81
Mobil operatsion tizimlar
Hozirgi vaqtda foydalanuvchilarning qiziqishini turli xil operatsion tizimlarda
ishlaydigan smartfonlar jalb
qilmoqda:
Windows
Phone,
Boda, iOS shular
jumlasidandir. Ulardan eng mashhurlari iOS va Android boʻlib turibdi.
IOS — bu Amerikaning Apple kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan Linux
yadrosiga asoslangan mobil operatsion tizimdir. U dastlab 2007-yilda iPhone va
iPod Touch uchun chiqarilgan. Hozirda u barcha Apple qurilmalariga oʻrnatilgan.
Mobil Safari brauzeri, vizual ovozli pochta, virtual klaviatura kabi yangiliklar
iOSʼni smartfonlar uchun eng mashhur tizimlardan biriga aylantirdi.
Android eng dinamik rivojlanayotgan tizim boʻlib, smartfonlar (dastlab
kommunikatorlar uchun) uchun ishlab chiqilgan. Bu
sensorli ekranga qaratilgan
statsionar shaxsiy kompyuterlar va noutbuklarda ishlatiladigan shunga oʻxshash
Windows va Linux tizimlarining soddalashtirilgan versiyasidir. Android
platformasi operatsion tizim, dasturiy interfeys va kuchli ilovalarni oʻz ichiga
oladi.
Chrome OS kichik netbuklardan tortib to toʻliq oʻlchamli ish stollarigacha boʻlgan
qurilmalar uchun operatsion tizim sifatida sotiladi va x86 hamda ARM protsessor
arxitekturasini qoʻllab-quvvatlaydi.
Yangi Google Chrome OS optimallashtirilgan Linux yadrosiga asoslangan ochiq
manba hisoblanadi va Chrome brauzeri tomonidan boshqariladi. Asosiy xususiyat
veb-ilovalarning oddiy operatsion tizim funksiyalaridan ustunligidadir. Bunda
asosiy rol brauzerga yuklangan.
Yangi mahsulotni yaratish strategiyasi Internetga kirish uchun foydalaniladigan
shaxsiy kompyuterning apparat resurslariga mos
kelmaydigan arxitekturani
nazarda tutadi.
Tizim tomonidan ishga tushirilgan barcha ilovalar veb-xizmatlardir. Aslida,
kompyuterda sodir boʻladigan barcha harakatlar Internetda amalga oshiriladi, shu
bois hech qanday oflayn ilovalarni oʻrnatishga hojat yoʻq. Shu munosabat bilan,
Chrome OSʼda ishlash kompyuterning kuchli resurslarga ega boʻlishini talab
qilmaydi, barcha jarayonlar kompyuterning oʻzida emas, balki tegishli
xizmatlarning serverlarida ishga tushiriladi. Biroq bu tizim internet bilan
muammosi bor foydalanuvchilarda muammo tugʻdirishi mumkin.
Operatsion tizim – kompyuter yoqilganida yuklanadigan dasturdir. U
foydalanuvchi bilan muloqotga kirishadi, kompyuterning resurslari (tezkor xotira,
disklardagi joylar va hokazolar)ni boshqarishni amalga oshiradi, boshqa dasturlarni
bajarish uchun ishga tushiradi. Operatsion tizimi foydalanuvchiga va amaliy
dasturlarga kompyuterning uskunalari bilan aloqa
qilishning qulay usuli
(interfeys)ni ta’minlaydi.
82
Dastlabki OSlardan biri bu Norton Commander operatsion sistemasidir.Bu
operatsion sistemaga qaraganda operatsion sistemaning keyingi versiyalari borgan
sari optimallashib rivojlanib bormoqda.
Operatsion tizimining zarurligining asosiy sabablari, kompyuter vositalari bilan
ishlash va resurslarini boshqarish uchun eng sodda amallar - bu eng quyi
darajadagi amallardir, shuning uchun foydalanuvchiga va amaliy dasturlarga zarur
bo‘lgan harakatlar bir necha yuzlab yoki minglab shunday amallardan iborat
bo‘ladi. Masalan, magnit disklardagi axborot to‘plovchi diskovodning dvigatelini
qanday
qilib yoqish, o‘chirishni, ma’lum silindrga o‘quvchi boshchani o‘rnatish,
ma’lum o‘quvchi boshchani tanlash, kompyuterdagi diskning yo‘lakchasidagi
axborotni o‘qish va hokazo kabi amallarni "tushunadi". Hatto bir disketdan
ikkinchisiga faylning nusxasini ko‘chirish, kabi murakkab bo‘lmagan amalni
bajarish uchun ham (fayl – bu diskdagi yoki boshqa mashinaviy axborot
tashuvchidagi axborotlar to‘plami) diskovodlarga taalluqli buyruqlarni ishga
tushirish, ularning ijrosini tekshirish, disklardagi
fayllarni joylashtirish,
jadvallaridan axborotni izlash hamda ularga ishlov berish va hokazolar bo‘yicha
minglab amallarni bajarish lozim bo‘ladi. Vazifalar quyidagilar tufayli
murakkablashadi:
• disketalarning o‘nga yaqin formatlari mavjud va operatsion tizimi ularning
hammasi bilan ishlay olishi kerak. Foydalanuvchi uchun turli formatdagi disketalar
bilan ishlash mutlaqo bir xil bo‘lishi kerak;
• disketalarda fayl ma’lum bir maydonni egallaydi, foydalanuvchi aynan qaysi
uchastkalar ekanligi haqida hech narsani bilmasligi kerak. Fayllarni joylashtirish
jadvallarga xizmat ko‘rsatish, ulardan axborot izlash, disklarda fayllar uchun joy
ajratish bo‘yicha barcha ishlar operatsion tizimi tomonidan bajariladi va
foydalanuvchi bular haqida hech narsa bilmasligi mumkin.
Operatsion tizim foydalanuvchidan bu murakkab va unga kerak bo‘lmagan
tafsilotlarni yashiradi va unga ishlashi uchun qulay bo‘lgan
interfeysni taqdim
etadi. Tizim, shuningdek, turli yordamchi harakatlar, masalan, fayllarni ko‘chirish
yoki chop etishni ham bajaradi. Operatsion tizim tezkor xotiraga hamma
dasturlarni yuklashni amalga oshiradi, ular ishlay boshlashi bilan boshqarishni
ularga topshiradi, bajarilayotgan dasturlarning so‘rovi bo‘yicha turli harakatlarni
bajaradi va tezkor xotirani yakunlangan dasturdan tozalaydi.
Odatda, IBM PC shaxsiy kompyuterni Microsoft firmasining MS DOS operatsion
tizimi yoki uning IBM firmasi tarqatadigan PC DOS varianti rahbarligida yo
bo‘lmasa, Digital Research firmasi (hozirgi Novel firmasining bo‘linmasi)ning MS
DOS operatsion tizimi bilan qo‘shilib, o‘rin almashib
ishlay oladigan DR DOS
tizimi yoki IBM firmasining PC DOS operatsion tizimi boshqaruvida ishlaydilar.
Bundan buyon bu uchta operatsion tizimi ta'riflanadi va bunda ularning hammasi
bitta umumiy DOS so‘zi bilan ataladi.
Dasturiy interfeys – xisoblash tizimi doirasida qurilma va dasturlar o‘zaro ta’sirini
ta’minlovchi vositalar yig‘indisidir.
Foydalaniluvchi interfeys- foydalanuvchining dasturiy yoki EXM bilan uzaro
ta’siridagi dasturiy va apparat vositalaridir.
83
Xar bir kompyuter albatta operatsion tizim turkumiga ega buladi, ularning xar biri
uchun amaliy dasturlarning uz turkumi yaratiladi. Operatsion tizimlar quyidagi
omillar bo‘yicha tavsiflanadi:
Bir vaqtda ishlaydigan foydalanuvchilar: bir (kishi) foydalanuvchi, ko‘p (kishi)
foydalanuvchilar soniga ko‘ra;
Tizim boshqaruvi ostida bir vaqtda foydalaniluvchi jarayonlar: bir vazifali, ko‘p
vazifalilar soniga ko‘ra;
Qo‘llab-quvvatlovchi jarayonlar: bir protsessorli, ko‘p protsessorlilar soniga ko‘ra;
OT kodi razryadliligi: 8 razrayadli, 16 razrayadli, 32 razrayadli, 64 razrayadliligiga
ko‘ra;
Interfeys turi: buyruq (matnli) va ob’ektli-yunaltirilgan (grafik)ligiga ko‘ra;
Foydalaniluvchining EXMga kirishi turi:
paketli qayta ishlash, vaqt bilan
bo‘linishi, real vaqtga ko‘ra;
Zaxiralardan foydalanish turi: tarmokli, lokalliligiga ko‘ra.
Hozirgi paytda operatsion tizimlarning DOS; OS/2;UNIX; Windows oilalari keng
tarkalgan. DOS oilasidagi operatsion tizimlarning birinchi vakili-MS DOS tizimi
1981 yilda IBM PC paydo bo‘lishi munosabati bilan chikarilgan. DOS oilasining
operatsion tizimlari bir vazifali bo‘lib, kuyidagi uziga xos xususiyatlarga ega:
EHMli interfeys foydalanuvchi kiritadigan buyruk yordamida amalga oshiriladi;
Tizimning EHMning boshqa turlariga utishini soddalashtiradigan tuzilma
mavjudligi;
Operativ xotiraga kirish xajmining uncha katta emasligi (640 Kbayt);
DOS
