nggi yillarda, mamlakatimiz iqtisodiyotida aholining mineral resurslarga bo’lgan
ehtiyoji sezilarli darajada oshgan. Shu jumladan, bizning ayniqsa isitish tizimiga
bo’lgan ehtiyojimiz , ya’ni gaz va ko’mirga muhtojligimiz ortib bormoqda. Shunday
ekan, biz bunday resurslardan oqilona foydalanishimiz zarur.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. A.G. Isachenko, "Zamonaviy dunyoda geografiya". / 1998 yil
2. Moskvadagi atrof –muhit holati to'g'risidagi davlat hisoboti / 1992
3. G.V. Stadnitskiy, A.I. Rodionov. "Ekologiya".
4. V. V. Plotnikov "Ekologik kimyoga kirish", 1989 yil.
|
