JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 5.57
www.jmbm.uz VOLUME 2, ISSUE 5 (September) ISSN: 2181-3000
Page 1/8
Xususiy mulk bozor iqtisodiyotining tayanchi sifatida bir qator belgilar bilan
tavsiflanadi: Xususiy mulk iqtisodiy resurslar, yaratilgan mahsulot va xizmatlarni,
umuman boylikni yakka tartibda ayrim kishilar yoki oilalar tomonidan
oʻzlashtirilishini taʼminlaydi. Xususiy mulk sohiblari turli toifadagi kishilar,
chunonchi tadbirkorlar,
ishchilar, xizmatchilar, dehqonlar, yer egalari va rantyelar
boʻlishi mumkin. Xususiy mulk oʻz egasiga iqtisodiy hokimiyat beradi, yaʼni uni
boshqarish funksiyasi bilan taʼminlaydi. Mulk obʼyektini mulqdorning oʻzi yoki
uning nomidan menejerlar boshqaradi. Xususiy mulk oʻz soxibiga naf keltirishi shart.
Xususiy mulk oʻz soxibiga iqgasodiy mustaqillik beradi, yaʼni mulk soxibi uni uz
bilganicha ishlatadi. Mulk egasi muqobil iktisodiy tanlov qoidasiga binoan, nima ish
qilishini
belgilab oladi, u mulkini biznesga qoʻyadi, sotadi, garovga beradi yoki
merosga qoldiradi.
Xususiy mulk iqtisodiy roʻyobga chiqishi — oʻz egasiga mulkiy daromad
keltirishi yoki uning isteʼmol ehtiyojini qondirishi kerak. Davlat qabul qilgan
qonunlar va yozilmagan qoidalar, yaʼni shakllangan anʼanalar va mulkiy udumlar
Xususiy mulkga egalik qilishni, mulkiy huquqni taʼminlaydi. Oʻzbekistonda Xususiy
mulk daxlsizligi Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va mulk toʻgʻrisidagi
qonunlarda eʼtirof etilgan.
Oʻzbekistonda Xususiy mulk davlat mulkini xususiylashtirish, uni hosil etishga
ruxsat berilishi natijasida yuzaga keldi va xususiy korxonalar,
fermer va dehqon
xoʻjaliklari, xususiy banklar, tomorqa, xonadondagi molmulk va pul jamgʻarmalari,
qimmatli qogʻozlar Xususiy mulk obʼyektiga aylandi.
Xususiy mulk, uni iqtisodiy roʻyobga chiqarish usuli jihatidan 2 turga
boʻlinadi; 1) ayrim kishilarga qarashli boʻlgan tanho individual Xususiy mulk Bu
mulkka egalik mulkdorning oʻzining faoliyati orqali yuz beradi, yakka tartibda egasi
tomonidan boshqariladi, u keltirgan daromad ulushlarga ajralmagan holda toʻlatoʻkis
egasiga tegadi; 2) korporativ, guruxiy Xususiy mulk Bu ulushbay, sherikchilikka
asoslangan
mulk bulib, aksiyadorlik jamiyatiga xos. Uning egalari aksiyadorlar
hisoblanadi, ularning mulkiy ulushi qoʻlidagi aksiyalar qiymati bilan oʻlchanadi.
Xususiy mulkning bu turida mulkning iqtisodiy roʻyobga chiqishi alohida emas, balki
mulkdorlar guruhi doirasida yuz beradi. Bu mulkni aksiyadorlarning oʻzlari emas,
balki yollangan menejerlar boshqaradi, undan kelgan daromad aksiyadorlar urtasida
ulushbaychilik qoidasiga binoan taqsimlanib dividend shakliga kiradi. Mayda
Xususiy mulk individual bulsa, yirik Xususiy mulk korporativ Xususiy mulk tavsifiga
ega.
