JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 5.57
www.jmbm.uz VOLUME 2, ISSUE 5 (September) ISSN: 2181-3000
Page 1/5
O'ZBEKISTONDA XUSUSIY MULKCHILIKNING SHAKLLANISHI
Abduraxmonov A.S.
SamISI “Bank ishi” kafedrasi assistenti
Annotatsiya: Mazkur maqolada bugungi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotini
rivojlantirish imkoniyatlari, liberlashtirishning o’ziga xos xususiyatlari to’g’risida
muallif tomonidan fikr mulohazalar keltirilgan. Qolaversa, mamlakatimizda xususiy
mulkchilikni shakllanishi va rivojlani bo’yicha bog’liq masalalarga alohida e’tibor
qaratilgan.
Kalit so’zlar. Iqtisodiyot, liberallashtirish, xususiy mulkchilik, mulk shakllari.
Annotation: In this article, the author's comments are presented about the
possibilities of developing the economy of our country today, and the specific
features of liberalization. In addition, special attention is paid to issues related to the
formation and development of private ownership in our country.
Key words. Economy, liberalization, private ownership, property forms.
Bozor munosabatlariga o'tishning asosiy shartlaridan biri sifatida mulkni davlat
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish amalga oshirish. Bu bilan davlat
monopoliyasi tugatilib, ma'muriy buyruqbozlik buzildi va bozor iqtisodiyotiga asos
solindi, mulkdorlar sinfi shakllandi, xorijiy sarmoyadan foydalanib, ishlab chiqarish
samaradorligi oshdi.
Mulkni xususiylashtirish va ko'p ukladli iqtisodni shakllantirish O'zbekistonda
ikki bosqichda amalga oshirildi. Birinchi bosqich 1992-1993 yillari amalga oshirildi.
Bu davrda asosan maishiy xizmat, savdo korxonalari, transport va qurilishning kichik
korxonalari, qayta ishlash korxonalari mulk shakli o'zgartirilib, mulkning ijara,
jamoa, aksiadorlik shakllari vujudga keldi. Uy-joylar xususiylashtirildi.
Ikkinchi bosqich O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil
21 yanvardagi «Iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, xususiy mulk
manfaatlarini himoya qilish va tadbirkorlikni rivojlantirish chora-tadbirlari
to'g'risida»gi qarori asosida olib borildi. Bu davrda ochiq aksiadorlik jamiyatlari
tashqil etilib,, korxonalar aksialarini chiqardilar, auksion savdosi orqali davlat
mulkini shaxslarga sotish, xususiylashtirishni yoppasiga olib borish ko'zda tutildi.
O'zbekistonda mashinasozlik sanoatini, ayniqsa, avtomobilsozlik sanoatini
rivojlandi. O'zbekiston bilan Janubiy Koreya o'rtasida «UZ-DAEWOO» avto ko'shma
korxonasi qurilib, yengil avtomobillar ishlab chiqarila boshlandi. 1993 yili GFR bilan
O'zbekiston o'rtasida shartnoma imzolanib, «Mersedes-Bens AT» korporasiyasi
Xorazmda «Do'stlik» avtomobil zavodida ish boshladi. 1994 yildan boshlab yuk
avtomobillarini ishlab chiqardi. 1995 yili «O'zavtosanoat» uyushmasi bilan
Turkiyaning «Kochxolding» kompaniyasi o'rtasida shartnoma imzolanib, 1999 yildan
Samarqandning So'g'diyona mavzeida avtobus zavodi qurilib, faoliyat yurita
boshladi.
Shirkat xo'jaligining o'ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:
JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 5.57
www.jmbm.uz VOLUME 2, ISSUE 5 (September) ISSN: 2181-3000
Page 1/6
Shirkat a'zolariga ixtiyoriy ravishda kirish va chiqish;
Shirkatning ish faoliyatida a'zolarning o'z mehnati bilan ishtirok etishining
shart ekanligi;
Ichki xo'jalik munosabatlarini shartnomalar tuzish yo'li bilan, tenglik
tamoyiliga amal qilib, oila pudrati asosida tashqil etish;
Shirkat a'zolari bilan hisob-kitob qilishda amalda bajarilgan ishlarning hajmi va
sifatiga chek usulida haq to'lashni tashqil etish;
Yakuniy daromadni shirkat a'zolari o'rtasida ularning mulkiy paylariga
muvofiq taqsimlash;
Yer uchastkalaridan qat'iy belgilangan maqsadda foydalanish, yerlarni
muhofaza qilinishi va tuproq unumdorligining oshirilishini ta'minlash;
Shirkatning bir a'zosi bir ovozga ega;
Shirkat xo'jaligining ish faoliyati ustidan shirkat a'zolari tomonidan shirkat
nizomida nazarda tutilgan tartibda nazorat qilish.
2008 yilda boshlangan jahon moliyaviy inqirozi Amerika Qo‘shma Shtatlarida
ipotekali kreditlash tizimida ro‘y bergan tanglik holatidan boshlandi. So‘ngra bu
jarayonning miqyosi kengayib, yirik banklar va moliyaviy tuzilmalarning likvidlik,
ya’ni to‘lov qobiliyati zaiflashib, moliyaviy inqirozga aylanib ketdi. Dunyoning
yetakchi fond bozorlarida eng yirik kompaniyalar indekslari va aksiyalarning bozor
qiymati halokatli darajada tushib ketishiga olib keldi. Bularning barchasi, o‘z
navbatida, ko‘plab mamlakatlarda ishlab chiqarish va iqtisodiy o‘sish sur’atlarining
keskin pasayib ketishi bilan bog‘liq ishsizlik va boshqa salbiy oqibatlarni keltirib
chiqardi. Shu o‘rinda O‘zbekistonda moliyaviy-iqtisodiy, byudjet, bank-kredit tizimi,
shuningdek, iqtisodiyotning real sektori korxonalari va tarmoqlarining barqaror
hamda uzluksiz ishlashini ta’minlash uchun yetarli darajada mustahkam zaxiralar
yaratilganini va zarur resurslar bazasi mavjud ekanini ta’kidlash joiz.
Yuzaga kelgan barcha muammo va qiyinchiliklarga qaramay 2008 yilda
iqtisodiyotning nafaqat barqaror faoliyat ko‘rsatishiga, balki uning yuqori o‘sish
sur’atlarini izchil ta’minlashga erishildi. O‘zbekiston iqtisodiyotiga kiritilayotgan
xorijiy investitsiyalar hajmi izchil va barqaror o‘sib bordi. 2008 yilda 1 milliard 700
million AQSH dollari miqdoridagi xorijiy investitsiyalar o‘zlashtirildi. Bu 2007
yildagiga nisbatan 46 foiz ko‘p.
Eng muhimi, xorijiy investitsiyalarning 74 foizini to‘g‘ridan-to‘g‘ri
investitsiyalar tashkil etdi. Jahon inqirozi davom etayotganiga qaramasdan, 2009
yilda iqtisodiyotga jalb etiladigan xorijiy investitsiyalar hajmi 1 milliard 800 million
dollarga ko‘payadi, buning to‘rtdan uch qismi to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalardir.
Iqtisodiyotda tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish va uni modernizatsiya qilish
borasida strategik muhim rol o‘ynaydigan loyihalarni amalga oshirish, birinchi
navbatda, ishlab chiqarish infratuzilmasini shakllantirishda 2006 yilda tashkil etilgan,
bugungi kunda 3 milliard 200 million AQSH dollaridan ortiq nizom jamg‘armasiga
ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot fondi faoliyatiga katta
ahamiyat berildi.
JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 5.57
www.jmbm.uz VOLUME 2, ISSUE 5 (September) ISSN: 2181-3000
Page 1/7
Yaqin istiqbolda ushbu Fond aktivlarini 5 milliard dollarga yetkazish ko‘zda
tutildi. O‘tgan ikki yil mobaynida o‘nlab yirik sanoat va infratuzilma inshootlarini
moliyalashtirish va hamkorlikda moliyalashtirish uchun Fond tomonidan 550 million
AQSH dollaridan ziyod miqdorda kreditlar ajratildi.
Bank ishini yanada takomillashtirish, aholi va xo‘jalik yurituvchi
sub’yektlarning bo‘sh mablag‘larini tijorat banklari depozitlariga jalb qilishni
rag‘batlantirish ishlari ham 2009 yilda ustuvor vazifa bo‘lib qoldi Birinchi navbatda
banklar, ularning muassislari kapitallashuv darajasini oshirish bo‘yicha boshlangan
ishlarni oxiriga yetkazishi, o‘z nizom jamg‘armasi miqdorini belgilangan
ko‘rsatkichlarga olib chiqishi lozim bo’ldi. Banklar zimmasiga investitsiya faoliyatini
kengaytirish vazifalari yuklangani sababli ularning ishini tubdan qayta tashkil etishga
erishildi. Inqirozga qarshi choralar dasturida ko‘zda tutilgan tadbirlarni izchillik bilan
amalga oshirish jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining tahdid va xatarlariga munosib
qarshi turish, uning iqtisodiyotimizga salbiy ta’sirining oldini olish imkonini berdi.
O‘zbekiston iqtisodiyotining yanada kuchli, barqaror va mutanosib rivojlangan holda
maydonga chiqishi, jahon bozorlarida o‘zimizning mustahkam o‘rnimizni egallash,
shular asosida izchil iqtisodiy o‘sishni ta’minlash, xalqimizning hayot darajasi va
farovonligini yanada oshirish bo‘yicha oldimizda turgan ustuvor vazifalarni
muvaffaqiyatli hal etish uchun ishonchli zamin yaratildi.
| 